Testet teknike të një lufte botërore: në vitin 1936 shpërtheu lufta civile në Spanjë midis republikanëve dhe nacionalistëve të Francisco Frankos. Nga shlyerja e llogarive në shtratin e provës së Luftës së Dytë Botërore.
Në një ditë të nxehtë vere në varrezat e Madridit, dy grupe të armatosura përballen me njëri-tjetrin, debatojnë, ofendojnë njëri-tjetrin dhe më në fund vënë dorën në armë. Në terrenin e varrezave mbeten 4 të vdekur dhe disa dhjetëra të plagosur. Nëse do të ishte një film, ky episod mund të ishte një pajisje që përdoret për të parashikuar diçka që do të vijë. Dhe çfarë ndodhi menjëherë pas asaj dite, ne e dimë sot: Lufta Civile Spanjolle, një provë veshjesh për Luftën e Dytë Botërore. Si u zhvillua konflikti mes republikanëve dhe nacionalistëve le ta zbulojmë përmes artikullit “Guerra Civil” të Federica Ceccherini, marrë nga arkivat e Focus Storia.
REVOLTAT. Por le të kthehemi në ato varreza. Ishte viti 1936, 14 korrik, dhe të dy grupet po mbanin zi për dikë: José de Castillo, toger i Guardia de Asalto, milicia e qeverisë republikane dhe José Calvo Sotelo, lideri i së djathtës mbretërore i vrarë si hakmarrje nga republikanët. Vetëm pak ditë më vonë, milicitë e vendosura në Marok shkaktuan një trazirë, një revoltë që u përhap shpejt në të gjithë Spanjën dhe zgjati tre vjet.
NJË VEND I NDARË. Spanja ishte në krizë prej disa kohësh. Ajo u mbërthye nga problemet sociale, fshatarët e varfër dhe pa tokë të shtypur nga pronarët e mëdhenj të tokave dhe punëtorët e zonave të sapo industrializuara, si Katalonia dhe Vendi Bask, të cilët jetonin nën kufirin e varfërisë dhe me pak garanci. Kjo krijoi terren pjellor për radikalizmin e majtë, veçanërisht nga lëvizjet sindikaliste anarkiste. Për më tepër, pas abdikimit të mbretit Alfonso XIII, futja e të drejtës universale të votës për meshkujt kishte çuar në një përhapje të partive të së djathtës dhe të majtës, dhe spanjollët u ndanë në pozicione absolutisht të papajtueshme.
POZICIONET E PAPAJTUESHME. Në njërën anë ishin e djathta monarkiste dhe ultra-katolike, e përfaqësuar nga karlistët, falangistët e udhëhequr nga Antonio Primo de Rivera, i një myku fashist, dhe republikanët e krahut të djathtë. Në anën tjetër ishin të majtat e llojeve të ndryshme, nga socialistët te komunistët stalinistë (Pce) dhe trockistët (Poum), nga republikanët e majtë te anarkistët (Fai) refraktare ndaj çdo forme shteti dhe qeverisjeje, të cilët refuzuan fillimin e zgjedhjeve.
ERA E LUFTËS. Në vitin 1936 e majta, e bashkuar përfundimisht në një front të vetëm (Fronti Popullor) fitoi zgjedhjet. Një fitore e ngushtë që evidentoi qartë ndarjen e vendit: 34% e Frontit kundër 33% të së djathtës. Lindi një qeveri e pakicës e udhëhequr nga republikanët e majtë të Manuel Azanës, i cili u bë President i Këshillit dhe i Republikës.
Por vendi ishte i paqëndrueshëm dhe dhuna dhe trazirat e mëparshme vazhduan mbi të gjitha në dëm të katolikëve, kishave dhe manastirit, të konsideruar si konservatorë dhe mbështetës të së djathtës. Falangistët, nga frika e sulmeve nga qeveria e re, kishin ngritur milicinë e tyre.
Dhe punëtorët ishin ende në trazira sepse reformat e premtuara ishin të ngadalta. Pati edhe episode përplasjesh mes forcave që i përkasin të njëjtit rresht, si socialistët kundër anarkistëve (të cilët, duke ruajtur besimin në vijën e pavotimit, nuk e kishin bojkotuar votimin dhe ia kishin lënë lirinë e ndërgjegjes simpatizantëve të tyre, por të cilët nuk hoqën dorë nga pozicionet ende shumë radikale). Ndërsa falangistët dhe karlistët mbronin institucionet katolike. Me pak fjalë, secili bëri betejën e tij “personale” dhe pikërisht në këtë klimë ndodhën edhe vrasjet e Castillo-s dhe Sotelos.
MBËRRITJA E FRANKOS. Ethet emocionale në vend po rriteshin dhe nacionalistët ishin të bindur se kishte ardhur koha për të sulmuar. Kjo është arsyeja pse ata kishin organizuar një levamiento (kryengritje) ushtarake po atë verë, e cila do të zgjaste vetëm disa ditë. Më 17 korrik, katër ushtri të ushtrisë u rebeluan kundër qeverisë republikane. Midis tyre ishte edhe Tercio, Legjioni i Jashtëm Spanjoll, i komanduar nga Francisco Franko. Gjenerali i ri kishte pasur tashmë mundësinë të dallohej në vitin 1934, gjatë represionit në Asturias, ku një kryengritje e minatorëve ishte kthyer në një revolucion që synonte krijimin e një republike socialiste. Pas 13 ditësh ishte ai që shtypi revoltën dhe falë këtij suksesi ai kishte fituar një famë që ishte shumë e dobishme për të për të vazhduar ngritjen e tij në pushtet.
NGA GRUSHT SHTETI NË LUFTËN CIVILE. Por le të kthehemi te ngritja. Kryengritja që filloi në Marok, ku ishin vendosur garnizonet e Francisco Frankos, u përhap shpejt në qytetet spanjolle dhe disa prej tyre ranë nën kontrollin e rebelëve. Barcelona dhe Madridi, pas formimit të milicive të përkohshme të vullnetarëve në mesin e popullatës, arritën të rezistojnë. Kështu, ajo që ishte planifikuar si një grusht shteti i rrufeshëm u shndërrua në një luftë, e cila zgjati tre vjet dhe u kushtoi jetën rreth një milion njerëzve.
PASOJAT E KEQJA. Lufta Civile Spanjolle pati dy pasoja të rëndësishme: e para ishte marrja e pushtetit nga Franco në Spanjë, i cili vendosi një diktaturë të stilit fashist që zgjati 37 vjet, deri në vdekjen e tij.
E dyta ishte rritja e tensionit ndërkombëtar. Në fakt, disa nga vendet që do të përfshiheshin më vonë në Luftën e Dytë Botërore u përballën me njëri-tjetrin në terrenin Iberik. Disa, si Italia, Gjermania dhe BRSS, të cilat ndihmuan palët e tyre përkatëse (dy fashistët e parë, i treti komunist), patën kështu mundësinë të eksperimentonin me arsenalet e tyre të luftës dhe propagandës.
DËSHMI TË LUFTËS TOTALE. Kontributi më thelbësor erdhi nga Italia e Musolinit, e cila përdori Luftën Civile Spanjolle për qëllime propagandistike, duke ndërtuar konsensus rreth mitit të kryqëzatës antibolshevike. Për disa kohë Duce kishte financuar fshehurazi Falange-n spanjolle dhe pas ngritjes dërgoi 60,000 vullnetarë dhe 750 avionë, duke përfshirë avionë bombardues dhe disa anije luftarake. Arsenali italian, shumë më pak i fortë se ai gjerman, u vu në provë: shumë nga ato burime nuk ishin më të disponueshme gjatë luftës botërore.
Përkundrazi, për Gjermaninë, e cila dërgoi 20.000 burra, Spanja dhe lufta e saj shërbyen pikërisht si terren provash për ato armë që do të përdoreshin më vonë në luftën botërore. Siç dëshmohet nga bombardimi i Guernicës, i cili ndodhi më 26 prill 1937. Episodi, i cili ngjalli dënim nga komuniteti ndërkombëtar dhe frymëzoi Pablo Picasso-n (i cili menjëherë më pas pikturoi pikturën e famshme mbi tmerret e luftës), parashikoi atë që do të ndodhte së shpejti. ndodhin në shumë qytete të tjera evropiane gjatë luftës botërore: qendra e vogël pothuajse u rrafshua me tokë.
BOTA NDËRHYN. Ndihma të tjera iu takuan nacionalistëve nga vendet mike dhe simpatizantët: Portugalia, Rumania dhe Irlanda. Atëherë BRSS dhe Franca nxituan në favor të republikanëve, duke u siguruar atyre burra dhe mjete: Stalini dërgoi tanke dhe luftëtarë. Socialisti francez Léon Blum, i cili drejtonte një qeveri të majtë në Paris, dërgoi gjithashtu bombardues dhe njerëz, pavarësisht nga ndalimet ndërkombëtare për dërgimin e ndihmës për spanjollët. Një nga vendet më të interesuara për fatin e luftës civile ishte Polonia, furnizuesi i dytë më i madh i armëve për republikanët. Ato ndihma i lehtësuan për njëfarë kohe fatet e çështjes republikane, që fillimisht iu besuan një aparati luftarak të vjetëruar (Spanja nuk kishte marrë pjesë në Luftën e Parë Botërore) dhe mbi të gjitha aparaturave të vjetruara të Aviación militar.
VULLNETARËT. Një kontribut i madh njerëzor, që nga vjeshta e vitit 1936, erdhi nga të ashtuquajturat brigada ndërkombëtare, të përbëra nga punëtorë, studentë dhe punëtorë të besimit socialist, komunist dhe anarkist nga vende të ndryshme: Franca, Italia (italianët që luftuan në pala republikane ishin rreth 4000 ), Gjermania, Britania e Madhe, Evropa Lindore, Shtetet e Bashkuara, Kina, Kuba.
Rreth 39 mijë burra dhe gra (por shifrat mbeten të paqarta), përfshirë mjekë dhe infermierë. Shumë nga këta vullnetarë u shpenzuan në mbrojtjen e qyteteve të mëdha dhe të Madridit, dhe ishte në përpjekje për të marrë kryeqytetin që u zhvillua një nga betejat më të rëndësishme, në qytetin e Guadalajara.
FRONT NË QYTET. Franko donte të izolonte Madridin dhe më pas ta sulmonte atë frontalisht dhe operacionet ushtarake iu besuan mbi të gjitha legjionarëve italianë, të ndaluar nga trupat e brigadave ndërkombëtare ku bënin pjesë edhe antifashistët (gjithnjë italianë) të Batalionit Garibaldi. Me pak fjalë, italianët nga dy fraksione të ndryshme konkurruan në tokën spanjolle. Në fund, forcat qeveritare të fituara në Guadalajara dhe Madrid mbetën në duart e republikanëve, duke e detyruar Frankon të ndryshonte strategjinë e tij, për të miratuar atë që më vonë doli e suksesshme.
DORA E STALINIT. Franko ishte lideri i padiskutueshëm i trupave nacionaliste, megjithëse ai nuk ishte promotori i vërtetë i ngritjes, por vetëm një nga ekzekutuesit. Megjithatë, me një rastësi të çuditshme, gjeneralët që duhet të ishin udhëheqësit natyrorë të kryengritjes nacionaliste, José Sanjurjo dhe Emilio Mola, organizatorët e grushtit të shtetit të vitit 1936, vdiqën njëmbëdhjetë muaj larg njëri-tjetrit, pa parë fundin e konflikti. Kështu, “generalissimo” (domethënë komandanti i përgjithshëm i të gjitha forcave) Franko u bë gjithashtu kreu i përkohshëm i shtetit, i shpallur nga forcat nacionaliste.
NJË LUFTË BRENDA LUFTËS. Me kalimin e kohës, Fronti Popullor gradualisht u nda për shkak të ndikimit sovjetik. Në fakt, Stalini kishte vendosur të ndihmonte spanjollët, por vetëm me kusht që objektivi të ishte pushtimi i pushtetit absolut nga partia. Kështu, komunistët e PCE-së e gjetën veten në disa raste që duhej të hapnin dy fronte: një kundër fashistëve dhe tjetri kundër socialistëve, trockistëve dhe mbi të gjitha anarkistëve. Si rezultat, një luftë civile brenda një lufte civile po bëhej në fshat dhe në rrugët e shumë qyteteve.
TRIUMFI FINAL. Dhe kështu në vitin 1938 fatet e luftës filluan të ishin gjithnjë e më të favorshme për frankoistët. Beteja e Ebros dhe ajo e Barcelonës treguan epërsinë ushtarake, veçanërisht në ajër, të nacionalistëve. Në vitin 1939, trupat besnike të Frankos pushtuan Barcelonën dhe Geronën, me rezultatin që presidenti i Republikës Azana u detyrua të jepte dorëheqjen.
Tani nuk kishte asgjë më shumë për të bërë: qeveria iku në Francë. Më 28 mars 1939 Franko hyri triumfues në Madrid, me milicët besnikë të tij, i vetmi udhëheqës i falangistëve, i cili pas vdekjes së Primo de Rivera u bë frankoist.
Gjenerali anonim i vendosur në Marok ishte bërë Caudillo (dmth “duka”) i Spanjës, themeluesi i një prej diktaturave më jetëgjata të kohëve moderne.
Burimi: focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
