Sant’Anna di Stazzema ishte vetëm një nga masakrat që pasuan pas armëpushimit. Sot ne dimë më saktë numrin e viktimave dhe vendet e tmerrit, falë Atlasit të masakrave nazifashiste të hartuar nga mbi 90 studiues.
“Bashkëfajësia, heshtja dhe pietizmi i pavend lehtësojnë veprimin e kriminelëve. Prandaj duhet t’i japim fund dhe shpejt: me çdo mjet”. Kështu u shpreh shtypi fashist, në gusht 1944, për të kriminalizuar Rezistencën dhe për të penguar çdo mbështetje për “kriminelët”, pra partizanët. Italia qendrore-veriore, e pushtuar nga nazistët, më pas ishte zhytur në një vorbull dhune pa dallim, edhe për shkak të Republikës Sociale Italiane (RSI), shtetit kolaboracionist të krijuar nga Musolini. Para Çlirimit të 25 Prillit, nazi-fashistët në fakt zgjodhën një lloj specifik aksioni politik dhe ushtarak për të vaksinuar civilët me virusin e frikës: masakrat.
Cfare ndodhi? Dhe sa ishin viktimat? Kronika e atyre muajve dramatikë në artikullin “Gjaku i pafajshëm” i Simone Cosimelli, marrë nga arkivat e Focus Storia.
TERRORI. Pas rënies së regjimit fashist dhe armëpushimit të shpallur më 8 shtator 1943, filloi një periudhë shumë e vështirë për Italinë. Gadishulli u nda në dysh: në qendër-veri territorin e pushtuan pushtuesit gjermanë, me ndihmën e fashistëve të RSI-së dhe ndërkohë, nga jugu filloi avancimi i trupave anglo-amerikane. Dhe ndërsa mbreti Vittorio Emanuele III, duke braktisur Romën, ia besoi veten mbrojtjes së aleatëve (Shtetet e Bashkuara dhe Mbretëria e Bashkuar), rezistenca partizane u ngrit nga poshtë.
MASAKRA SISTEMATIKE. Megjithatë, nazistët dhe fashistët nuk u dorëzuan lehtë. Përkundrazi, pikërisht kur fatet e Hitlerit dhe Musolinit u bënë më të pasigurta, dominimi nazi-fashist u shndërrua në një tmerr të përditshëm. Masakrat, në veçanti, u përdorën shpesh në mënyrë selektive, racionale, cinike: për të eliminuar disidentët dhe luftëtarët antifashistë, ose bashkëpunëtorët e tyre; por edhe për të frikësuar dhe goditur popullsinë, në përpjekje për të djegur partizanët. Në të vërtetë, dhuna kishte një vlerë të dyfishtë: represive, si një akt ndëshkues shembullor, dhe parandaluese, si një mjet parandalues që supozohej të frenonte aktet e mosbindjes.
KUNDËR CIVILËVE. Thjesht ekzistenca e partizanëve – edhe para veprimeve të tyre – u shërbeu nazifashistëve si pretekst për të sulmuar civilët. Civilë të cilët gjermanët, për më tepër, i konsideronin me përbuzje të vërtetë. “Strategjia e masakrës”, shpjegon historiani Marco Palla, ish-profesor i rregullt në Universitetin e Firences, “u përfshi në strategjinë ushtarake gjermane dhe në këtë kuptim lufta kundër civilëve, e imponuar nga nazistët me mbështetjen e fashistëve të CSR, ishte një zgjedhje e forcave pushtuese të Italisë qendrore-veriore. Një zgjedhje e saktë dhe e qëllimshme që synonte të parandalonte çdo formë kundërshtimi.
Edhe disa vende të Evropës Lindore pësuan të njëjtin fat gjatë viteve të Luftës së Dytë Botërore. Duhet shtuar se nazistët, përveçse donin të ndëshkonin të gjithë “tradhtarët”, besonin se Italia ishte një popullsi inferiore, me një komponent të fortë diskriminimi. Dhe kjo duhet të merret parasysh për të shpjeguar furinë që karakterizoi disa nga masakrat më të përgjakshme”.
DHUNA. Reprezaljet, grumbullimet, pushkatimet, varjet: llojet e masakrave ishin shumë të ndryshme. Si dhe objektivat dhe zonat e përfshira: partizanë ose individë të lidhur me ta, ushtarë, të burgosur, dezertorë, shmangës, gra, fëmijë, fetarë, hebrenj, minoritete, të shpërbërë. Në kuadër të manovrave ushtarake të nisura për të shtypur rezistencën dhe për të nënshtruar zonat e pushtuara, vlera e jetës u nëpërkëmb.
Sa më shumë rritej mbështetja e drejtpërdrejtë dhe e tërthortë për partizanët, për shkak të një kundërshtimi gjithnjë e më të përhapur, aq më shumë shtohej egërsia nazifashiste. Në të vërtetë, aspirata për liri u bë një fyerje e patolerueshme për nazistët dhe aleatët e tyre italianë. Dhe vënia në dyshim e autoritetit, hierarkisë dhe rendit, në shumë raste kishte vetëm një pasojë: një dënim me vdekje pa apel.
REGJISTRIMI I VIKTIMAVE. Masakra e Fosse Ardeatine (335 viktima), ajo e Marzabottos (1805 viktima) dhe ajo e Sant’Anna di Stazzema (560 viktima) ishin më goditësit dhe sot më të kujtuarit. Por shumë masakra të tjera shkatërruan Italinë: vetëm mendoni për masakrën e Cavriglia (192 viktima) ose atë të Padule di Fucecchio (174 viktima). Për më tepër, masakrave iu shtuan torturat dhe torturat, dëbimet dhe zjarret, përdhunimet, vjedhjet apo plaçkitjet.
POLITIKA E TERRORIT. Palla vijon: «Politika e terrorit ndaj popullatës dhe kundër partizanëve, e zbatuar nga njësitë e armatosura naziste me ndihmën e fashistëve, regjistroi ritme shumë të larta dhune. Ai u shpalos midis verës së vitit 1943 dhe pranverës së vitit 1945. Ai preku shumë komunitete lokale, u intensifikua në momente të veçanta, mbi të gjitha në lidhje me ecurinë e luftës botërore dhe luftimet në vijën e frontit italian, dhe kishte dallime të theksuara gjeografike veçanërisht. ndërmjet zonave urbane dhe rurale. Vetëm vitet e fundit ka filluar të hedhë dritë mbi atë që ndodhi atëherë, edhe falë dokumentacionit më të madh të vënë në dispozicion të historianëve. Për shumë muaj, midis viteve 1943 dhe 1945, jeta e burrave dhe grave italiane u ndikua shumë nga dhuna e paparë».
ATLASI I HORRORIT. Sot, falë Atlasit të masakrave naziste dhe fashiste në Itali, një projekt në të cilin kanë bashkëpunuar mbi 90 studiues, ekziston një bazë të dhënash që mbledh dhe analizon episodet e vrasjeve me dashje të të paarmatosurve.
Më shumë se 5,600 episode dhune dhe mbi 23,000 viktima u regjistruan, veçanërisht midis pranverës dhe verës 1944.
SHIFRAT. Civilët e vrarë në masakrat ishin 12788, partizanët 6882. Nazistët u bënë protagonistë në 65% të episodeve të dhunës, fashistët në 21% dhe në 14% të rasteve të mbetura ishin operacione të përbashkëta. Pati 1,704 grumbullime, me 7,406 viktima dhe 975 hakmarrje, me 6,215 viktima. Deri në Çlirimin, në prill 1945, rajonet më të prekura ishin Emilia-Romagna (4,536 viktima), Toscana (4,413), Piemonte (2,872 viktima), Veneto (2,311 viktima), Campania (1,406), Lombardia (1,188), Friuli- Venezia Giulia (1,098), Lazio (1,060), Liguria (876) dhe Marche (876).
E VËRTETA. Pas luftës, përgjegjësitë për masakrat nuk ishin të përcaktuara plotësisht. Nuk pati shumë gjykime për të gjykuar autoritetet gjermane të akuzuar për krime lufte dhe jo rrallëherë ato përfundonin me lirime ose me dënime mjaft të lehta. Në raste të tjera, hetimet u shtynë, duke përfunduar të humbur në kohë. E gjithë kjo u arrit për arsye të ndryshme, por ndikoi shumë ndryshimi në kontekstin global dhe fillimi i Luftës së Ftohtë.
KAMPET. Blloku perëndimor, pas gjyqit të Nurembergut kundër 24 hierarkëve nazistë, në fakt u përqendrua te antikomunizmi. Mbi të gjitha me nxitjen e Shteteve të Bashkuara, më pas u zgjodh për të mbështetur rindërtimin dhe rigjallërimin e Republikës Federale të Gjermanisë (Gjermania Perëndimore), në kufi me Republikën Demokratike Gjermane (Gjermania Lindore) dhe zonat e Evropës Lindore nën kontrollin e BRSS. Gjermania Perëndimore, e lindur në vitin 1949, përfundoi në orbitën perëndimore dhe u bashkua me NATO-n, aleancën kryesore ushtarake midis vendeve të Evropës dhe Amerikës së Veriut. Në këmbim, ai mori mbështetjen e demokracive fitimtare – SHBA-së, Mbretërisë së Bashkuar dhe Francës – dhe mundësinë për të stabilizuar veten politikisht dhe ekonomikisht. Prandaj, u preferua të mos ndiqeshin më tej nazistët me mjete gjyqësore, duke shmangur një detyrë të pakëndshme për Gjermaninë: të merrej përsëri, dhe deri në fund, me trashëgiminë e lënë nga nazizmi.
RREGULLAT GJYQËSORE. Kjo pati pasoja edhe në Itali, ku tashmë ishte krijuar një situatë e paqartë dhe kontradiktore. Ndërsa familjet e viktimave kërkuan drejtësi dhe një pjesë e gjyqësorit kërkonte ekstradimin e ushtarëve gjermanë, klasa në pushtet mohoi ekstradimin e italianëve të akuzuar për krime lufte në vendet që regjimi fashist kishte pushtuar para dhe pas luftës botërore (si p.sh. Etiopia dhe Jugosllavia). Në fakt, në atë kohë besohej se lirimi i ushtarëve dhe civilëve italianë aktivë nën fashizëm do të kishte minuar rolin ndërkombëtar të Italisë, do të kishte rihapur ndarjet e brendshme dhe do të vinte në rrezik procesin e demokratizimit.
JO GJITHKA KA HUMBUR. Prandaj, futja në Bllokun Perëndimor ofroi mundësinë për të marrë një vendim të dyshimtë: të mos ndiqeshin penalisht nazistët që kishin mbjellë terror. Kjo pengoi hedhjen e dritës mbi atë që ndodhi midis viteve 1943 dhe 1945 dhe përfundoi duke minimizuar bashkëpërgjegjësinë e fashistëve të CSR.
Megjithatë, në vitin 1994, gjatë hetimeve për veprën e kapitenit të SS Erich Priebke, në Romë u gjetën 695 dosje hetimore mbi krimet e luftës naziste dhe fashiste, të arkivuara arbitrarisht në vitin 1960. Çështja shkaktoi një bujë dhe një sezon intensiv gjyqësor, i cili kontribuoi në konstatimi i së vërtetës. Që atëherë janë bërë shumë hapa përpara për të rindërtuar një nga momentet më të errëta në historinë e Italisë.
Burimi: focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
