Humanizmi në mes të terrorit: “Lista e Shindlerit”, një mësim mbi Holokaustin
Nga Leonard Veizi
Ai nuk ishte shenjt. Dhe nuk mund të ishte përderisa ishte anëtar i një parti terrosiste me emrin Nacionalsocialiste, apo më shkurt Naziste. Por jeta tregoi se edhe një përfaqësues i një organizmi terrorist mund të kthehej, në mos në një shenjt të paktën në një hero…
…Historia e njerëzimit përveç periudhave të ndritshëm është e mbushur me kapituj të errët. Një nga kapitujt më të errët është Holokausti, një kohë kur miliona njerëz u shfarosën në mënyrë sistematike nga regjimi nazist. Megjithatë, në këtë terr të pafund, u shfaqën disa drita shprese. Një nga këto drita ishte Oskar Shindler, një biznesmen gjerman që shpëtoi më shumë se një mijë hebrenj nga kampet e përqendrimit. Historia e tij, – e përjetësuar në romanin “Arka e Shindlerit” i cili më pas u adaptua si filmi “Lista e Shindlerit”, – na mëson vlefshmërisht mbi humanitetin, guximin dhe rëndësinë e veprave të mira. Si romani ashtu edhe filmi janë kryevepra që sjellin në pah fuqinë e një individi për të bërë një ndryshim të madh edhe në kohët më të errëta. Përmes transformimit të personazhit kryesor, “Arka e Shindlerit” dhe “Lista e Shindlerit” nxisin lexuesit dhe shikuesit të reflektojnë mbi natyrën njerëzore, moralitetin dhe aftësinë për të ngritur të mirën përballë të keqes absolute.
Çudia e nazistit që shpëtoi hebrejtë
Oskar Shindler ishte një biznesmen i cili kërkonte përfitim financiar nga puna e lirë e hebrenjve. Por ndërsa dëshmonte brutalitetin e nazistëve, gjithçka në kokën e tij nisi të ndryshonte. Veprimet e mëpasme treguan se njerëzit mund të gjenin humanizëm edhe në rrethana të pashpresa. Empatia e Shindlerit për vuajtjet e hebrenjve e ktheu atë nga oportunist në shpëtimtar. Ai shpëtoi jetët e mbi 1,100 hebrenjve duke i punësuar ata në fabrikat e tij.
Historia e Shindlerit tregon fuqinë e një individi për të bërë një ndryshim të madh. Në një kohë kur indiferenca dhe frika mbizotëronin, Shindler tregoi se veprat e një njeriu të vetëm mund të shpëtojnë mijëra jetë. Ai rrezikoi gjithçka – pasurinë, reputacionin dhe jetën e tij – për të shpëtuar të tjerët. Kjo na kujton se secili prej nesh ka fuqinë për të bërë mirë, pavarësisht nga rrethanat.
“Lista e Shindlerit” nuk është thjesht një libër apo një film; është një mësim i rëndësishëm për historinë dhe nevojën për të kujtuar. Përmes tregimit të historive, mbeten të gjalla kujtimet e viktimave të Holokaustit dhe nderoen veprat heroike të atyre që guxuan të bëjnë një ndryshim. Kjo kujtesë kolektive na ndihmon të ndërgjegjësohemi dhe të luftojmë kundër çdo forme të padrejtësisë dhe urrejtjes në të ardhmen.
Steven Spielberg në “Lista e Shindlerit” përdor një kombinim të fuqishëm të imazheve të bardhë e zi, përveç një elementi kyç të ngjyrosur – fustanin e kuq të një vajze të vogël – për të theksuar humbjen e pafajësisë dhe brutalitetin e kohës. Fustani i kuq bëhet një simbol i fuqishëm i viktimave të panumërta të Holokaustit dhe një moment që e trondit Shindlerin deri në vendosjen përfundimtare për të shpëtuar sa më shumë jetë që të jetë e mundur.
“Lista e Shindlerit” është një testament i fuqisë së humanitetit në mes të errësirës më të madhe. Historia e Oskar Shindlerit na tregon se edhe në çastet më të vështira, mund të ketë shpresë dhe mirësi. Kjo histori na kujton rëndësinë e guximit, empatisë dhe veprimeve të mira. Duke reflektuar mbi këto mësime, mund të inspirohemi për të bërë ndryshime pozitive në botën tonë dhe të mos harrojmë kurrë të kaluarën për të ndërtuar një të ardhme më të mirë.
Simbolika e titullit të romanit
I botuar fillimisht me titullin “Arka e Shindlerit” ai është një roman historik i botuar në vitin 1982 nga Tomas Kënilij. Botimi i librit në Shtetet e Bashkuara u titullua Lista e Shindlerit; më vonë u ribotua edhe në vendet e Komonuelthit me atë emër.
Në shqip “Lista e Shindlerit” me numër faqesh 632, ka ardhur nga Shtëpia Botuese: Ombra GVG me përkthimin e Anisa Trifonit.
Arka e Shindlerit në vetvete është një simbol i shpëtimit dhe shpresës në një botë të shkatërruar nga dhuna dhe urrejtja. Në Bibël, Arka e Noes është një mjet shpëtimi gjatë përmbytjes së madhe, dhe ashtu si Noeja, Shindler krijon një “arkë” për të mbrojtur të pafajshmit nga një katastrofë njerëzore. Lista e njerëzve të shpëtuar, e cila i jep titullin filmit, është një përkujtim i përpjekjeve të tij dhe një testament i fuqisë së një individi për të bërë ndryshimin.
Po çfarë thotë kritika në tërësinë e saj? Kritika thotë se: Romani i Kënilij-t nuk është thjesht një akt i zbardhjes së dëshmive tronditëse apo i kronologjisë së ngjarjeve në geton naziste në Krakov… por një vepër monumentale, që dëshmon me sinqeritet mbi personalitetin e industrialistit nazist Oskar Shindler, që i ktheu fabrikat e tij të emalimit në Poloni, në uzina për prodhimin e municioneve për makinerinë e luftës të ushtrisë naziste. Edhe pse ai ishte njeri shumë i afërt me komandën naziste, arriti të shpëtojë nga dhomat e gazit, shumë më tepër hebrenj, se sa askush tjetër gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Ky roman, që nga njëra anë rrëfen kalvarin e vuajtjeve dhe dhimbjeve të hebrenjve në geton e vdekjes në Krakov dhe në kampin misterioz të punës jashtë qytetit, në Plaszow… nga ana tjetër, zbulon dimensionin human të jashtëzakonshëm të një individi, që shpëtoi jetë të shumta njerëzore, kur qytetërimi i ishte përkushtuar shkatërrimit.
Dëshmitarja
Gruaja që përpiloi listat e njerëzve për industrialistin gjerman, Oskar Shindler, i cili ndihmoi në shpëtimin e qindra hebrenjëve gjatë holokaustit, ka vdekur në moshën 107 vjeçare. Mimi Rainhart, e cila ishte e punësuar si sekretare e Shindlerit, ishte përgjegjëse për hartimin e listave të punëtorëve hebrenj nga getoja e qytetit polak të Krakovës, të cilët ishin rekrutuar për të punuar në fabrikën e tij, duke i shpëtuar ata nga dëbimi në kampet naziste të vdekjes.
Rainhart me origjinë austriake, e cila ishte gjithashtu hebre, u rekrutua nga vetë Shindler dhe punoi për të deri në vitin 1945. Pas Luftës së Dytë Botërore, ajo u transferua në Nju Jork përpara se të vendoste të transferohej në Izrael në 2007 për t’u bashkuar me djalin e saj të vetëm, Sasha Uajtmen, i cili atëherë ishte profesor i sociologjisë në Universitetin e Tel Avivit.
Rainhart, e cila i kaloi vitet e saj të fundit në një shtëpi pleqsh në veri të Tel Avivit, kishte thënë se dikur ishte takuar me Spielberg, por e kishte të vështirë ta shikonte filmin.
Fotografi izraelit Gideon Markoviç, i cili u takua me Rainhart si pjesë e një projekti kushtuar të mbijetuarve të Holokaustit, e përshkroi atë si një grua aktive.
Shindler, i cili vdiq në 1974, u emërua nga muzeu i Holokaustit “Yad Vashem’ i Izraelit si anëtar i “Të drejtët midis kombeve”, një nder për johebrenjtë që u përpoqën të shpëtonin hebrenjtë nga shfarosja naziste.
Mbi autorin
Tomas Kënilij, romancier dhe dramaturg, lindi në Sidnei të Australisë, në vitin 1935. U bë i famshëm në botë mbas botimit të romanit “Arka e Shindlerit”, që u shpall edhe fitues i “Booker Prize”, në vitin 1982. Për këtë roman, ai, u bazua në rrëfimet tronditëse të një të mbijetuari të Holokaustit. Dhjetë vite më vonë, regjisori i famshëm Stiven Spielberg me subjekt të këtij romani, realizoi filmin “Lista e Shindlerit” dhe fitoi çmimin e Akademisë për filmin më të mirë. Thomas Kënilij është autor i shumë romaneve dhe është nderuar me çmimet: Miles Franklin, Booker, Los Angeles Times, Mondello International Prize.
Prodhimi kinematografik
“Lista e Shindlerit” është një film dramatik historik epik amerikan i vitit 1993 me regji dhe prodhuar nga Stiven Spielberg dhe shkruar nga Stiven Zeilian. Ai bazohet në romanin e vitit 1982 Arka e Shindlerit nga romancieri australian Tomas Kënilij. Filmi ndjek Oskar Shindler, një industrialist gjerman që shpëtoi më shumë se një mijë refugjatë kryesisht polako-hebrenj nga Holokausti duke i punësuar në fabrikat e tij gjatë Luftës së Dytë Botërore. Aty interpreton Liam Neson si Shindler, Rei Fans si oficeri SS Ejmën Goth dhe Ben Kingsli si llogaritari hebre i Shindlerit, Itzak Stern.
Idetë për një film për “hebrenjtë Shindlerit” u propozuan që në vitin 1963. Spielberg u interesua kur ekzekutivi Sidnei Shainberg i dërgoi atij një përmbledhje libri të “Arkës së Shindlerit”. “Universal Pictures” bleu të drejtat e romanit, por Spielberg, i pasigurt nëse ishte gati të bënte një film për Holokaustin, u përpoq t’ua kalonte projektin disa regjisorëve të tjerë.
Në vitin 1993 sheshi kryesor i xhirimit u vendos në Krakov, Poloni, mbi 72 ditë. Spielberg regjistroi në bardh e zi dhe iu afrua filmit si një dokumentar. Kinematografi Janush Kaminski donte të krijonte një ndjenjë të përjetësisë. Xhon Uilliams kompozoi partiturën dhe violinisti Itzak Perlman interpretoi temën kryesore.
Vlerësimi
“Schindler’s List” u shfaq premierë më 30 nëntor 1993, në Uashington, D.C. dhe u publikua më 15 dhjetor 1993, në Shtetet e Bashkuara. Shpesh i renditur ndër filmat më të mëdhenj të realizuar ndonjëherë, filmi mori vlerësim universal për tonin e tij, aktrimin, veçanërisht Neson, Fans dhe Kingsli, atmosferën, partiturën, kinematografinë dhe drejtimin e Spielberg; ishte gjithashtu një sukses duke arkëtuar 322.2 milionë dollarë në mbarë botën me një buxhet prej 22 milionë dollarësh. Ai u nominua për 12 çmime në çmimet e 66-ta të “Academy Awards”, dhe fitoi shtatë, duke përfshirë filmin më të mirë, regjisorin më të mirë (për Spielberg), skenarin më të mirë të adaptuar dhe këngën më të mirë origjinale. Filmi fitoi shumë çmime të tjera, duke përfshirë shtatë çmime BAFTA dhe tre çmime Golden Globe. Në vitin 2007, Instituti Amerikan i Filmit e renditi Listën e Shindlerit në vendin e 8-të në listën e 100 filmave më të mirë amerikanë të të gjitha kohërave. Filmi u përcaktua si “kulturor, historikisht ose estetikisht i rëndësishëm” nga Biblioteka e Kongresit në 2004 dhe u zgjodh për t’u ruajtur në Regjistrin Kombëtar të Filmit të Shteteve të Bashkuara.
