Dikur, puna ime si kritike librash ngjallte zili në festa, ku njerëzit fantazonin për një jetë të kaluar duke lexuar. Sot, ajo më shpesh sjell rrëfime të ndrojtura nga pjesëmarrësit për faktin që nuk lexojnë aq sa dëshirojnë, sikur të isha gati të bëja një test të papritur për Mobi Dikun.
Kohët kur Uliksi i James Joyce ishte një “magnet për burra” kanë kaluar prej kohësh, siç kujtoi shkrimtarja irlandeze Anne Enright gjatë një paneli për përvjetorin e librit në vitin 2022. Në raftin tim të kolegjit gjendej një kopje e Infinite Jest prej 1000 faqesh nga David Foster Wallace, me qëllime të ngjashme.
Sot, madje as studentët e letërsisë nuk lexojnë më libra të gjatë. Studiuesi i Shekspirit, Sir Jonathan Bate, që jep mësim në universitete në SHBA dhe MB, kohët e fundit u ankua për këtë rënie. “Katër dekada më parë, mund t’i thoshe një studenti: ‘Këtë javë lexo Shpresa të mëdha, David Koperfild dhe Shtëpia e përhumbur’,” tha ai për BBC Radio 4. “Tani, në vend të tre romaneve në një javë, shumë studentë mezi lexojnë një roman në tri javë.”
Një sondazh i fundit nga fondacioni Reading Agency tregoi se vetëm gjysma e të rriturve në Mbretërinë e Bashkuar lexojnë rregullisht për kënaqësi, një rënie nga 58% në vitin 2015. Më shqetësuese është se 35% janë lexues të hequr dorë që dikur shijonin këtë hobi. Ata që më rrëfehen në festa, mes tyre dhe shkrimtarë, më thonë se tani kalojnë më shumë kohë duke lëvizur në telefon në vend që të lexojnë. Dhe kush mund t’i fajësojë? Rrjetet sociale janë krijuar për të rrëmbyer vëmendjen tonë përmes stimulimit dhe vlerësimit, duke e bërë të vështirë për teknologjinë e faqes të konkurrojë.
Sipas neuroshkencëtares Maryanne Wolf, autore e Reader, Come Home: The Reading Brain In A Digital World, ndërsa truri ynë është i përgatitur për të mësuar gjuhën, leximi është një aftësi e mësuar. Por plasticiteti i trurit funksionon në të dyja drejtimet: ose e përdor, ose e humbet, dhe ne po zgjedhim gjithnjë e më shumë ta humbasim. Fjala e vitit 2024 nga Oxford University Press ishte “kalbje truri”, që nënkupton si “përmbajtjen e cilësisë së ulët” që gjendet në internet, ashtu edhe përkeqësimin intelektual nga konsumimi i tepërt i saj. E regjistruar për herë të parë në librin Walden të Henry David Thoreau në vitin 1854, rritja e përdorimit këtë vit i atribuohet (si për ironi) referencave në videot e TikTok-ut.
Dopamina e lehtë që ofrojnë rrjetet sociale mund ta bëjë leximin të duket më i lodhshëm në krahasim. Por shpërblimet ia vlejnë përpjekjen: lexuesit e rregullt raportojnë mirëqenie dhe kënaqësi më të lartë në jetë, duke përfituar nga gjumi i përmirësuar, përqendrimi, lidhja dhe krijimtaria. Vetëm gjashtë minuta lexim mund të ulin stresin me dy të tretat, ndërsa leximi i thellë ofron shpërblime shtesë si mendimi kritik, empatia dhe vetëreflektimi.
Ella Berthoud, një biblioterapiste që ofron “receta” të personalizuara librash dhe bashkautore e The Novel Cure: An A to Z of Literary Remedies, thotë se klientët po kërkojnë gjithnjë e më shumë udhëzime për të lexuar më shumë. Për të krijuar një zakon leximor, ajo rekomandon provimin e audiolibrave, krijimin e një këndi leximi për libra të shtypur dhe mbajtjen e një ditari leximi, pasi shënimet ndihmojnë në mbajtjen mend të asaj që lexon.
Nëse muskujt tuaj të leximit janë atrofizuar, në vend që të futeni menjëherë në një Uliks të komentuar, mund të jetë më e lehtë të filloni me tregime të shkurtra ose novela. Për ata që kërkojnë të arrijnë dy objektiva njëherësh, Berthoud demonstron aftësinë e sinkronizuar të leximit duke përdorur një Hula-Hoop.
Edhe pse tregu i trillimeve është mbështetur nga zhanre si krimi, fantazia dhe romanca që janë të njohura në BookTok (komuniteti i leximit brenda TikTok-ut), shitjet e librave joartistikë kanë rënë dukshëm. Aplikacione si Blinkist, Headway dhe StoryShots, që ofrojnë përmbledhje librash, kanë fituar popullaritet. Por leximi nuk ka të bëjë vetëm me efikasitetin; librat joartistikë të mirë ofrojnë jo vetëm informacion, por një bisedë që ndihmon mendjet tona “majmunë” të mendojnë.
Libri im joartistik i preferuar këtë vit, dhe një antidot i shkëlqyer kundër “kalbjes së trurit,” është Stranger than Fiction: Lives of the Twentieth-Century Novel i Edwin Frankut. Duke përfshirë 33 libra me një bibliografi të sugjeruar për lexim të mëtejshëm, ai është një mënyrë për të ushtruar leximin e thellë dhe një portal për t’u riangazhuar me disa nga veprat më të mëdha të historisë.
Maria Popova, një autore dhe eseiste që themeloi faqen letrare The Marginalian, e përshkroi letërsinë si “internetin origjinal”, ku çdo referencë dhe shënim “është një hiperlidhje drejt një teksti tjetër”. Avantazhi është që mund të humbasësh në këtë internet analog pa përmbajtje virale që tërheq vëmendjen.
Edhe nëse ndalimi i TikTok-ut realizohet në SHBA, platforma të tjera do ta zëvendësojnë. Kështu që, në vitin 2025, pse të mos e zëvendësoni telefonin në komodinë me një libër? Vetëm një orë në ditë e rikuperuar nga ekrani përkthehet në rreth një libër në javë, duke ju futur mes 1% të lexuesve më të mirë. Melvilli (dhe hula-hupi) janë fakultativë. / Financial Times/ S.M
