Shumë njerëz e dinë se Sokrati ka thënë se “jeta e paekzaminuar nuk ia vlen të jetohet.” Po ashtu, e dinë që ai u gjykua, u dënua dhe u ekzekutua për “korruptimin e të rinjve” të Athinës. Por shumë më pak prej nesh kuptojnë tiparet thelbësore të “Metodës Sokratike.”
Në librin Open Socrates, Agnes Callard (profesoreshë filozofie në Universitetin e Çikagos dhe autore e Aspiration: The Agency of Becoming) shpjegon dhe përshëndet metodën e tij, siç paraqitet në dialogët e Platonit. Callard tregon gjithashtu se si Sokrati, dhe ajo vetë, e përdorin atë për të shqyrtuar çështje thelbësore të jetës sonë, duke përfshirë drejtësinë, barazinë, dashurinë dhe vdekjen.
Edhe pse qasja e Sokratit bazohej te arsyeja, jo te emocionet, dhe te mendimi, jo te ndjenja, libri i thjeshtë dhe jashtëzakonisht i mprehtë i Callard meriton vëmendjen si të psikologëve dhe filozofëve profesionistë, ashtu edhe të atyre që thjesht kanë interes në këto fusha.
Shumë më tepër sesa një thirrje e zakonshme për skepticizëm të kujdesshëm dhe mendje të hapur, metoda Sokratike, siç tregon Callard, fillon me një supozim se mendimi ka më shumë gjasa të ndodhë si një aktivitet shoqëror mes njerëzve që nuk bien dakord për gjëra me rëndësi, por që janë të hapur ndaj përgjigjeve më përfundimtare. Në bisedat e tij, Sokrati luante rolin e zekthit dhe të mamisë. Ai përfshihej në kundërshtime të mprehta, por jo armiqësore, të dizajnuara për të kuruar “verbërinë normative.” Si një mjeshtër i “kërkimit,” që synonte të arrinte dijen si pikën përfundimtare pas hipotezave të hedhura sa andej-këtej, Sokrati pretendonte se ishte po aq i kënaqur të kundërshtohej sa edhe të kundërshtonte.
Sipas Callard-it, Sokrati pranoi se dy ose më shumë persona me sfonde dhe besime të ndryshme mund të mos bëjnë asnjë përparim. Megjithatë, ai insistoi se përparimi është i mundur, veçanërisht kur një person bën pyetje provokuese dhe tjetri i përgjigjet sinqerisht.
Ndoshta si reagim ndaj polarizimit politik shkatërrues dhe burimeve të izoluara të informacionit dhe opinionit në Shtetet e Bashkuara të shekullit të 21-të, Callard sugjeron se liria e vërtetë e fjalës nuk është e arritshme për individët që besojnë se duhet të konformohen me atë që të tjerët kanë thënë ose presin të themi. Në të kundërt, bisedat Sokratike krijojnë “një lloj barazie thelbësore” midis atyre që kërkojnë të vërtetën dhe që njohin “një nevojë të thellë intelektuale” për të hulumtuar së bashku.
Ndryshe nga thënia “biem dakord që të mos biem dakord” (që në thelb do të thotë, “Unë kam të drejtë, e ti gabim”), angazhimi me dikë, pikëpamja e të cilit bie ndesh me tuajën, përfshin trajtimin e tij si të barabartë. Në botën e jashtme, shprehja e një ideje mund të jetë e rrezikshme; në botën e brendshme, “botën mbi botën,” vota juaj “është e vetmja që kërkohet.” Rreziku i vetëm që paraqet një ide është falsiteti i saj.
“Ne jetojmë së bashku sepse mendojmë së bashku,” përfundon Callard. “Politika ka një themel intelektual.”
Gjithashtu, Callard shpall se pretendimi më i çuditshëm që bëri Sokrati për ndonjë temë është ai që objekt i një pranimi të plotë dhe të pakushtëzuar të dashurisë nuk duhet të jetë një person. Ai nuk pa ndonjë dallim midis dashurisë romantike dhe dashurisë për familjen dhe miqtë. Sokrati ishte poliamoroz: Ai kërkonte të ndante një lidhje intime, hapje dhe ndjeshmëri me ata që merrnin pjesë në kërkimin e tij për “të mirën.”
Dashuria, sipas Sokratit, duhet të bazohet në pakënaqësi të ndërsjellë, jo në pranimin e admiruesit të njerëzve për atë që janë apo për shoqërinë që ofrojnë. Në një koment që mund të rezonojë me disa audienca moderne, Sokrati shprehu mendimin: “E vetmja gjë që nuk do të këshilloja është që të qëndrojmë ashtu si jemi.” Dhe, siç zbulon Callard, Sokrati, i cili pretendonte “ekspertizë në dashuri,” përshkroi takimet e tij në poezi dhe prozë madhështore, ekstazike, erotike për shpirtin që aspiron të fluturojë “që ka më shumë ngjashmëri me një ide sesa me të dashurin tuaj prej mishi dhe gjaku.”
Sokrati nuk ishte kurrë më shumë Sokratik, sugjeron Callard, sesa kur, në orët e tij të fundit të jetës, inkurajoi miqtë e tij të kundërshtonin besimin e tij në pavdekësinë e shpirtit dhe të mos mendonin për asgjë tjetër përveç së vërtetës. Duke i paralajmëruar për paragjykimet e tij, Sokrati përmblodhi atë që dinte: “Ose të vdekurit nuk janë asgjë dhe nuk kanë asnjë perceptim për asgjë, ose, siç na thuhet, është një ndryshim dhe një zhvendosje për shpirtin nga këtu në një vend tjetër.”
Dhe, 2500 vjet më vonë, Callard na kujton se shumë pak ka ndryshuar. Besimet nga të dyja anët paraqiten “me siguri pasionante,” me më shumë se disa të prirë për të lëkundur ato besime. Sokrati nuk do të toleronte lëkundjen, edhe nëse, spekulon Callard, ai do t’i nënshtrohej asaj kur ishte vetëm në qelinë e tij, “sepse ajo pengon përpjekjen për të hulumtuar se cili nga ato rezultate është realisht i vërtetë.” / Psychology Today
