Thoma Gëllçi
Në ditët e fundit, USAID – agjencia kryesore amerikane për ndihmën ndërkombëtare – është gjetur në qendër të një furtune politike që duket se po e çon drejt një fundi të parakohshëm. Një përplasje midis teknokracisë së re të Elon Musk, administratës së Trump dhe burokracisë tradicionale e ka kthyer këtë agjenci në një fushëbetejë të re të ideologjisë dhe pushtetit.
Gjithçka mori një kthesë dramatike kur dy zyrtarët më të lartë të sigurisë në USAID u pezulluan nga puna pasi refuzuan t’u jepnin akses përfaqësuesve të Musk në sistemet e brendshme të agjencisë. Sipas burimeve brenda administratës, grupi i quajtur “Departamenti për Efikasitetin e Qeverisë” – një task forcë e krijuar nga Musk me urdhër të Trump– kishte kërkuar hyrje në hapësira të klasifikuara të USAID për të shqyrtuar të dhëna financiare dhe dokumente të tjera të ndjeshme. Kjo përplasje ndodhi në të njëjtën kohë kur administrata e Trump pezullonte dhe largonte nga puna dhjetëra zyrtarë të lartë të USAID, duke përshpejtuar atë që shumë e shohin si një përpjekje për të shpërbërë ose minimizuar ndjeshëm këtë agjenci.
Në një postim në platformën e tij sociale X, Musk e quajti USAID-in “një organizatë kriminale” dhe deklaroi se kishte ardhur koha “që ajo të zhdukej.” Këto fjalë – që për shumë punonjës të agjencisë u perceptuan si një kërcënim i drejtpërdrejtë për sigurinë e tyre – u pasuan nga një seri masash drastike, përfshirë zhdukjen e faqes zyrtare të USAID-it dhe heqjen e tabelave identifikuese në selinë e saj në Uashington, D.C
Debati rreth USAID nuk është i ri. Që nga themelimi i saj në 1961, kjo agjenci ka qenë në qendër të politikës së jashtme amerikane, duke financuar programe për zhvillimin ekonomik, ndihmën humanitare dhe promovimin e demokracisë në vende të ndryshme të botës. Për mbështetësit e saj, USAID është një forcë e së mirës, një dorë ndihmëse për kombet në krizë. Për kritikët – veçanërisht ata që ndodhen në krye të regjimeve autoritare – ajo është një instrument i ndërhyrjes amerikane, një mekanizëm i politikës së jashtme për të minuar qeveritë e padëshiruara.
Vladimir Putin, për shembull, e dëboi USAID-in nga Rusia në vitin 2012, duke e akuzuar atë se mbështeste protestat kundër regjimit të tij. Edhe në Hungari, Viktor Orbán dhe aleatët e tij kanë akuzuar USAID-in për financimin e mediave dhe partive opozitare, duke e quajtur atë një vegël të “perandorisë amerikane”. Në Venezuelë, Hugo Chávez bëri të njëjtën gjë, duke e quajtur USAID-in një “armë të imperializmit amerikan.”
Në shumë vende, ndihma amerikane ka qenë e lidhur ngushtë me interesat strategjike të Uashingtonit. USAID ka financuar lëvizje opozitare në vende ku SHBA ka dashur të shohë ndryshime politike, si në Ukrainë, Gjeorgji dhe Lindjen e Mesme. Po ashtu, agjencia ka mbështetur organizata joqeveritare që promovojnë lirinë e shtypit dhe të drejtat e njeriut – shpesh në mënyra që bien ndesh me qeveritë vendase.
Nën administratën e Trump, USAID po vihet në shënjestër të një ideologjie të re izolacioniste. Trump dhe aleatët e tij politikë e shohin ndihmën e huaj si një shpërdorim të fondeve publike amerikane, një mekanizëm që përfiton më shumë vendet e tjera sesa vetë SHBA-në.
Në këtë kontekst, aleanca e Trump me Musk për të “pastruar” USAID-in nuk është thjesht një akt hakmarrjeje ndaj burokracisë së vjetër të Uashingtonit. Ajo është pjesë e një lëvizjeje më të gjerë për të transformuar mënyrën se si SHBA-ja e përdor fuqinë e saj në botë.
Nëse USAID zhduket ose absorbohet nga Departamenti i Shtetit – siç kanë spekuluar shumë analistë – kjo do të shënonte një ndryshim të madh në politikën e jashtme amerikane. Nuk do të kishte më mbështetje të fshehtë për mediat opozitare në vende si Hungaria. Nuk do të kishte më ndihma për lëvizjet demokratike në Bjellorusi. Dhe ndoshta, nuk do të kishte më një USAID që do të financojë organizata të shoqërisë civile që bien ndesh me regjimet autoritare.
Demokratët në Kongres kanë reaguar ndaj këtyre zhvillimeve, duke i dërguar një letër Sekretarit të Shtetit Marco Rubio, ku paralajmërojnë se shkrirja e USAID-it pa miratimin e Kongresit është e paligjshme. Ata kanë ngritur shqetësime serioze mbi sigurinë e të dhënave të ndjeshme që USAID mban, përfshirë informacionet mbi amerikanët e përfshirë në projekte të ndryshme ndërkombëtare.
Ndërkohë, organizatat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut kanë paralajmëruar se një shkrirje e USAID do të kishte pasoja katastrofike për miliona njerëz që varen nga ndihma e saj. Amnesty International ka deklaruar se “çmontimi i USAID nuk do ta bëjë askënd më të sigurt apo më të pasur – përkundrazi, do të rrezikojë të drejtat dhe jetët e njerëzve në mbarë botën.”
Por në epokën e Trump dhe Musk, çfarë do të thotë vërtet “siguria” dhe “prosperiteti”? A është kjo një përpjekje për të ndërtuar një Amerikë më të fortë, apo për të ndëshkuar një sistem që prej dekadash ka qenë i lidhur ngushtë me establishmentin politik? Dhe mbi të gjitha, a është kjo një betejë për parime, apo një thjesht një përplasje mes miliarderëve dhe burokratëve?
Një gjë është e qartë: ajo që po ndodh me USAID-in është më shumë sesa një reformë. Është një eksperiment i rrezikshëm mbi mënyrën se si Amerika ushtron pushtetin e saj në botë – dhe rezultatet mund të jenë të paparashikueshme.
