Mund ta dish tashmë që rreth një e katërta e popullsisë së botës pritet të nisë Ramazanin këtë fundjavë, muajin e shenjtë islam që ndoshta njihet më së shumti për agjërimin nga agimi deri në perëndim të diellit.
Ajo që mund të mos e dish, nëse nuk je ndjekës i fesë islame, është se myslimanët e dinë përafërsisht kur po afron, por ata mund të marrin një njoftim vetëm disa orë para se Ramazani të fillojë zyrtarisht.
Për më tepër, ai nuk fillon njëkohësisht në mbarë botën — data e fillimit mund të ndryshojë nga një vend në tjetrin dhe madje edhe nga një xhami në tjetrën brenda të njëjtit qytet. Por ajo që i bashkon të gjithë myslimanët është vëzhgimi i gjysmëhënës së re në muajin e nëntë të kalendarit islamik.
Për shembull, në Arabinë Saudite, ku Islami u themelua për herë të parë nga profeti Muhamed në shekullin e 7-të, pritet që gjysmëhëna e re të jetë e dukshme mbrëmjen e 28 shkurtit, dhe për rrjedhojë, Ramazani do të fillonte të shtunën, më 1 mars.
Mijëra kilometra në lindje të Arabisë Saudite, në Indonezi, këndet e dukshmërisë së hënës janë të ndryshme dhe pritet që Ramazani të fillojë të dielën, më 2 mars.
Në vitin 2024, Arabia Saudite dhe fqinji i saj i vogël në Gadishullin Arabik, Omani, e filluan Ramazanin me një ditë diferencë.
Pse ndodh kjo? Epo, është një përzierje e ndërlikuar faktorësh, thotë Profesori Scott Kugle nga Departamenti i Studimeve të Lindjes së Mesme dhe Azisë Jugore në Universitetin Emory në Atlanta, dhe autor i librit “Haxhi drejt Zemrës: Udhëtime Sufi përmes Oqeanit Indian.”
Këta faktorë përfshijnë, ndër të tjera:
- Vëzhgimet astronomike dhe mënyrën si bëhen ato
- Gjeografinë globale dhe zonat kohore
- Traditat e ndryshme mes grupeve të ndryshme myslimanësh
- Madje edhe kushtet aktuale të motit
Një pikë kyçe, e cila “është me të vërtetë e rëndësishme për perëndimorët që ta kuptojnë, është se nuk ka një autoritet qendror mes myslimanëve. Gjithçka është shumë lokale dhe varet nga xhamia që ndjek, nga rrjeti yt familjar,” tha Kugle në një intervistë telefonike.
Kjo është arsyeja pse ka kaq shumë variacione kombëtare dhe madje edhe brenda një qyteti në datën e fillimit, thotë Kugle. Dhe duke pasur parasysh interpretimet e ndryshme, është e mundur që data e fillimit të bjerë një ditë para ose një ditë pas asaj të parashikuar.
Kjo është arsyeja pse ekziston një ndjenjë eksitimi në javën para Ramazanit, sepse njerëzit janë duke bërë pazar, duke u përgatitur,” tha ai. “Ka një pasiguri të madhe: ‘Në cilën ditë do të fillojë?’”
Dhe përgjigjja qëndron në vëzhgimin e një faze të caktuar të hënës.
Gjithçka ka të bëjë me gjysmëhënën.
Kalendarit Islamik nuk i referohet diellit, por ndjek ciklin hënor dhe fazat e hënës.
Ndoshta faza më e njohur është “hëna e plotë,” kur sipërfaqja më e madhe e hënës ndriçohet fuqishëm nga perspektiva e Tokës. Faza e padukshme e hënës, kur ana e ndriçuar e saj është e kthyer nga dielli dhe ana e errët nga Toka, quhet “hëna e re.”
Ramazani fillon kur një copëz e vogël e hënës, e njohur në termat astronomikë si “gjysmëhëna në rritje,” shfaqet dhe bëhet e dukshme. Dhe kjo është e njëjtë në të gjithë botën islame.
Por nga ky moment, gjërat fillojnë të bëhen më të ndërlikuara dhe të decentralizohen shpejt, tha Kugle. Para së gjithash, ka dy mënyra për të përcaktuar shfaqjen e gjysmëhënës.
“Njëra është duke e parë atë me sy të lirë, dhe tjetra është duke e llogaritur në mënyrë astronomike,” tha Kugle. “Dhe mënyra tradicionale, e vjetër, sigurisht, është ta shohësh me sy.”
“Nuk është e nevojshme që të gjithë ta shohin, por ata që janë përgjegjës duhet ta shohin. Disa komunitete caktojnë një komitet për vëzhgimin e hënës, të cilët ngjiten në një vend të lartë ose shkojnë në një bregdet ku kanë një pamje të pastër të horizontit dhe presin të shohin nëse gjysmëhëna e re bëhet e dukshme, gjë që zakonisht ndodh për një kohë të shkurtër pas perëndimit të diellit.”
Dhe nëse nuk e shohin? “Atëherë thonë: ‘Mirë, muaji nuk ka filluar ende.’”
Vëzhgimi me sy të lirë mund të sjellë faktorë të tjerë komplikues, si për shembull mbulimi lokal i reve. Një gjysmëhënë mund të shihet në një vend, por jo në një tjetër të afërt.
Disa vende mbështeten te llogaritjet astronomike, siç është rasti i Turqisë.
“Dijetarët islamë kanë deklaruar se të dyja mënyrat e vëzhgimit të hënës janë të lejueshme dhe se njerëzit duhet të veprojnë sipas kushteve të tyre lokale,” sipas Radio dhe Televizionit Botëror Turk.
Faktorë të tjerë që ndikojnë në kohën e Ramazanit
Variablat në vëzhgimin e gjysmëhënës nuk janë e vetmja gjë që ndikon në fillimin e Ramazanit.
“Nuk ka një autoritet qendror për myslimanët dhe ka disa ndarje themelore mes tyre, ashtu si në Krishterim, ku ka katolikë, protestantë dhe ortodoksë,” tha Kugle.
“Po ashtu, në botën myslimane ke sunitë, shiitët dhe grupe të tjera. Dhe këto grupe mund të marrin vendime të ndryshme për kur është parë hëna. Kjo mund të ndodhë në data të ndryshme, apo jo?”
Madje edhe emocionet njerëzore mund të luajnë një rol.
“Është një lloj krenarie të mos e fillosh Ramazanin në të njëjtën ditë si një grup tjetër. … Edhe në një vend me shumicë sunite, një pakicë shiite mund të fillojë agjërimin në një ditë tjetër,” tha Kugle.
Faktorët kulturorë dhe gjeografikë
Çfarë ndodh në një vend tjetër të botës ose edhe në fqinjësinë e dikujt mund të ndikojë gjithashtu.
“Gjithçka është shumë lokale, varet nga xhamia ku shkon dhe nga rrjeti yt familjar. Njerëzit në Amerikën e Veriut që kanë familje në Indi ose Pakistan, për shembull, mund të fillojnë agjërimin në Amerikën e Veriut në të njëjtën kohë kur fillojnë familjet e tyre në Pakistan ose Indi.”
Dëshiron të marrësh në konsideratë një faktor tjetër? Mendohu për madhësinë e planetit, 24 zonat kohore — dhe faktin që myslimanët janë të shpërndarë në mbarë botën.
“Hëna do të jetë në një pozicion të ndryshëm kur dielli perëndon në Indonezi krahasuar me Arabinë Saudite ose me Çikagon,” tha ai.
Kalendari Islamik
Nëse po mendon, “Hej, më duket se Ramazani nisi më vonë vitin e kaluar,” ke të drejtë.
Kjo ndodh sepse kalendari islamik ndjek ciklin hënor, me muaj që zgjasin ose 30 ose 29 ditë. Si rezultat, një vit në kalendarin islamik ka 354 ose 355 ditë.
Tani krahasoje këtë me kalendarin Gregorian, i cili u krijua në vitin 1582 dhe përdoret në shumicën e botës. Ky kalendar bazohet në ciklin diellor dhe ka 365 ditë (ose 366 në një vit të brishtë).
Kështu, kur përputh Ramazanin me kalendarin Gregorian, duket sikur ai spostohet çdo vit rreth 10 deri në 12 ditë më herët. Në fakt, duhen 33 vjet që Ramazani të kalojë përmes gjithë kalendarit Gregorian dhe të gjitha stinëve.
Ndryshimet sipas gjerësisë gjeografike
Ndërsa gjerësia gjeografike (distanca në veri ose në jug të ekuatorit) nuk ndikon drejtpërdrejt në fillimin e Ramazanit, ajo ka një ndikim të madh në përvojën e agjërimit për besimtarët.
Myslimanët që jetojnë pranë ekuatorit përjetojnë një agjërim relativisht të qëndrueshëm çdo vit, me rreth 12 orë dritë dhe agjërim, dhe 12 orë errësirë për të prishur agjërimin. Por situata ndryshon shumë sa më pranë Polit të Veriut ose të Jugut që ndodhet një vend, pasi atje ndodhin ndryshime ekstreme mes dritës së ditës dhe errësirës gjatë verës dhe dimrit.
“Atlanta është mjaft e mirë, e di; dita dhe nata nuk ndryshojnë në mënyrë drastike,” tha Kugle, i cili ndjek sufizmin, një degë e Islamit që thekson spiritualitetin. “Kam agjëruar Ramazanin duke jetuar në Amsterdam dhe kam miq që agjërojnë në Helsinki, në Finlandë, dhe kjo është shumë e vështirë gjatë verës. Janë ditë shumë të gjata.”
“Në fakt, nëse shkon shumë lart në Skandinavi, disa myslimanë thonë se nuk mund të ndjekin orët e diellit sepse kjo do të ishte shumë e vështirë, ndaj vendosin të ndjekin orarin e Mekës.”
Një rilindje shpirtërore e përbashkët
Pavarësisht komplikimeve të ndryshme mbi fillimin e Ramazanit dhe sa zgjat agjërimi çdo ditë, “Ramazani është diçka që bashkon të gjithë myslimanët, pavarësisht sektit, orientimit apo stilit të tyre,” tha Kugle.
“Në çdo kulturë ka ushqime të veçanta për Ramazan, që konsumohen vetëm gjatë kësaj periudhe, dhe njerëzit mezi i presin ato,” shtoi ai, duke folur për frymën komunitare të prishjes së agjërimit së bashku.
“Është vërtet një periudhë e jashtëzakonshme ku njerëzit bashkohen. … Është një kohë kur rutina përmbyset plotësisht … sepse zakonisht zgjohemi, hamë mëngjes, pimë kafe, mendojmë se çfarë do të hamë për drekë, kemi takime dreke, takojmë miq për darkë. Gjatë Ramazanit, asgjë nga këto nuk ndodh. Gjithçka ndryshon.”
“Është një kohë e shkëlqyer për të thyer zakonet dhe për të reflektuar: ‘Ku po e investoj energjinë time?’”/ S,M
