Nga EDUART GJOKUTAJ
Në një kohë kur ekonomitë e botës janë përballur me sfida të mëdha globale dhe konkurenca është bërë gjithnjë e më e ashpër, orientimi i ekonomisë shqiptare drejt prodhimit dhe teknologjisë paraqet një mundësi të pashfrytëzuar për të arritur rritje të qëndrueshme, diversifikim të burimeve dhe zhvillim të shëndetshëm ekonomik.
Në analizat e mësipërme, pamë se ekonomia shqiptare ka përjetuar rritje të moderuar dhe disa sfida të rëndësishme gjatë periudhës 2021-2024, përfshirë efektet e inflacionit, mungesën e investimeve të mjaftueshme në sektorë strategjikë, dhe performancën e sektorëve të ndryshëm nëpërmjet normave të fitimit dhe ndikimin e krizave globale. Në këtë kontekst, kërkesa për orientimin e ekonomisë drejt prodhimit dhe teknologjisë bëhet edhe më e domosdoshme për të adresuar disbalancat ekzistuese dhe për të siguruar një zhvillim të qëndrueshëm.
Së pari, u vërejt nevoja e përshtatshmërisë të ndërhyrjeve në prodhim dhe teknologji. Nga viti 2021 deri në 2024, Shqipëria ka pasur rritje të moderuar ekonomike me një normë të rritjes prej 3.94% në vitin 2023. Kjo ka qenë e pamjaftueshme për të mbuluar sfidat ekonomike të përballuara nga popullsia dhe bizneset, siç është inflacioni i lartë dhe ndikimi i oligopolëve në treg. Në një periudhë me norma të tilla rritjeje, ka pasur mangësi të dukshme në sektorët kryesorë si prodhimi dhe teknologjia.
Shumë sektorë që ndodhen përtej prodhimit dhe teknologjisë kanë vuajtur nga norma të ulëta fitimi dhe mungesa e rritjes, veçanërisht në shërbime dhe industria tradicionale. Sektori i prodhimit, veçanërisht ai që kërkon investime të thella në teknologji dhe infrastrukturë moderne, ka mbetur mbrapa, dhe kjo ka kontribuar në një rritje të ulët të eksporteve dhe përfitimeve nga këta sektorë.
Një orientim më i theksuar në prodhimin e mallrave me vlerë të shtuar dhe përdorimin e teknologjive të avancuara mund të ndihmojë në rritjen e konkurrencës, përmirësimin e prodhimit dhe zgjerimin e mundësive të eksportit.
Së dyti, u vërejt nevoja për konkurencë dhe diversifikim të burimeve të tregut. Analiza e sektorëve në vitet 2021-2024 ka treguar se sektori i shërbimeve dhe ai i turizmit janë kontribuuesit më të mëdhenj në PBB, por kanë qenë gjithashtu të ndjeshëm ndaj krizave globale dhe ndryshimeve sezonaliteti.
Rritja e shpejtë e kërkesës për shërbime ka qenë e kufizuar nga kostot e larta të jetesës dhe konkurrenca e fortë, duke krijuar presion për të rritur çmimet dhe ulur normat e fitimit. Këto kushte kanë vënë në dukje nevojën për një diversifikim të mëtejshëm të burimeve ekonomike, sidomos përmes prodhimit dhe sektorëve të teknologjisë. Sektorët e prodhimit dhe teknologjisë mund të ofrojnë mundësi për të diversifikuar burimet e rritjes dhe për të rritur konkurrencën në tregjet ndërkombëtare.
Duke krijuar produkte me vlerë të shtuar dhe duke investuar në teknologji, Shqipëria mund të shfrytëzojë mundësitë që ofron globalizimi dhe të rrisë eksportet, të ulë varësinë nga importet dhe të ndihmojë në forcimin e sektorëve të tjerë që janë më të ndjeshëm ndaj luhatjeve të ekonomisë globale. Së treti, ne shikojmë se ku është tendenca më e madhe në normat e fitimit ku sektori i teknologjisë shihet në rritje të dukshme.
Ndërsa sektori i shërbimeve dhe ndihmës gjatë 2021 – 2024 ka përjetuar norma fitimi të moderuara, sektori i teknologjisë ka shënuar një rritje më të madhe të fitimeve, veçanërisht për kompanitë që kanë investuar në softëare, automatizim dhe sisteme të avancuara të menaxhimit të informacionit. Rritja e normës së fitimit në sektorin e teknologjisë është një tregues i rëndësishëm për potencialin e këtij sektori.
Shqipëria, megjithëse e vonuar në përdorimin e teknologjive moderne, ka mundësi të zhvillojë këtë sektor për të kontribuar në rritjen e fitimeve dhe zhvillimin e mëtejshëm të mundësive për punësim. Ky sektor mund të kontribuonte gjithashtu në ndihmën ndaj sektoreve të tjerë përmes automatizimit dhe efikasitetit të përmirësuar.
Së katërti, nga analiza jonë dhe lidhja me analizat e tjera konstatohet se ka mungesa të investimeve strategjike dhe ndihma për rritjen ekonomike të qëndrueshme. Përkundër rritjes ekonomike të moderuar, analizat e performancës së sektorëve gjatë periudhës 2021-2024 kanë treguar se investimet në sektorë të tjerë si prodhimi dhe teknologjia kanë mbetur në nivele të ulëta.
Pavarësisht rritjes në fushat e shërbimeve dhe ndihmës, ekonomia ka vuajtur nga mungesa e investimeve në sektorë që mund të siguroni rritje të qëndrueshme dhe zhvillim të industrisë për të ardhmen. Orientimi i ekonomisë drejt sektorëve strategjikë si prodhimi dhe teknologjia është një hap i domosdoshëm për të pasur një zhvillim më të qëndrueshëm dhe më diversifikuar. Investimet në këto sektorë do të përmirësonin efikasitetin ekonomik do të rrisnin mundësitë e punësimit dhe do të mundësonin një konkurrencë më të fortë në tregjet ndërkombëtare.
Gjithashtu, investimet në këto sektorë do të ndihmonin në zbutjen e pasigurisë ekonomike dhe përmirësimin e shëndetit të ekonomisë shqiptare në periudhën afatmesme dhe afatgjatë. Duke lidhur performancën e sektorëve në vitet 2021-2024 me nevojën për orientim të mëtejshëm drejt prodhimit dhe teknologjisë, ne mendojmë se mund të arrihen për arsyet specifike të mëposhtme:
Rritja e Vlerës së Shtuar dhe qëndrueshmëria ekonomike
Rritja e vlerës së shtuar është një prej synimeve kyçe të çdo ekonomie të zhvilluar. Prodhimi dhe teknologjia janë sektorë të rëndësishëm që kontribuojnë drejtpërdrejt në këtë rritje. Prodhimi i mallrave dhe përpunimi i tyre me teknologji të avancuar mund të krijojë vlerë të shtuar, krahasuar me sektorët e shërbimeve, të cilat shpesh kanë një vlerë më të ulët të shtuar. Për shembull, investimet në robotikë, inteligjencë artificiale (AI) dhe teknologji dixhitale do të çonin në rritjen e efikasitetit dhe cilësisë së prodhimit, duke mundësuar rritjen e konkurrencës dhe krijimin e mundësive për eksport dhe zhvillim të produkteve të reja që plotësojnë kërkesat e tregjeve ndërkombëtare.
Kjo nuk vetëm që do të rrisë eksporte, por gjithashtu do të ndihmojë në shpërndarjen e pasurisë dhe krijimin e mundësive të reja për punësim, duke mundësuar diversifikimin e bazës ekonomike dhe uljen e varësisë nga sektorët me vlera të ulëta.
Nxitja e rritjes ekonomike dhe rritja e eksporteve
Prodhimi dhe teknologjia mund të përmirësojnë balancën tregtare dhe të krijojnë mundësi për zhvillimin e një ekonomie të qëndrueshme. Investimet në këta sektorë janë të rëndësishme për rritjen e eksportit të produkteve me vlerë të shtuar. Kur Shqipëria investon në prodhim dhe teknologji të avancuar, mund të përfitojë nga rritja e konkurrencës ndërkombëtare. Teknologjitë si 5G, IoT (Internet of Things), dhe AI mund të rrisin kapacitetin e prodhuesve shqiptarë për të krijuar produkte inovative që arrijnë tregje ndërkombëtare, duke i mundësuar Shqipërisë të bëhet një lojtar më i fortë në tregjet globale. Rritja e eksportit dhe konkurrencës ndërkombëtare ndihmon në përmirësimin e bilancit tregtar, balancimin e borxhit publik dhe në krijimin e mundësive të reja punësimi dhe rritjes së efikasitetit të të gjithë ekonomisë.
Krijimi i vendeve të punës dhe inovacioni në ekonomi
Investimet në prodhim dhe teknologji janë të nevojshme për krijimin e mundësive të reja për punësim dhe nxitjen e inovacionit.Prodhimi industrial dhe sektori i teknologjisë mund të krijojnë mundësi të shumta punësimi, si në sektorët e teknologjisë, inxhinierisë, kërkimit dhe zhvillimit, dhe industri të tjera si automjetet elektrike dhe energjia e rinovueshme. Inovacioni i mundësuar nga këto investime mund të përmirësojë produktivitetin, duke krijuar mundësi për zhvillimin e materialeve inovative dhe proceseve të prodhimit të avancuara. Kjo do të çonte në një forcë punëtore më të specializuar dhe më të aftë për t’u përballur me kërkesat e ekonomisë digjitale, përmirësimin e cilësisë së produkteve dhe shërbimeve, si dhe rritjen e mundësive për punësim të qëndrueshëm dhe të specializuar.
përfitimet sociale dhe mjedisore
Përveç rritjes ekonomike, orientimi i ekonomisë drejt prodhimit dhe teknologjisë ka edhe përfitime mjedisore dhe sociale. Investimi në teknologji të qëndrueshme dhe të pastra, si energjia e rinovueshme dhe prodhimi i materialeve të riciklueshme, ndihmon në reduktimin e ndotjes dhe përmirësimin e kushteve të jetesës. Kjo do të mbështeste zhvillimin e qëndrueshëm dhe të ndihmonte Shqipërinë të arrijë qëllimet e saj për klimën, duke pasur gjithashtu një ndikim pozitiv në reputacionin ndërkombëtar dhe mundësitë për tregjet globale. Ky fokus do të kontribuonte në një rritje të qëndrueshme ekonomike, duke sjellë jo vetëm përfitime ekonomike, por gjithashtu përmirësime sociale dhe mjedisore që mund të kenë efekte pozitive për brezat e ardhshëm. Sektoret e prodhimit dhe teknologjisë janë thelbësore për një zhvillim të qëndrueshëm dhe për të siguruar një ekonomi më konkurruese dhe më të diversifikuar. Ndërsa Shqipëria ka një ekonomi të bazuar më shumë në shërbime dhe bujqësi, është e domosdoshme që të diversifikojë burimet e saj ekonomike. Fokusimi në sektorë si prodhimi dhe teknologjia ofron mundësinë për të krijuar një industri më konkurruese dhe më të pavarur nga ndikimet e krizave globale, siç është rasti me pandeminë e COVID-19 ose krizën energjetike. Investimet në këta sektorë mund të ndihmojnë gjithashtu në forcimin e infrastrukturës, duke mundësuar Shqipërinë të përdorë burimet e saj në mënyrë më efikase dhe të krijojë produkte me vlerë të shtuar.
Ky orientim do të reduktonte varësinë nga importet, duke rritur sigurinë ekonomike dhe duke krijuar mundësi për zhvillim të industrive të reja dhe inovative që mund të mbështesin zhvillimin e vendit për dekada të ardhshme. Me investime strategjike dhe mbështetje të qëndrueshme për inovacionin dhe zhvillimin e teknologjive të reja, Shqipëria mund të bëhet një lojtar konkurrues në ekonominë globale, duke siguruar një të ardhme më të fuqishme dhe më të qëndrueshme për qytetarët e saj.
