Nga Leonard Veizi
“Allied Forces” ishte vënë në veprim. Gatishmëria paraprake kishte marrë fund. Nuk kishte më prova teknike dhe as stërvitje shtabi në harta mbi urën e komandimit të aeroplanmbajtëses “Roosevelt”. Ishte çasti i sulmit mbi terren. Javier Solana, si drejtues politik, kishte dhënë urdhrin për nisjen e bombardimeve. Wesley Clark, si ushtarak me gradën e gjeneralit, nisi ekzekutimin. Pak para orës 20:00 të 24 marsit 1999, NATO lëshoi 250 avionët e parë kundër mbrojtjes kundërajrore jugosllave. Që në fillim u zhvilluan 400 fluturime, nga të cilat 120 ishin misione sulmi kundër 40 objektivave. Nga bazat tokësore të NATO-s u ngritën shtatë bombardues të rëndë B-52, gjashtë B-2 dhe dhjetë avionë zbulimi. Bombarduesit lëshuan raketa konvencionale nga ajri, ndërsa anijet dhe nëndetëset amerikane e britanike lëshuan raketa sulmi tokësor “Tomahawk”. Beogradi u rrethua nga flakët…
…Ky ishte prologu i fushatës ajrore kundër Republikës Federale të Jugosllavisë, e cila atëherë përbëhej nga Serbia dhe Mali i Zi. Kjo ndërhyrje ushtarake erdhi si përgjigje ndaj krizës humanitare dhe spastrimit etnik të shqiptarëve në Kosovë nga forcat serbe dhe jugosllave, të udhëhequra nga Slobodan Millosheviçi.
Kur goditjet e fazës së parë nuk arritën efektin e synuar ndaj Millosheviçit, NATO vazhdoi me sulmet e fazës së dytë me 50 sulme në natë, ku Forcat Ajrore të SHBA-së prezantuan bombarduesit B-1. Në gatishmëri për operacionin ishin bazat ajrore në Itali dhe Gjermani, si dhe aeroplanmbajtësja e vendosur në Detin Adriatik, “USS Theodore Roosevelt”.
Në fund të javës së tretë të sulmit, Komandanti Suprem Aleat i NATO-s, gjenerali Wesley K. Clark, kishte një forcë prej afro 1,000 avionësh, 54 për qind e të cilëve i përkisnin Forcave Ajrore të SHBA-së. Presioni i përshkallëzuar e rriti ofensivën ajrore nga 169 në më shumë se 970 objektiva deri në përfundimin e fushatës në qershor. Fluturimet arritën kulmin në fund të majit dhe fillim të qershorit, ku më 26 maj avionët e NATO-s kryen rreth 900 fluturime. Pas kësaj, Millosheviçi ngriti duart përpjetë.
Shkaqet e ndërhyrjes
Gjatë viteve 1998-1999, konflikti në Kosovë u përshkallëzua ndjeshëm. Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) zhvillonte luftë guerile kundër forcave serbe, të cilat ushtronin një fushatë të dhunshme shtypjeje ndaj popullsisë shqiptare. Kjo çoi në vrasje masive, dëbime të detyruara dhe shkelje të rënda të të drejtave të njeriut. Përpjekjet diplomatike, si Konferenca e Rambujesë, dështuan pasi Millosheviçi refuzoi të nënshkruante marrëveshjen që do t’i jepte Kosovës një autonomi të zgjeruar.
Fuqia e armatimit
Gjatë Operacionit “Forca Aleate”, NATO kreu mbi 38,000 fluturime, nga të cilat rreth 10,000 ishin misione sulmuese. Forcat Ajrore Amerikane kontribuan me mbi 60% të sulmeve, duke kryer mbi 29,000 fluturime, përfshirë sulme, mbrojtje dhe furnizim me karburant gjatë fluturimit.
NATO përdori një gamë të gjerë avionësh gjatë fushatës, përfshirë:
Bombardues strategjikë:
B-52 Stratofortress
B-1B Lancer
B-2 Spirit
Avionë luftarakë dhe Bombardues taktikë:
F-15E Strike Eagle
F-16 Fighting Falcon
F/A-18 Hornet
Tornado GR4
Mirage 2000
Avionë mbështetës:
E-3 Sentry (AWACS)
KC-135 Stratotanker
RC-135 Rivet Joint
Fushata e bombardimeve
Operacioni i NATO-s, i koduar si “Operation Allied Force”, përfshiu bombardime të vazhdueshme mbi objektiva ushtarake, qeveritare dhe infrastrukturore të Jugosllavisë.
Gjatë operacionit, ekuipazhet ajrore të NATO-s kryen 38,004 fluturime, 10,484 prej të cilave ishin fluturime sulmi. 29 për qind e municioneve të hedhura ishin të drejtuara me saktësi, megjithëse 90 për qind e avionëve ishin në gjendje t’i përdornin ato. Forcat Ajrore goditën 421 objektiva fikse, 35 për qind e të cilëve u shkatërruan. Në përgjithësi, Forcat Ajrore të SHBA-ve kryen 30,018 fluturime, duke përfshirë 11,480 transport ajror, 8,889 luftarakë, 322 bombardues, 6,959 cisterna dhe 1,038 fluturime inteligjence.
Sulmet ajrore zgjatën 78 ditë, deri më 10 qershor 1999, kur Millosheviçi pranoi të tërhiqte trupat e tij nga Kosova dhe të pranonte vendosjen e forcave ndërkombëtare të paqeruajtjes.
Ndërhyrja e NATO-s ishte një nga operacionet më të rëndësishme ushtarake të Aleancës në fund të shekullit të 20-të. Kjo fushatë çoi në përfundimin e luftës dhe krijimin e një administrate ndërkombëtare në Kosovë, të udhëhequr nga Kombet e Bashkuara (UNMIK). Pas disa vitesh nën protektoratin ndërkombëtar, Kosova shpalli pavarësinë më 17 shkurt 2008.
Megjithëse fushata e NATO-s shpëtoi qindra mijëra jetë dhe ndaloi spastrimin etnik, ajo mbeti një çështje e debatueshme në arenën ndërkombëtare, për shkak të mungesës së një rezolute të Këshillit të Sigurimit të OKB-së që ta autorizonte zyrtarisht këtë ndërhyrje.
Epilogu
24 marsi 1999 shënon një pikë kthese historike për Kosovën dhe rajonin e Ballkanit. Ndërhyrja e NATO-s jo vetëm që ndaloi një katastrofë humanitare, por gjithashtu hapi rrugën për krijimin e një shteti të ri dhe të pavarur. Për shqiptarët e Kosovës, kjo datë mbetet një simbol i lirisë dhe shpëtimit nga regjimi shtypës i Millosheviçit.
Gjatë fushatës 78-ditore, NATO hodhi mbi 23,000 bomba dhe raketa mbi objektiva të ndryshme në Jugosllavi, duke përfshirë infrastrukturë ushtarake, qendra komunikimi dhe objekte industriale.
Dëmet e shkaktuara gjatë bombardimeve të RFJ-së u vlerësuan në rreth 30 miliardë dollarë, ndërsa numri i saktë i viktimave vlerësohet të jetë midis 1,200 dhe 2,500 të vrarë dhe rreth 5,000 të plagosur.
NATO pësoi humbje minimale gjatë operacionit, me dy ushtarë të vrarë jashtë betejës dhe humbjen e dy avionëve.
