Nga Leonard Veizi
U njoh si “Fatih”, apo Mehmeti Pushtuesi. Ishte ende i ri kur hyri triumfalisht në zemrën e Perandorisë Romake të Lindjes: Konstandinopojë. Kjo ngjarje, padyshim, e ngazëlleu pa masë. I shtyrë nga ambicia dhe lavdia, ai u përgatit të nisej drejt zemrës së Evropës. Por, përpara se të hapte rrugën e re të pushtimeve, duhej të shkatërronte një pengesë të vjetër: Krujën, një kala që as babai i tij, Sulltan Murati II, nuk kishte mundur ta merrte në vitin 1450.Kështu, në vitin 1466, Mehmeti II ndërmori një tjetër fushatë kundër arbërorëve dhe u vu në krye të një ushtrie prej gati 100 mijë trupash. Me një ushtri të tillë, Murati II kishte tentuar më kot rrethimin e parë të Krujës gjashtëmbëdhjetë vjet më parë. Edhe këtë herë, kala e pathyeshme, e mbrojtur nga 4,000 luftëtarët e Vrana Kontit dhe Tanush Topisë brenda mureve, si dhe nga 8,000 kalorësit e udhëhequr nga gjeneral Gjergj Kastrioti në terren, nuk ra. Ndryshe nga Konstandinopoja, Kruja i rezistoi rrethimit shumëmujor dhe mbeti e papushtuar.
…Gjithsesi ai ishte Mehmet Pushtuesi. I ri, ambicioz dhe i vendosur të lëvizte gurët e historisë, ai bëri që në 29 maj të vitit 1453,- pas një rrethimi të gjatë dhe të ashpër që zgjati 53 ditë, – të ngrihej flamuri i bardhë në Konstandinopojë. Zemra e Perandorisë Bizantine dhe simboli i krishterimit lindor ra në duart e ushtrisë osmane.Sipas kronikanëve, ky ishte një çast që ndau historinë e botës mesjetare nga ajo moderne. Me këtë fitore, Perandoria Bizantine – trashëgimtarja e drejtpërdrejtë e Perandorisë Romake që nga ndarja e saj në vitin 395 – mori fund. Kryeqyteti i themeluar nga Kostandini i Madh më 330 pas Krishtit me emrin “Roma e Re”, kishte qenë një qendër politike, kulturore e fetare për Perëndimin dhe Lindjen për gati 1123 vjet.
Agonia e Bizantit
Në kohën kur Mehmet II hipi në fronin osman në vitin 1451, Perandoria Bizantine ishte tashmë në agoninë e saj. Ishte reduktuar në një qytet të rrethuar nga territoret osmane, ndërkohë që pjesa tjetër e dikurshme e fuqishme e saj – si Azia e Vogël, Trakia, dhe pjesa më e madhe e Ballkanit – ishin në duart e osmanëve ose shteteve të tjera ballkanike. Vetëm disa pjesë të Morenës së Peloponezit dhe ishujt në Egje mbeteshin nën sundimin bizantin.
Mehmed II, një sundimtar i ri por me një vizion të qartë për të ngritur një perandori të madhe islame që do të bashkonte Lindjen dhe Perëndimin, e kuptonte se pushtimi i Konstandinopojës do të kishte vlerë simbolike, strategjike dhe politike. Ai filloi përgatitjet me kujdes, duke ndërtuar kështjellën e fuqishme Rumeli Hisari në bregun evropian të Bosforit për të bllokuar ndihmën e jashtme, dhe duke grumbulluar një ushtri që arrinte deri në 80,000 – 100,000 trupa, përfshirë edhe njësi elitare jeniçere.
Një nga arritjet më të mëdha teknologjike të Mehmedit ishte përdorimi i artilerisë së rëndë, përfshirë topin gjigand të ndërtuar nga mjeshtri hungarez Urban. Kjo armë e jashtëzakonshme, që kërkonte dhjetëra buaj për ta tërhequr, ishte në gjendje të çante muret e fuqishme të qytetit që për shekuj kishin rezistuar ndaj sulmeve të vazhdueshme.
Qëndresa e fundit
Rrethimi filloi më 6 prill 1453. Muret e Konstandinopojës ishin të famshme për mbrojtjen që kishin ofruar për shekuj, por në këtë fazë të historisë, qyteti ishte dobësuar shumë. Kryeqendra mbrohej vetëm nga rreth 7,000 luftëtarë, përfshirë mercenarë të ardhur nga Europa Perëndimore, si dhe komandantin italian Xhovani Xhiustiniani, i dërguar nga Gjenova për të ndihmuar mbrojtjen. Muret mbaheshin me vështirësi, ndërsa topat osmanë vazhdonin të gërryenin strukturën e tyre çdo ditë.
Më 29 maj, Mehmedi urdhëroi sulmin final. Pas një beteje të ashpër, osmanët arritën të çajnë nëpër mure, kryesisht pranë Portës së Lartë. Brenda qytetit shpërtheu kaosi, ndërsa Perandori Konstandin XI Palaiologos, i fundit i perandorëve bizantinë, zgjodhi të vdiste në luftë sesa të dorëzohej. Legjenda thotë se ai hoqi petkat perandorake dhe u hodh në betejë si një ushtar i thjeshtë, duke thënë: “Zoti mos e dhëntë të jetoj si perandor pa perandori”. Trupi i tij u njoh më pas nga çizmet e kuqe perandorake të qëndisura me shqiponja të zeza dykrerëshe.
Konstandinopoja kthehet në Stamboll
Pas marrjes së qytetit, Mehmed II hyri në Konstandinopojë dhe deklaroi se qyteti ishte tashmë pronë e Perandorisë Osmane. Në një akt simbolik të fuqishëm, ai shkoi në Shën Sofi – bazilikën madhështore të ndërtuar në shekullin VI nga Justiniani i Madh – dhe e shndërroi në xhami. Kjo shënoi jo vetëm fundin e Bizantit, por edhe lindjen e Stambollit si një kryeqytet islamik.
Qyteti nisi të ndërtohej dhe të ripopullohej. Mehmed II e bëri Stambollin qendrën politike, kulturore dhe fetare të perandorisë së tij. Ai inkurajoi vendosjen e njerëzve nga të gjitha pjesët e Perandorisë Osmane – myslimanë, kristianë dhe hebrenj – për ta kthyer atë në një metropol shumëetnik dhe shumëfetar.
Për më shumë se 400 vjet më pas, Stambolli do të mbetej zemra e Perandorisë Osmane dhe një nga qytetet më të rëndësishme të botës islame. Ndërkohë, rënia e Konstandinopojës shënoi fillimin e fundin për shumë realitete: për Perandorinë Bizantine, për rendin e vjetër mesjetar europian, dhe për mendësinë e epokave të mëparshme.
Rënia e qytetit pati jehonë të madhe në Europë. Udhëheqësit e krishterë bënë një thirrje të re për kryqëzata, por realisht nuk ndërmorën ndonjë veprim të madh. Ndërkohë, shumë dijetarë bizantinë, të përndjekur ose të pasigurt për të ardhmen, emigruan në Itali, duke sjellë me vete dorëshkrime klasike greke dhe njohuri të thella që ndihmuan në nxitjen e Rilindjes Europiane.
Rënia e Konstandinopojës shënon përfundimin e Mesjetës për shumë historianë dhe fillimin e periudhës moderne. Ajo i dha Perandorisë Osmane një pikëmbështetje të fortë për të shtrirë ndikimin e saj në Ballkan, Lindjen e Mesme, Afrikën e Veriut dhe deri në portat e Vjenës.
Epilogu
Një element interesant dhe shpesh i lënë në hije është prejardhja e perandorit të fundit bizantin, Konstandinit XI, i cili, sipas shumë burimeve, ishte me origjinë nga Dragashi, një vendbanim në Dardani – një nga krahinat historike të trevave shqiptare. Nëse nisemi nga kjo, historia e Perandorisë Romake të Lindjes filloi me Kostandinin e Madh nga Nishi (në Iliri) dhe përfundoi me një tjetër Konstandin nga po ato treva – një cikël simbolik për rolin e Ballkanit në historinë e perandorive të mëdha.
Ngjarja e 29 majit 1453 nuk ishte thjesht një ndryshim i pushtetit – ajo ishte një kthesë historike që la gjurmë të thella në zhvillimin e qytetërimit perëndimor dhe atij islamik. Mehmed II, që më pas do të quhej “Fatih” – Pushtuesi – nuk shkatërroi thjesht një qytet të vjetër, por ndërtoi një qendër të re të botës. Rënia e Konstandinopojës shënoi fundin e një bote dhe fillimin e një epoke të re që do të përcaktonte fatet e rajonit për shekujt që do të vinin.
