Paris 31 Maj 1795
Në mbrëmjen e 31 majit 1795, në një Paris që ende mbante plagët e hapura të një revolucioni të përgjakshëm, një nga institucionet më famëkeqe të epokës – Gjykata Revolucionare – u pezullua zyrtarisht. Kjo nuk ishte një ngjarje e zakonshme administrative; ishte fundi i një epoke tmerri të institucionalizuar, ku ligji u kthye në mjet hakmarrjeje dhe drejtësia në një formalitet tragjik.
Dy vjet më parë, më 10 mars 1793, kjo gjykatë ishte krijuar në zemër të kryeqytetit francez, në kulmin e trazirave që pasuan ekzekutimin e mbretit Luigj XVI. Revolucioni Francez po hynte në një fazë gjithnjë e më radikale dhe, nën drejtimin e Jakobinëve dhe veçanërisht të Maximilien Robespierre, u shpall doktrina se “terrori është instrumenti i virtytit”. Kjo ide u bë ligj nëpërmjet Regjimit të Terrorit, një periudhë ku frika sundonte mbi çdo formë lirie dhe ku drejtësia nuk kërkonte prova, por bindje politike.
Nga idealizmi i lirisë, në kthinën e frikës
Revolucioni që kishte nisur më 1789 me sloganin “Liri, Barazi, Vëllazëri” kishte hyrë në një rrugë pa kthim. Kur Kushtetuta e vitit 1791 u shpall, Franca kishte zyrtarisht një monarki kushtetuese dhe një sistem të ri gjyqësor që synonte pavarësi dhe drejtësi për të gjithë qytetarët. Mbretit i ishte kufizuar pushteti, privilegjet e klerit dhe fisnikërisë ishin anuluar, dhe vendi u ndarë në 83 departamente – një reformë rrënjësore administrative.
Por iluzioni i një demokracie të qëndrueshme u thye shpejt. Arrestimi dhe më pas ekzekutimi i mbretit në janar 1793, i pasuar nga prerja e kokës së mbretëreshës Marie Antoinette, hapi rrugën për rritjen e tensioneve dhe përplasjes së fraksioneve brenda vetë revolucionit. Ndërkohë që vendi rrezikohej nga armiqtë e jashtëm dhe rebelët e brendshëm, Robespierre mori drejtimin me justifikimin se “për të mbrojtur Revolucionin, duhet të pastrojmë armiqtë e tij”.
Gjykata Revolucionare – Prej tempulli të drejtësisë, në makineri vdekjeje
Kjo gjykatë, e vendosur fillimisht për të gjykuar vetëm aktet më të rënda kundër Revolucionit, u kthye shpejt në një mulli të përgjakshëm, ku gjyqet ishin të shkurtër, dënimet të parapërcaktuara dhe ekzekutimet të pashmangshme. Vetëm gjatë 50 ditëve të fundit të sundimit të Robespierres, nga prilli deri në korrik 1794, 1,376 njerëz u dënuan me vdekje. Koka e Georges Danton, një nga figurat më të shquara të revolucionit, ra nën gijotinë si tradhtar; shumë të tjerë ndoqën të njëjtin fat: aristokratë, revolucionarë më të butë, madje edhe qytetarë të thjeshtë që thjesht kishin dyshime.
Me kalimin e kohës, terrori filloi të hajë vetveten. Robespierre u bë gjithnjë e më autoritar dhe i izoluar, duke pretenduar se ishte i vetmi që mund ta shpëtonte Revolucionin. Por kur vetë frika bëhet ligj, edhe aleatët më besnikë të fillojnë të dridhen. Në korrik 1794, më 9 Thermidor (sipas kalendarit revolucionar), Robespierre dhe ithtarët e tij u arrestuan dhe u dërguan në gijotinë – nga i njëjti sistem që kishin ndërtuar vetë.
31 maji 1795 – Kthimi i arsyes?
Me rënien e Robespierres, vendi nisi të kërkojë rikthimin e një rendi më të matur. Pezullimi i Gjykatës Revolucionare më 31 maj 1795 ishte shenja më e fortë se epoka e terrorit po përfundonte zyrtarisht. Franca nuk ishte më ajo e vitit 1789, por as ajo e frikës së vitit 1793. Ishte një vend i lodhur nga gjaku, por ende pa një drejtim të qartë.
Ky akt simbolik shënonte fillimin e fundit të Revolucionit, i cili do të përfundonte zyrtarisht katër vjet më vonë me ngritjen e Napoleon Bonapartit, një figurë që do ta kanalizonte energjinë e revolucionit në një perandori.
Trashëgimia e Gjykatës së Revolucionit
Sot, Gjykata Revolucionare mbetet një nga shembujt më dramatikë të si drejtësia mund të shndërrohet në armë, kur ligji i nënshtrohet ideologjisë dhe frikës. Nga një përpjekje për të mbrojtur revolucionin, u kthye në një regjim vetëngritjeje dhe shkatërrimi, që solli më shumë viktima sesa armiqtë që pretendonte të eliminonte.
Në mësimet e saj qëndron një kujtesë e përhershme: se liria dhe barazia nuk garantojnë drejtësi, nëse nuk ndërtohen mbi themelet e arsyes, dialogut dhe humanizmit.
Përgatiti për botim: L.Veizi
