Nga Larry Elliott
Tregjet financiare e kuptuan qartë mesazhin kur Donald Trump ndërpreu pjesëmarrjen në samitin e G7 në malet shkëmbore të Kanadasë këtë javë. Pavarësisht thirrjeve të udhëheqësve perëndimorë për uljen e tensioneve, kthimi i parakohshëm i presidentit në Shtëpinë e Bardhë u interpretua si një shenjë se SHBA po konsideron të bashkohet me Izraelin në veprimet ushtarake kundër Iranit. Trump thotë se synimi i tij është dorëzimi i pakushtëzuar i Iranit.
Ky është pikërisht konteksti ku lindi koncepti modern i samiteve. Në vitin 1975, u mbajt në Rambouillet të Francës takimi i parë i asaj që më vonë u bë G7, me synimin për të dhënë një përgjigje të përbashkët ndaj krizës së naftës që pasoi luftën e Jom Kipurit midis Izraelit dhe fqinjëve të tij.
Atëherë, efekti i rritjes së çmimit të naftës ishte i menjëhershëm dhe brutal. Çmimi i naftës u katërfishua brenda pak muajsh, duke i dhënë fund bumit ekonomik pas Luftës së Dytë Botërore, fillimisht duke shkaktuar inflacion të lartë dhe më pas recesion. Një valë e dytë stagflacioni erdhi pak vite më vonë, kur lufta Iran-Irak dyfishoi sërish çmimet e naftës. Pushtimi i Kuvajtit nga Iraku në vitin 1990 rriti përsëri çmimet dhe uli aktivitetin ekonomik. Historia tregon se Lindja e Mesme mund të shkaktojë probleme të mëdha për ekonominë botërore.
Ndryshe nga e kaluara, reagimi ndaj konfliktit më të fundit ka qenë shumë më i zbutur. Çmimi i naftës është rritur vetëm me rreth 10 dollarë për fuçi — një goditje e lehtë për inflacionin, e papërfillshme krahasuar me tronditjet e dekadave të mëparshme. Të paktën për momentin. Edhe pse ka arsye për një optimizëm të moderuar, tregjet po i shohin zhvillimet me një qetësi të habitshme, ndonëse situata ka precedentë shqetësues.
Shkaku i krizës së parë të naftës në vitet 1970 ishte një embargo nga OPEC-u, një kartel prodhues që sot ka më pak ndikim se dikur. Shtete si SHBA janë tani më pak të varura nga nafta e importuar. Energjia diellore dhe ajo me erë ofrojnë alternativa të qëndrueshme. Lufta midis Izraelit dhe Hamasit në Gaza ka zgjatur gati dy vjet me ndikim minimal dhe afatshkurtër në tregjet e naftës.
Megjithatë, nuk kanë kaluar më shumë se tre vjet nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, që shkaktoi një valë të re në çmimet globale të naftës dhe gazit, duke kontribuar në një krizë të kostos së jetesës, e cila po zbutet vetëm tani. Të dhënat më të fundit të inflacionit në Mbretërinë e Bashkuar, të publikuara të mërkurën, tregojnë një rritje vjetore prej 3.4% — shumë më e ulët se kulmi prej 10.9%, por ende mbi objektivin 2% të Bankës së Anglisë.
Nuk është një krahasim i drejtë mes fillimit të luftës Rusi-Ukrainë në 2022 dhe sulmeve të fundit të Izraelit. Rusia përfaqëson 17% të prodhimit global të gazit, ndërsa Irani vetëm 4% të prodhimit të naftës. Kina është klienti më i madh i naftës iraniane. Kjo e shpjegon qëndrimin relativisht të qetë të tregjeve: rritja prej 10 dollarësh për fuçi pasqyron bindjen se konflikti do të mbetet i përmbajtur.
Por përfshirja e mundshme e SHBA-ve ngre ndjeshëm rrezikun. Një skenar është që ndërhyrja amerikane ta dobësojë shpejt Iranin dhe të çojë në ndryshim regjimi në Teheran. Një tjetër, më alarmant, është që Irani të hakmerret duke mbyllur ngushticën e Hormuzit, prej nga kalon 20% e naftës botërore çdo ditë. Një veprim i tillë do të rriste çmimet nga 75 në mbi 100 dollarë për fuçi. Dhe nëse në konflikt përfshihen Rusia dhe Kina, shoku do të ishte edhe më i madh dhe afatgjatë.
Tregjet po luajnë me idenë se asgjë nga këto nuk do të ndodhë. Ato besojnë se kapaciteti ushtarak i Iranit është goditur rëndë, se mbyllja e Hormuzit do të dëmtonte vetë Iranin ekonomikisht dhe se Rusia dhe Kina do të shmangin përfshirjen.
Ndoshta vërtet do të ndodhë kështu. Por thirrja për ulje tensionesh nga vendet e tjera të G7-ës (përveç SHBA-së) tregon se ekziston rreziku që të mos shkojë gjithçka sipas planit. Ekonomitë perëndimore janë ende duke vuajtur pasojat e pandemisë së Covid-19, çmimeve të larta të energjisë dhe krizës së kostos së jetesës — dhe nuk i duhen goditje të tjera.
Çmimet e karburanteve tashmë pritet të rriten. Kjo është shenja e parë e inflacionit të ri dhe presionit mbi të ardhurat e disponueshme. Është e qartë se do të ishte më mirë për ekonominë globale të shmangnim një tjetër tronditje nga Lindja e Mesme.
Por nëse tregjet e kanë gabim dhe çmimet e naftës fillojnë të dalin jashtë kontrollit, është jetike që politikëbërësit të mos panikosen. Çmimet e larta të energjisë në fillim shkaktojnë inflacion, por më pas sjellin ngadalësim ekonomik, sepse rrisin kostot e biznesit dhe ulin konsumin. Bankat qendrore nuk duhet të tundohen të rrisin normat e interesit, sepse kjo do të përkeqësonte recesionin dhe papunësinë. Po ashtu, ministrat e financave duhet të shmangin ngritjen e taksave apo shkurtime të shpenzimeve, nëse ekonomia dobësohet dhe financat publike thellohen në borxhe.
Në një plan afatgjatë, vende si Mbretëria e Bashkuar duhet të bëhen të pavarura në energji të rinovueshme, duke reduktuar ekspozimin ndaj naftës nga Lindja e Mesme. Mësimi i nxjerrë nga dëmet që kanë shkaktuar krizat e njëpasnjëshme të naftës që nga vitet 1970 është i qartë: kemi qenë këtu më parë — dhe asnjëherë nuk ka përfunduar mirë.
*Larry Elliott është kolumnist në The Guardian/ Përgatiti për botim: L.Veizi
