Si mund të quhet “i rremë” dhe “një objekt i dobët” kryevepra e mbushur me sensualitet “Samsoni dhe Dalila” nga Rubens? Mjeshtri flamand thjesht po bën një punë të shkëlqyer duke kopjuar artistin e tij të preferuar të jashtëligjshëm – veten.
Nga Jonathan Jones
Samsoni, një burrë i fuqishëm dhe muskulor, fle në prehrin e joshëses së tij, Dalilës, në një dhomë gjumi të ndriçuar hijshëm nga drita e qirinjve. Ndërsa Dalila vështron trupin pa ndjenja të heroit të madh biblik, bashkëpunëtori i saj po i pret flokët kaçurrelë që i japin forcën mbinjerëzore. Në derë, ushtarët presin me pishtarë. Në qendër të gjithë skenës është shpina lakuriq e Samsonit, e valëzuar nga muskujt, që pushon mbi mëndafshin rozë të fustanit të Dalilës.
A është kjo vepër e mjeshtrit barok flamand Peter Paul Rubens? Po, patjetër që është. Është për t’u habitur që dikush mendon ndryshe. Por disa e mendojnë. Michael Daley dhe grupi i tij kritikues ArtWatch UK, së bashku me historianen e artit Euphrosyne Doxiadis (dhe të tjerë), kanë tërhequr vëmendje me pretendimet e tyre se Galeria Kombëtare zotëron një “falsifikim” ose “kopje moderne” dhe se po e fsheh këtë fakt.
Vetëm Rubens mund të kishte pikturuar një trup mashkullor kaq të seksualizuar dhe, vetëm disa centimetra më tej, të përkëdhelte me furçë gjinjtë e Dalilës.
Duket sikur po flasin për një tjetër pikturë nga ajo që njoh unë. Në një artikull për platformën UnHerd, ku flet për përpjekjen e saj shumëvjeçare për t’i mohuar kësaj vepre autorësinë e Rubensit, Doxiadis zbulon se, që kur e pa për herë të parë në Galerinë Kombëtare në vitet 1980, ajo e hodhi poshtë – dhe ende e konsideron – si “një objekt i dobët, që i mungon shkëlqimi i piktorit tim të preferuar evropian”.
Të gjithë kemi shijet tona, por unë nuk e njoh këtë përshkrim. “Objekt i dobët”? “Samsoni dhe Dalila” qëndron në një sallë mes kryeveprave të tjera të Rubensit dhe merr me lehtësi vendin që i takon – e dominon ambientin, tërheq vëmendjen dhe të shpërblen nëse e vështron me kujdes, madje edhe në vizita të përsëritura. E pashë sërish vetëm javën e kaluar, siç kam bërë për vite me radhë, gjithmonë duke zbuluar nuanca të reja.
Kjo pikturë e mrekullueshme ka ngatërruar njerëz që nga momenti kur Galeria Kombëtare e bleu më 1980 – për faktin se nuk i ngjan “klisheve” të Rubensit. Ku janë pëlhurat e valëzuara, qielli flakërues dhe penelatat e zbukuruara? Por kjo mospërputhje ka një arsye të mirë: është përpjekja pasionante e Rubensit për të pikturuar si dikush tjetër.
Kur e pikturoi “Samsonin dhe Dalilën” në vitet 1609-10, Rubensi sapo ishte kthyer në qytetin e tij të lindjes, Antuerp, pas tetë vitesh në Itali. Si shumë artistë të Europës Veriore në fund të Rilindjes, edhe ai shkoi për të studiuar mjeshtrat si Leonardo, Michelangelo e Titian, por u magjeps veçanërisht nga një artist i gjallë – Caravaggio, i cili asokohe ishte i pranishëm me veprat e tij në Romë dhe Firence.
Ata kurrë nuk u takuan – Caravaggio kishte vrarë një burrë në 1606 dhe ishte në arrati – por pa e ditur, kishte në Rubensin një mbrojtës të flaktë. Kur piktura tronditëse dhe pa devocion “Vdekja e Virgjëreshës” u refuzua nga një kishë në Romë, Rubensi bindi Dukën e Mantovës ta blinte atë. Më pas kjo pikturë mbërriti në Britani përmes koleksionit të Charles I, për të përfunduar në Francë pas prerjes së kokës së mbretit.
Rubensi e kopjoi hapur “Meduzën” e Caravaggios në disa nga veprat e tij, përfshirë në mburojën e Athenës në pikturën “Gjykimi i Parisit”, që ndodhet në Galerinë Kombëtare.
Por “Samsoni dhe Dalila” është nderimi më ekstravagant i Rubensit ndaj Caravaggios – një përpjekje për ta kuptuar thellësisht ndriçimin dramatik, sensualitetin tronditës dhe brushën e butë, por precize të këtij artisti të jashtëligjshëm. Ushtarët në derë, gruaja plakë me qiri, prerja e flokëve – megjithëse Caravaggio preferonte të priste kokën krejt – janë të gjitha skena të frymëzuara nga ai.
Mënyra si Rubens përqendrohet në çdo rrudhë dhe hije të shpinës mashkullore të ekspozuar është tipike për Caravaggion. Por ajo që e veçon është fakti që vetëm Rubens do të pikturonte një trup mashkullor kaq erotik dhe, njëkohësisht, do të ngulmonte me kaq kujdes mbi gjinjtë e Dalilës – me një rrip pëlhure që thekson plotësisht lakuriqësinë e tyre. Kjo nuk është thjesht vëzhgim voyeuristik. Dalila është një nga shumë gratë e fuqishme që shfaqen në veprat e Rubensit – aq shpesh, sa është një tjetër provë për autorësinë e tij.
Edhe kur përpiqet të imitojë Caravaggion, Rubensi nuk mund të mos jetë vetvetja. Drita është e tija, ndriçimi nga qiriri është i ngrohtë si gjalpë, i butë si petull në një kuzhinë të Antuerpit. Kjo përzierje sensualiteti jugor dhe ngrohtësie veriore është një tjetër tipar i Rubensit.
Elementët që i bezdisin disa – përzierja e Caravaggios me lirinë trupore të Rubensit – në fakt janë shenja të autenticitetit. Cili falsifikator do të ishte aq i hollë sa të rindërtonte pikërisht këtë moment kur Rubensi sfidon Caravaggion? Sidomos në gjysmën e parë të shekullit XX, kur Caravaggio nuk vlerësohej sa sot? Dritarja kohore për një falsifikim të tillë është tepër e ngushtë – midis viteve 1950, kur Caravaggio filloi të rizbulohej, dhe vitit 1980, kur piktura u ble nga Galeria Kombëtare.
Kam kritikuar shpesh Galerinë Kombëtare, por ajo nuk bën mbulim të të vërtetës. Në vitin 2010, organizoi një ekspozitë ku pranoi “falsifikimet” në koleksionin e saj. Edhe sot, informacioni për këto ndodhet në etiketat e veprave: p.sh., te “Perëndimi i Diellit” i Giorgiones thuhet se Shën Gjergji dhe dragoi janë shtesa moderne. Për “Rubensin” nuk ka asnjë rrëfim – sepse nuk ka asgjë për të rrëfyer.
A është “Samsoni dhe Dalila” një “objekt i dobët” që mund ta ketë shpikur ndonjë kopjues i shekullit XX? Jo. Është një kryevepër e përkryer dhe joshëse për fuqinë e dëshirës – ku Rubensi përvetëson vizionin e Caravaggios, por mbetet në çdo brushë thjesht vetvetja.
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti L.Veizi
