Një varëse fildishi që daton 41,500 vjet më parë, e gjetur brenda një shpelle në Poloni, është dekori më i vjetër i zbukuruar që ka dalë në dritë në Euroazi. Zbulimi, i përshkruar në Raportet Shkencore , ka qenë në pritje të verifikimit nga studiues italianë, gjermanë dhe polakë (Universiteti i Bolonjës, Max Planck dhe Universiteti i Wrocław – në Poloni) mbi identitetin e specieve që konceptuan objektin zbukurues: Homo sapiens ose Neandertalët. Ditët e fundit ka ardhur verdikti: ishte një Sapiens ai që krijoi atë varëse fildishi të zbukuruar me 50 pika që vizatojnë një kurbë rrethore të parregullt. Zbulimi i tij daton 2000 vjet më parë në krijimin e dekorimeve të tilla nga fillimi i Sapiens mbërritën në Evropë.
VLERA ESTETIKE DHE SIMBOLIKE.
“Përcaktimi i moshës së saktë të xhevahirit ishte thelbësor për atribuimin e tij”, shpjegon Sahra Talamo, koordinatore e studimit dhe drejtore e laboratorit të radiokarbonit BRAVHO në Universitetin e Bolonjës: “ky studim tregon se duke përdorur përparimet më të fundit në metodën e radiokarbonit. është e mundur të minimizohet sasia e materialit që do të merret kampion dhe të merren data shumë të sakta, me një diapazon shumë të vogël gabimi”.
Që nga fillimi i shpërndarjes së tyre në Evropën Qendrore dhe Perëndimore, rreth 42,000 vjet më parë, grupet e Homo sapiens filluan të përdorin fildishin e tufave të viganit për prodhimin e varëseve dhe figurinave dhe ndonjëherë për t’i dekoruar ato me modele gjeometrike. Në veçanti, përveç vijave, kryqeve dhe hashtags (#), rreshtimi i pikave shfaqet në disa stoli të gjetura në Francën jugperëndimore dhe në disa figurina të gjetura në Alpet Svabiane, në Gjermani. Megjithatë, shumica e këtyre stolive u zbuluan gjatë gërmimeve arkeologjike të kryera në fillim të viteve 1900 dhe kanë datime të pasakta. Prandaj kronologjia e shfaqjes dhe përhapjes së artit të mobiljeve (stolitë dhe statujat personale) në Evropë mbetet ende e pasigurt dhe shumë e diskutuar sot. Analiza dhe datimi i xhevahirit të dekoruar që daton 41,500 vjet më parë tani na lejon të përmirësojmë njohuritë për kohën e shfaqjes së këtyre objekteve në Euroazi.
HISTORIA E NJË THESARI TË VOGËL
Varëse u gjet në vitin 2010 në shpellën Stajnia, në Poloni, gjatë hetimeve arkeologjike të kryera nga ekipi polak, së bashku me eshtrat e kafshëve dhe disa vegla guri nga Paleoliti i Sipërm. Gjurmët tregojnë se shpella ishte e pushtuar në mënyrë sporadike nga Neandertalët dhe Sapiens. Ishte ndoshta gjatë një prej këtyre vizitave, ndoshta me rastin e një ekspedite gjuetie në pllajën e afërt të Krakov-Częstochowa, që varëse u thye dhe u braktis ose humbi në shpellë.
Trashësia e pllakës është afërsisht 3.7 mm dhe tregon saktësinë befasuese në gdhendjen e pikave dhe dy vrimave për t’u veshur me një litar. “Pikat tashmë mund të përfaqësojnë një kalendar hënor ose më thjesht numrin e gjahut të gjuajtur”, spekulon Thalamus: “në çdo rast është fakt që dekorime të ngjashme kanë lindur në mënyrë të pavarur nga një pjesë e Evropës në tjetrën”.
RISI MULTICENTRIKE. “Mosha e varëses në shpellën Stajnia tregon se migrimi i Sapiens në Poloni është po aq i vjetër sa ato në Evropën Qendrore dhe Perëndimore,” thotë një nga studiuesit, Andrea Picin, nga Instituti Max Planck për Evolucionin Njerëzor në Leipzig. “Kjo do të vërë në pikëpyetje modelin monocentrik të përhapjes së inovacionit artistik në Aurignacian”, pra kulturën paleolitike që u përhap në Evropë, dhe pjesërisht në Azinë Jugperëndimore, midis 47,000 dhe 35,000 vjet më parë.
Sahra Talamo përfundon: “Nëse duam të zgjidhim debatin se kur filloi prodhimi i stolive dhe “artit celular”, duhet t’i datojmë drejtpërdrejt këto objekte me radiokarbon, veçanërisht ato të gjetura në gërmimet e vjetra”.
