Askujt nuk i pëlqen kritika dhe “diktatura e likes” nuk ka lindur me mediat sociale: të gjithë – veçanërisht të rinjtë – duan miratimin e të tjerëve. Dhe si zakonisht, evolucioni ka të bëjë me të.
Thuhet se “gjuha vret më shumë se shpata” pikërisht për të treguar fuqinë plagosëse të një kritike. Dhe në fakt, sa prej nesh, kur u përballëm me feedback-un e kreut të zyrës dhe të një profesori, kujtojnë më shumë pikat për t’u përmirësuar sesa ato për të cilat u lavdëruan? Dhe sa, pavarësisht nga mosha e rritur, vuajnë ende kur kujtojnë një përshtypje të keqe të bërë në shkollën fillore?
KUJTIME NEGATIVE. Nuk është rastësi që kujtimet e dhimbshme mbeten veçanërisht të ngulitura. Është pasojë e faktit se stimujt negativë prodhojnë një përgjigje shumë më të fortë në korteksin cerebral sesa ato pozitive ose neutrale.
“Duke parë një fytyrë të zemëruar, edhe nëse e shohim për një fraksion të sekondës (dhe nuk e kuptojmë), dërgon një sinjal alarmi në amygdala, një zonë e trurit tonë, dhe aktivizon mekanizmin stërgjyshor të ‘fluturimit ose luftimit'”, shpjegon psikologu amerikan Rick Hansen. Pasi amygdala të jetë vigjilente, përvojat dhe ngjarjet negative ruhen menjëherë në kujtesë, ndërsa përvojat dhe ngjarjet pozitive duhet të regjistrohen nga truri për një duzinë sekondash para se të rregullohen.
Sipas studimeve shkencore, që nga 8 deri në 14 muaj, foshnjat reagojnë më shpejt ndaj imazhit të një fytyre të zemëruar sesa një fytyre të lumtur. Dhe kjo sepse aftësia për të ruajtur kërcënimet e drejtpërdrejta, por edhe lajmet potencialisht të këqija, ishte instrumentale për paraardhësit tanë. Meqë të jesh pak më mendjehollë do të thoshte të ishe në gjendje të kaloje gjenet e tua. Dhe kështu, në fillim të historisë njerëzore, mënyra jonë e të lexuarit të realitetit u strukturua sipas të ashtuquajturit “paragjykim negativiteti”, ose prirjes për t’u dhënë më shumë peshë ngjarjeve negative sesa atyre pozitive, edhe nëse ato janë thjesht hipotetike.
SHUMË KRITIKA. Megjithatë, kur ka shumë kritika dhe sidomos ndikon tek ne në momentet kur jemi të pambrojtur, në një farë kuptimi dhimbja që ndjejmë na “anesthetizon”, duke kompromentuar aftësinë për të ndjerë empati. Studiuesit në Universitetin Binghamton të Nju Jorkut matën aktivitetin e trurit të fëmijëve të moshës shtatë deri në 11 vjeç dhe zbuluan se fëmijët e prindërve shumë kritikë treguan më pak vëmendje ndaj shprehjeve të fytyrës së interlokutorëve të tyre sesa fëmijët e prindërve jokritikë.
Ndoshta sepse, për t’u mbrojtur nga emocionet që janë shkatërruese për ta, subjektet hiperkritike bëhen më pak të ndjeshme ndaj sinjaleve negative, por edhe përfundojnë duke regjistruar më pak shprehje pozitive.
Dhe kështu ata pa dashje priren të mendojnë se të tjerët nuk i kuptojnë, kur mund të jenë ata që nuk shohin shenjat e afërsisë emocionale tek të tjerët.
ÇIFTI SHPËRTHEN. Siç tregon rasti i prindërve të rreptë, është e qartë se kritika është edhe më e dhimbshme nëse bëhet nga dikush që duam: komentet negative nga të dashurit tanë kanë një ndikim më të madh se ato nga të panjohurit sepse kemi pritshmëri se si duhet të sillen me ne, dhe në rast kritikash ndihemi “të tradhtuar”. Pikërisht për shkak se i japim më shumë rëndësi, ndonjëherë vërejtjet negative nga ata që janë më afër nesh mund të çojnë në mëri të pashërueshme. John Gottman, profesor emeritus i psikologjisë në Universitetin e Uashingtonit, kreu një studim me më shumë se 3.000 çifte në të cilat ai ishte në gjendje të parashikonte se cilat do të divorcoheshin me 93.6 për qind saktësi.
Sipas mendimit të tij, një nga faktorët më të rëndësishëm në çuarjen e një çifti drejt divorcit është pikërisht shkalla e kritikës: në çiftet që qëndrojnë së bashku, edhe gjatë grindjeve, raporti i vëzhgimeve pozitive me ato negative është 5 me 1, ndërsa në sindikatat që shpërthejnë raportin është 0.8 me 1. Kur dy partnerë drejtohen nga një ndërmjetës familjar për të ndryshuar mënyrën se si shprehen, reduktimi i kritikave e zvogëlon konfliktin shumë më tepër sesa rritjen e vëmendjes. Me pak fjalë, një gjest ose frazë dashamirëse ka më pak empati ndaj tjetrit, përveçse një gjykim negativ. Përkundrazi, kritikat e partnerit dëmtojnë aq shumë sa, sipas një studimi të vitit 2014, madje e dëshpëron sistemin imunitar, duke ulur aftësinë për të reaguar ndaj viruseve dhe tumoreve.
DALLIMET MIDIS BURRAVE DHE GRAVE. Megjithatë, ka një ndryshim midis mënyrës se si burrat dhe gratë reagojnë ndaj komenteve negative (por jo se si i vuajnë ato): gratë kanë shumë më shumë gjasa t’i internalizojnë ato, dhe të ndjejnë trishtim ose depresion, ndërsa burrat priren t’i jashtëmsojnë ato (në formën e shpjeguesve ose zemërimit), argumenton Timothy J. Bono, një ekspert në “shkencën e lumturisë” në Universitetin e St. Louis (SHBA).
Vlen edhe për rezultatet e provimeve: gratë vuajnë më shumë nga rezultatet negative, duke i atribuar ato mungesës së inteligjencës apo angazhimit; Nga ana tjetër, burrat shpesh ia atribuojnë rastësisë. Dhe kështu, siç tregoi ekonomistja e Harvardit Claudia Goldin, meshkujt priren të jenë të mëdhenj në ekonomi pavarësisht notës që marrin në kursin hyrës për këtë temë, ndërsa gratë kanë më pak gjasa të vazhdojnë nëse nuk marrin notën maksimale.
KUJDES NGA MEDIAT SOCIALE. Kritika është edhe më shkatërruese kur vjen në sasi të mëdha, siç është rasti në mediat sociale. Aq shumë sa shumë të famshëm, ndoshta të adhuruar nga miliona fansa, kanë njoftuar se duan të braktisin Twitter dhe Instagram: aktori Timothée Chalamet dhe këngëtarët Billie Eilish dhe Selena Gomez kohët e fundit mbyllën llogaritë e tyre, duke u deklaruar të pushtuar nga feedback-u “toksik”. John Tierney dhe Roy Baumeister, autorët e librit The Power of Evil. Si të kontrollojmë paragjykimet e negativitetit (Giunti), të kemi një shpjegim: njerëzit nuk dinë të merren me negativitetin në shkallën gjigande të mediave sociale, sepse truri ynë ka evoluar për të dëgjuar paralajmërimet e një komuniteti të vogël gjuetar-mbledhësish në vend të atyre të shumë të panjohurve.
Veçanërisht të pambrojtur janë të gjithë njerëzit që kontrollojnë shpesh komentet në rrjetet sociale dhe adoleshentët janë më të ekspozuarit. Sipas një studimi të fundit të botuar në JAMA Pediatrics, vizitat e përsëritura (më shumë se 15 herë në ditë) në mediat sociale nga 12-13-vjeçarët rezultojnë në ndryshime në mënyrën se si truri i tyre zhvillohet gjatë tre viteve të ardhshme, “duke i bërë ata hipersensibilë ndaj feedback-ut nga bashkëmoshatarët e tyre,” tha Eva Telzer, një profesore e psikologjisë dhe neuroshkencës në UNC-Chapel Hill dhe autore e studimit. Reagimi negativ dhemb edhe kur është i tërthortë, si kur një adoleshent krahasohet me imazhet e përhapura në mediat sociale.
ADOLESHENTËT MË TË RREZIKUAR. Një sondazh i 1.024 12-21-vjeçarëve zbuloi se 3 në 4 8-vjeçarë dhe 10 nga 18 21-<>-vjeçarët nuk e pëlqejnë pamjen e tyre. Dhe kjo pakënaqësi e shkaktuar nga mediat sociale është e destinuar të vazhdojë më vonë: një studim i Universitetit Shinshu të Japonisë ka treguar se njerëzit që tashmë e shohin veten negativisht kanë më shumë gjasa të kujtojnë dhe të bien dakord me feedback-un negativ, sepse ai përputhet me atë që tani është një perceptim i fituar për veten.
Nga ana tjetër, studime të shumta kanë treguar se njerëzit kanë tendencën të shikojnë në anën e ndritshme të gjërave më shumë ndërsa plaken dhe për këtë arsye janë më pak të ndjeshëm ndaj kritikave. Disa studiues hamendësojnë se kjo përmbysje nga norma vjen nga rënia kognitive e lidhur me moshën, gjë që e pengon trurin të funksionojë “si zakonisht”, ndërsa të tjerë e lexojnë atë si një efekt të aftësisë së të rriturve për të zhvendosur përpjekjet mendore drejt faktorëve relevantë për arritjen e një qëllimi: një lloj optimizimi të energjisë që shmang ruminimin mbi atë që nuk mund të ndryshohet ose nuk ka funksionuar.
Në çdo rast, ndryshimi i fokusit, nga ajo që nuk shkon në atë që është në rregull, ndihmon për të parë jetën më shumë në rozë.
RREGULLI I SANDUIÇIT. Ekspertët sugjerojnë një numër teknikash për të minimizuar ndikimin e kritikës: për shembull, duke e marrë atë më shumë si një të dhënë telltale për personalitetin e personit që na fajëson (ose faktin se po kalojnë një ditë të keqe) sesa kufizimet tona, ose si të mbajmë një “revistë mirënjohjeje” për të na kujtuar gjërat për të cilat duhet të jemi mirënjohës. Ndihmon edhe për të bërë përpjekje për t’i folur me dashamirësi vetes, në vend që të fajësojmë veten; Me pak fjalë, në vend që ta quash veten idiot që nuk e ke bërë mirë një detyrë, duhet të mësohesh të thuash: “Këtë herë mësova diçka nga gabimet e mia dhe herën tjetër do të jetë më mirë”. Një ftesë tjetër është të ndalosh rrjedhën e mendimeve negative (të bësh sport, të dëgjosh muzikë që qetëson, të lexosh diçka për të qeshur).
Dhe nëse duhet të kritikojmë dikë tjetër, idealja do të ishte të përdornim rregullin e sanduiçit: filloni duke thënë diçka të mirë, ndërprisni një kritikë, siç bëni me mbushjen e një sanduiçi, dhe përfundoni me një notë pozitive. Por jo të gjithë mendojnë se është teknika e duhur: “Pasi kritikoni, njerëzit reagojnë aq keq sa truri në thelb harron pjesët e tjera,” shpjegon Tierney, i cili në vend të kësaj këshillon “të qëlloni menjëherë atë që nuk shkon: më vonë, ju mund të shtoni atë që personi tjetër është i mirë në dhe t’i bëni të ditur se si mund të përmirësohen.” Për të gjithë, megjithatë, sugjerimi është që ta marrin ngadalë; Sepse, siç tha shkrimtari anglez Somerset Maugham, “Njerëzit të kërkojnë kritika, por në të vërtetë duan vetëm lavdërime.”/I.S
Burimi:focus.it
