Akademia Mbretërore Holandeze e Arteve dhe Shkencave (KNAW) ka zgjedhur 17 anëtarë të rinj – shkencëtarë të dalluar nga të gjitha disiplinat – për jetën, duke përfshirë profesoren e socio-ekonomisë së VU Amsterdam, shqiptaren Klarita Gërxhani.
Klarita Gërxhani, si ekonomiste, kryen kërkime inovative në kryqëzimin e ekonomisë dhe sociologjisë. Hulumtimi i saj fokusohet në institucionet, statusin social dhe mekanizmat prapa paragjykimeve gjinore dhe pabarazisë në tregun e punës.
Ajo është gjithashtu e interesuar për ekonominë informale, si puna e zezë dhe strategjitë e rekrutimit të punëdhënësve. Në kërkimin e saj, ajo kombinon metoda të ndryshme, duke përfshirë eksperimentet laboratorike dhe në terren dhe të dhënat e anketimit. Për shembull, ajo demonstroi përmes eksperimenteve se gratë performojnë njësoj mirë si burrat në një detyrë matematike për aq kohë sa mund të punojnë të izoluara. Megjithatë, sapo dëgjojnë se do të krahasohen me të tjerët, performanca e tyre bie, ndërsa meshkujt priren të performojnë më mirë. Kjo është për shkak të stereotipeve të rrënjosura thellë gjinore në lidhje me kompetencën dhe ndjeshmërinë, siç tregon Gërxhani. Pjesa më e madhe e kërkimit të saj ka implikime politike, për shembull, për të promovuar diversitetin dhe barazinë në organizata: nuk mjafton thjesht të punësosh më shumë gra dhe njerëz me prejardhje të ndryshme. Stereotipet gjithashtu duhet të sfidohen dhe aranzhimet e punës duhet të rregullohen.
Të dish kur krahasohesh
Kur e dinë se performanca e tyre do të krahasohet me të tjerët, performanca e burrave përmirësohet ndërsa performanca e grave bie, sipas hulumtimit eksperimental nga Gërxhani. Arsyet kryesore janë se në një mjedis të tillë konkurrues, burrat besojnë se janë më të mirë se gratë, ndërsa gratë reduktojnë performancën e tyre për shkak të respektimit të një stereotipi të përshkruar për të qenë të sjellshëm dhe për të mos dëmtuar të tjerët.
Në këtë hulumtim, ajo kombinon njohuri nga ekonomia e sjelljes se si gratë dhe burrat konkurrojnë me njohuritë nga sociologjia mbi statusin social. Gërxhani shpjegon: “Nga hulumtimet në ekonomi, ne e dimë se burrat performojnë më mirë kur duhet të konkurrojnë me gratë për të njëjtën punë ose promovim. Ndërsa gratë kanë tendencë të mos performojnë më mirë kur ka konkurrencë.”
Hulumtimi i saj kontribuon në këtë njohuri duke treguar se edhe kur nuk ka punë ose burime të tjera në lojë, por ka thjesht një krahasim midis performancës së burrave dhe grave, burrat i kalojnë gratë. “Kjo ka të bëjë me statusin social”, shpjegon Gërxhani. “Në pesë eksperimente të ndryshme laboratorike, ne kishim studentë të zgjidhnin një problem të thjeshtë matematikor. Gratë dhe burrat ishin njësoj të mirë në të. Rezultatet ndryshuan kur i thamë një grupi pjesëmarrësish se ata do të renditeshin në bazë të performancës së tyre dhe se renditja e tyre do të ishte i njohur nga një bashkëmoshatar: Burrat e këtij grupi zgjidhën rreth 40 për qind më shumë probleme matematikore sesa gratë në grup.”
Hulumtimi gjithashtu ofron njohuri mbi mekanizmat themelorë. Besimi i vetëdijshëm ose nënndërgjegjeshëm i burrave se ata janë më të mirë se gratë i bën burrat të shkëlqejnë në mjediset konkurruese. Gratë, nga ana tjetër, performojnë dobët kur krahasohen, sepse besojnë se duhet të jenë të sjellshme dhe të mos dëmtojnë të tjerët. “Femrat nuk besojnë se janë më të këqija se meshkujt, por e marrin parasysh normën shoqërore që ‘gratë duhet të jenë të mira dhe empatike’. Si rezultat, ato nuk performojnë më mirë”, shpjegon Gërxhani.
Organizatat që përdorin rishikimet e performancës duhet të jenë të vetëdijshme për këto efekte të sjelljes, thotë Gërxhani. Është një nga arsyet pse ajo mendoi të kishte një pozicion menaxherial dhe përfundoi në Vrije Universiteit Amsterdam, Shkolla e Biznesit dhe Ekonomisë. “Tani unë jam vetë një menaxher dhe kam një ndikim në politikë, për shembull në lidhje me rishikimet e performancës, vlerësimet dhe barazinë në vendin e punës.”
