Xhek London mbase nuk është shkrimtari tipik i parapëlqyer nga unë, por, gjithsesi, ai i ka dhënë botës letrare një vepër universale si romani “Martin Iden”. Libri, që është botuar në fillimin e viteve 1900, ka pasur një jehonë të gjerë, aq sa është realizuar edhe si një film artistik me metrazh të gjatë. Kjo vepër është një gur kilometrik, i cili duhet lexuar nga kushdo që pretendon të ketë një formim letrar.
Martin Iden, personazhi kryesor i romanit është një njeri krejt i rëndomtë, me një arsim të përgjysmuar e fjalor të kufizuar, që e siguron jetën nëpërmjet punës së lodhshme në det. Ai bie në dashuri dhe fejohet me Ruthin, një vajzë të shtresës së pasur. Një lidhje e tillë nuk shihet me sy të mirë nga askush. I vënë përballë një presioni të tillë, Martin Iden, me një vullnet të jashtëzakonshëm, jo vetëm përmirëson performancën e tij të sjelljes dhe të të folurit, por zbulon se brenda vetes ka dhuntinë e një shkrimtari. Me qëllim që të ngjitet në pozicione më të larta shoqërore, dhe të jetë i denjë pranë të fejuarës së tij, ai braktis punët e thjeshta dhe i përkushtohet krijimtarisë letrare. Një gjë e tillë e fut dhe në një kolaps ekonomik. Mbas disa vitesh të dëshpëruara përpjekjesh, në përballje me gjithfarë sfidash e situatash, Iden humbet dhe motivin e jetës së tij, dashurinë e Ruthit. Pas kësaj goditjeje vijnë ditë të mbara. Krijimtaria e tij merret përsipër nga shtëpitë më të njohura botuese. Ai bëhet një shkrimtar i famshëm, gjë që i solli dhe shumë pasuri. Por e gjithë kjo përpjekje titanike e tij u shndërrua në një flluskë sapuni. Martin Iden i zhgënjyer nga gjithçka i jep fund jetës së vet.
Në artikujt e botuar nga media ndërkombëtare thuhet se jeta e protagonistit të romanit, në fakt, ka një ngjashmëri me atë të autorit, të cilit në fillimet e karrierës së tij i ishte dashur të luftonte fort për ta parë veten si shkrimtar.
Ky libër më ka mbetur në kujtesë, sepse e kam lexuar në një moshë kritike, jo më shumë se katërmbëdhjetë vjeç, dhe në njëfarë mënyre u bë një busull orientuese. Për mua nuk merr rëndësi fundi i romanit, zhgënjimi dhe vetëvrasja e personazhit kryesor. Mesazhet që unë kam marrë ishin ato të ambicies dhe të vullnetit të jashtëzakonshëm të një njeriu, i cili nga asgjëja u ngjit në majat më të larta të shoqërisë. Ky besoj duhet të jetë një motiv për cilindo. Prandaj duhet lexuar “Martin Iden”.
