Hyji Apolon, e njohur më mirë si Dea e Butrintit, është një nga kryeveprat që manifeston skulpturën antike të shqiptarëve. Punimi është vlerësuar si skulpturat e shkollës apolloniate. Koka është simbol i shumëfishuar në shumë botime e kartolina, si një nga simbolet e trashëgimisë së lashtë të vendit.
U zbulua në vitin 1928 nga arkeologu italian Luigi Maria Ugolini gjatë gërmimeve që sollën edhe zbulimin e teatrit të lashtë të Butrintit, në pikën më jugore të Shqipërisë. Fillimisht Ugolini e quajti perëndesha e Butrintit (Dea di Butrinto).
Busti i përket periudhës së shekullit të katërt para Krishtit dhe cilësohet si Hyji Apolon që glorifikon bukurinë mashkullore edhe femërore njëkohësisht. Në pjesën ballore duket sikur i ngjan një vajze por në profil studiuesit thonë se i ngjan një djali. Skulptura është punuar në mermer dhe përkufizon një punim në formë vezake që shquan më së miri mjekrën e rrumbullakuar me një gropëz në mes, vetulla të holla e të harkuara bukur, sy të mëdhenj e pasionantë, gojë të vogël dhe buzë të trasha. I gjithë punimi në kompleksitet është një skulpturë unike që bashkon artin, finesën, dhe adhurimin për portretin gjysmë njeri e gjysmë hyjni.
Hyji Apolon është vendosur tek Pavijoni i Lashtësisë në Muzeun Historik Kombëtar në Tiranë./fjala.al
