A na ka mësuar ndonjë gjë pandemia në luftën kundër ndryshimit të klimës? A do të ndryshojmë?
Nga Javier Martín-Vide *
Bota në të cilën kemi jetuar karakterizohet, edhe në një vizion sipërfaqësor, nga kompleksiteti i saj, i cili tejkalon numrin e njerëzve që banojnë në planet, më shumë se 7,5 miliardë, por edhe këtë vlerë, e cila kujton debatin në pritje të kapaciteti mbajtës i Tokës kontribuon në nxjerrjen në pah të kompleksitetit të çështjes. Nëse analiza është më e thellë, nga ndonjë fushë e njohurive, por sidomos nga shkencat që lejojnë qasje gjithëpërfshirëse dhe tërthore, si në gjeografi, kompleksi është një kategori në botën e sotme. Kompleksitet që manifestohet në çdo shkallë, nga globale në lokale, nga shtëpia jonë në kuptimin e gjerë, një planet me vetëm 40,000 km në perimetër, i prekur nga konsumi i paqëndrueshëm i burimeve dhe një hedhje e madhe e mbeturinave, dhe nga pabarazia dhe padrejtësia.
Kompleksiteti i botës së sotme vizualizohet çdo ditë dhe është strukturor. Përveç kësaj, struktura e dendur e interesave midis fuqive ekonomike dhe politike, faktike ose reale, midis rajoneve dhe vendeve, sektorëve socio-ekonomikë, klasave dhe grupeve shoqërore, komuniteteve, etj., është e ndërlikuar nga përshpejtimi i kohës. Nëse një dekadë më parë ishim të mahnitur nga kriza ekonomike, revolucionet në vendet arabe ose lëvizja e indinjuar, e paparashikuar ose vetëm disa javë më parë ose, të paktën, e paimagjinueshme në madhësinë e saj, sot pandemia Covid- 19 ka të shkatërruara, të pandalshme deri më sot, jetët dhe ekonomitë. Bota po përshpejtohet, me të ardhme të paparashikueshme edhe në një periudhë shumë të shkurtër, një botë, me pak fjalë, komplekse dhe e pasigurt.
Ngrohja globale
Ndër problemet e botës aktuale ekziston një rastësi në theksimin – me përjashtim të vizioneve të ankoruara në të kaluarën ose ushtrime konspirative ose mohuese – ndryshimi i klimës si një nga më thelbësorët dhe më të vështirë për t’u zgjidhur, megjithëse, në mënyrë paradoksale, diagnoza e tij dhe ilaçi i tij dihet. Madje është thënë, me gjykim të mirë, se pandemia e madhe pas-Covid-19 do të jetë ndryshimi i klimës. Realiteti i ngrohjes globale, i cili është shfaqja më e qartë e ndryshimit aktual të klimës, nuk diskutohet në shkencë. Sasia e madhe e të dhënave meteorologjike të regjistruara në sipërfaqe, si dhe të tjera nga satelitët dhe treguesit natyrorë, tërheqin një planet më të ngrohtë se dyzet vjet më parë. Ngrohja është gjithashtu globale, ajo prek planetin në tërësi dhe të gjitha rajonet e tij, por në mënyrë të pabarabartë, pellgu i Arktikut duke qenë më i prekuri. Të tilla janë provat që në qarqet mohuese, gjithnjë e më të reduktuara, por agresive nën mbulesën e anonimatit të lejuar nga rrjetet sociale, është e mundur të njihet se temperatura e planetit është rritur, megjithëse nuk pranohet që shkaku i kësaj është antropik .
Shkaku i ngrohjes globale qëndron në thelb në vëllimin e madh të gazrave serë të injektuar në atmosferë që nga revolucioni industrial. Nëse efekti serrë natyror i Tokës prodhon një temperaturë mesatare të sipërfaqes afër 15ºC, e cila, me gamën e tij të ndryshimit, është e rehatshme për njerëzit dhe shumicën e qenieve të gjalla, sasia e gazrave serë të injektuar rrit artificialisht atë temperaturë në mënyrë progresive, diçka që disa kimistë tashmë e dinte, si Arrhenius (1859-1927), një shekull më parë. Ky vëllim i madh i gazrave serë i shtohet atmosferës, të ashtuquajturat emisione të gazrave serë, të cilat vazhdojnë të rriten vit pas viti, vijnë kryesisht nga djegia ose djegia e lëndëve djegëse fosile, qymyrit, naftës dhe gazit natyror, hidrokarbureve që kanë qenë një burim, fillimisht i lirë dhe i bollshëm, i energjisë për proceset industriale, transporti, ndriçimi, shtëpia energjia, ngrohja dhe ftohja, etj. Djegia dhe konsumi i tyre, për shkak se janë një burim energjie i pa rinovueshëm, sjellin emetimin e CO2, një gaz relativisht të padëmshëm, atë të flluskave të një pije të gazuar, por me një efekt serë. Sistemi natyror është i aftë të thithë një sasi të konsiderueshme të emetimeve tona, në veçanti bimësinë (mos harroni se bimët e gjelbërta, përmes fotosintezës, kapin CO2 nga atmosfera dhe ujin nga toka dhe, në prani të energjisë së dritës, janë të afta të gjenerojnë biomasën e tyre). Një pjesë tjetër e emisioneve të këtij gazi absorbohen nga oqeanet, në një reaksion kimik të kthyeshëm midis karbonateve dhe bikarbonateve. Prandaj, ekzistojnë dy lavamanë natyralë për CO2: bimësia dhe oqeani. Nëse është vërejtur për shumë dekada që përqendrimi i këtij gazi në atmosferë po rritet pa ndalje, duhet të konkludohet se lavamanët e përmendur nuk janë në gjendje të thithin sasinë e madhe të emetuar. Përveç gazit të sipërpërmendur, ka edhe të tjerë, të tillë si metani dhe oksidi i azotit, rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës dhe proceseve bujqësore dhe industriale, të cilat gjithashtu përforcojnë efektin serë. Diagnoza, pra, është e qartë. Prandaj, ekzistojnë dy lavamanë natyralë për CO2: bimësia dhe oqeani. Nëse është vërejtur për shumë dekada që përqendrimi i këtij gazi në atmosferë po rritet pa ndalje, duhet të konkludohet se lavamanët e përmendur nuk janë në gjendje të thithin sasinë e madhe të emetuar. Përveç gazit të sipërpërmendur, ka edhe të tjerë, të tillë si metani dhe oksidi i azotit, rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës dhe proceseve bujqësore dhe industriale, të cilat gjithashtu përforcojnë efektin serë. Diagnoza, pra, është e qartë. Prandaj, ekzistojnë dy lavamanë natyralë për CO2: bimësia dhe oqeani. Nëse është vërejtur për shumë dekada që përqendrimi i këtij gazi në atmosferë po rritet pa ndalje, duhet të konkludohet se lavamanët e përmendur nuk janë në gjendje të thithin sasinë e madhe të emetuar. Përveç gazit të sipërpërmendur, ka edhe të tjerë, të tillë si metani dhe oksidi i azotit, rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës dhe proceseve bujqësore dhe industriale, të cilat gjithashtu përforcojnë efektin serë. Diagnoza, pra, është e qartë. Të tilla si metani dhe oksidi i azotit, rezultat i ndryshimeve në përdorimin e tokës dhe proceseve bujqësore dhe industriale, të cilat gjithashtu përforcojnë efektin serë.
Karantina, dëmet dhe të mirat
Mbyllja e një pjese të madhe të njerëzimit në pranverën e vitit 2020 paralizoi industritë, transportin dhe shërbimet e të gjitha llojeve, duke ulur në shumë vende aktivitetin ekonomik në atë thelbësor, atë që siguron dhe shpërndan ushqim dhe ilaçe, dhe mirëmbajtjen themelore të shërbimeve. Dhe infrastrukturat, përveç shërbimeve shëndetësore dhe administratës kryesore. Kjo prodhoi një rënie të menjëhershme të niveleve të ndotjes së ajrit në zonat urbane dhe industriale, si dhe përgjatë rrugëve kryesore. Veçanërisht në qytete, përmirësimi i cilësisë së ajrit ishte spektakolar. Imazhet e pabotuara të kafshëve të egra që qarkullojnë nëpër rrugët e disa qyteteve, së bashku me ajrin pa ndotës, dukej se i kthyen natyrës mjedisin më artificial dhe të antropizuar. Si një kundërvënie ndaj katastrofës shëndetësore, ndaj pneumonisë që kompromentoi seriozisht dhe shpesh fatalisht, funksionin e mushkërive të pacientëve në ICU spitalore, ata që e mbanin shëndetin e tyre të paprekur mund të merrnin ajër pa grimca të dëmshme dhe gazra nga dritaret e shtëpive të tyre. Ajrit të frymëmarrjes së qyteteve iu bashkua përmirësimi i dukshmërisë, i cili bëri të mundur vlerësimin e qartë të rrethinës së qyteteve dhe kujtimin se qyteti në të vërtetë ishte i rrethuar, në një farë mase, nga hapësira natyrore.
Brishtësia e botës sonë
Pandemia e koronavirusit na ka mësuar se bota është e brishtë, i nënshtrohet teorisë së kaosit, ku një ngjarje kinse minimale mund të lëshojë papritmas efekte të një madhësie të paimagjinueshme. Na ka treguar qartë se njerëzimi ka kufij të ngushtë, se solidariteti është një nga armët kryesore përballë një fatkeqësie të tillë dhe se nuk ka kufij, se është pothuajse e pamundur të izolosh veten në një planet të hiperlidhur, edhe pse izolimi dhe izolimi kanë qenë strategjitë më efektive për të zvogëluar incidencën e sëmundjes. Pandemia na ka treguar se solidariteti është një nga armët kryesore përballë një fatkeqësie të tillë, në të gjitha shkallët, nga planetare dhe supranacionale në atë të lagjes.
Ndryshimet klimatike
Virusi do të mposhtet, pandemia do të marrë fund, por do të shfaqet një pandemi me një rëndësi më të madhe, në rast se e kishim harruar, e cila ka qenë aktive për disa dekada, pa një fund të parashikueshëm, dukshëm më pak e dëmshme se koronavirusi, ndaj së cilës ne pa një maskë mbrojtëse, përballemi me pandeminë e ndryshimit të klimës që nuk njihet në qarqet mohuese, me objektiva të dyshimtë dhe në ato të tjera konspirative, me pikëpamje përtej arsyes. Shkenca, me metodën shkencore, domethënë, ajo që vazhdon me vëzhgimin sistematik, matjen rigoroze, formulimin e hipotezës, eksperimentimin e përsëritur sa herë që është e nevojshme, marrjen e rezultateve dhe, me to, pranimin ose pranimin. Refuzimin e hipotezave fillestare, etj. ., ka treguar kohë më parë përfundimisht se ngrohja është e qartë.
Isshtë e vërtetë që emetimet e gazeve serë u ulën gjithashtu në mënyrë drastike gjatë mbylljes, gjë që do të ketë një efekt pozitiv në bilancin vjetor të emetimeve për vitin 2020. Reduktimi maksimal ndodhi në mes të prillit, kur emetimet e CO2 mbetën rreth 30% nën normale, si dhe gazra të tjerë ndotës (PM Forster et al , në Ndryshimet Klimatike të Natyrës, 2020) (shih grafikun) Pas këtij minimumi, emisionet u rikuperuan së bashku me aktivitetin socio-ekonomik. Me një evolucion të pasigurt të koronavirusit dhe masa për kontrollin e tij me thellësi të ndryshme në varësi të vendeve dhe rajoneve për sa i përket prodhimit në fund të vitit 2020, kurba për evolucionin e emetimeve vjetore të CO2 do të tregojë padyshim një pikë në trendin në rritje. Reduktimi mund të jetë 7% (Le Quéré et al , Ndryshimi i Klimës së Natyrës , 2020), që do të thotë vetëm disa të dhjetat e pjesëve për milion (ppm) të kursimeve në përqendrimin e gazit të lartpërmendur, krejtësisht të pamjaftueshme për të ndaluar ngrohjen. Kjo përqendrim ishte 411.29 ppm shtatorin e kaluar, rreth 3 ppm më shumë se në shtator 2019.
Rimëkëmbja e ekonomisë
Tani është një çështje e rimëkëmbjes së aktivitetit ekonomik, kur pandemia e lejon atë, për të sjellë emetimet e CO2 përsëri në nivele të ngjashme me ato të mëparshme. Kjo është, ne duhet të përpiqemi me të gjitha mjetet që Administrata, kompanitë, punëtorët dhe të gjithë agjentët ekonomikë dhe socialë të marrin situatën aktuale si një mundësi e shkëlqyeshme për të kryer një plan të qëndrueshëm dhe të drejtë të rimëkëmbjes ekonomike, sociale dhe mjedisore; integrimi në një mënyrë të ekuilibruar i përparësive të telepunës, i cili kursen udhëtimet; ndryshimi i zakoneve të përditshme të konsumatorit për ato të moderuara dhe kursimet; forcimin e shërbimeve publike, shëndetin e dëmtuar në radhë të parë; optimizimi dhe investimi i burimeve të vendosura për rikuperim në mënyra të pastra të prodhimit, në stimuj për promovimin e vendosur të një tranzicioni të pashmangshëm të energjisë, duke hequr dorë përfundimisht nga lëndët djegëse fosile. Ne nuk mund të kthehemi në normalitetin e vjetër, të dëshiruar për momentet më të vështira të pandemisë, por për atë që duhet të jetë një normalitet i ri autentik, ai i një planeti, një vendi dhe disa qytete dhe qyteza të përkushtuar për progres të vërtetë, solidaritet dhe qëndrueshmëri.
Paradoksi i një pandemie
Marrëveshja e Parisit e dhjetorit 2015 arriti në përfundimin se nuk mund të vini bast më shumë në lëndët djegëse fosile. Shkenca e ndryshimit të klimës na paralajmëron se arritja e një rritjeje 2ºC të temperaturës në krahasim me periudhën para-industriale, ose, më konkretisht, në dekadat e fundit të shekullit të 19-të, do të sillte efekte shumë negative, disa të pakthyeshme. Dhe nëse është e mundur, kufizoni ngrohjen në 1.5ºC. Ne po i afrohemi këtij pragu, sepse temperatura mesatare globale e ajrit sipërfaqësor tashmë ka tejkaluar një gradë neto celsius (midis 1.1ºC dhe 1.2ºC). Kemi pak kohë për të shmangur më të keqen. Tragjedia e koronavirusit, në mënyrë paradoksale, mund të shërbejë për të ndaluar pandeminë e ndryshimit të klimës, po, vetëm me të gjithë vullnetin e mundshëm politik, angazhimin maksimal të qytetarëve, solidaritetin midis popujve, ndihmën e teknologjisë dhe njohurive shkencore. Të kthehesh në normalitetin e vjetër, atë të pak më shumë se një vit më parë, do të thotë të dënosh planetin që t’i afrohet pragut kritik të 2ºC (1.5ºC ka shumë të ngjarë të arrihet para se të arrijë mesin e shekullit).
Kjo gjithashtu do të kishte një efekt pozitiv pothuajse të menjëhershëm pozitiv në cilësinë e ajrit në qytete, i cili në heshtje merr shumë jetë çdo vit. Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se “rreth shtatë milion njerëz vdesin çdo vit nga ekspozimi ndaj grimcave të imëta që përmbahen në ajrin e ndotur, të cilat depërtojnë thellë në mushkëri dhe sistemin kardiovaskular e shkaktojnë sëmundje të tilla si goditje në tru, sëmundje të zemrës, kancer të mushkërive, obstruktive kronike pneumopatia dhe infeksionet e frymëmarrjes, për shembull, pneumonia”. Ata që preken nga ajri i ndotur brenda shtëpive të tyre janë përfshirë gjithashtu në vlerësimin e mëparshëm.
Gjurma e fatkeqësive Covid-19 ka hapur një dritare mundësi për ndryshim. Karakteri i tij si një pandemi na fton të rimendojmë globalisht marrëdhënien tonë me planetin, të prerë në një pjesë të madhe të sipërfaqes së tij dhe ajrit që e mbulon atë. Dhe urgjentisht, sepse koha për t’i kthyer gjërat po shkurtohet. Kanë kaluar pesë vjet nga marrëveshja e Parisit, e dhjetorit 2015, inkurajuese në rezultatin e saj, e cila mund të përmblidhet sintetikisht në atë që nuk do të vëmë bast më shumë në lëndët djegëse fosile, megjithëse vazhdojmë, për pjesën më të madhe, mbushjen e rezervuarëve të makinave tona me benzinë dhe naftë, si një imazh, ndër shumë të tjerë, që bota nuk ka ndryshuar thelbësisht që nga ajo kohë.
*Profesor i Gjeografisë Fizike në Universitetin e Barcelonës. Akademik i Akademisë Mbretërore të Shkencave dhe Arteve të Barcelonës
Burimi: lavanguardia.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
