Lufta Civile Amerikane filloi në 12 Prill 1861 dhe përfundoi në 9 Prill 1865. Shkaqet e saj i atribuohen mosmarrëveshjeve midis shteteve që mbështesnin ose ishin kundër skllavërisë
Presidenti amerikan Andrew Johnson më 20 gusht të vitit 1866, formalisht shpalli Luftën Civile në SHBA si të përfunduar…
…Lufta filloi më 12 prill 1861. Lufta Civile Amerikane ishte luftë qytetare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Që në fillim të 1858-s, konflikti mes Veriut e Jugut, për çështjen e skllavërisë, i detyroi udhëheqësit e Jugut të vendosin për shkëputje rajonale nga SHBA.
Njëmbëdhjetë shtete skllavopronare të jugut shpallën ndarjen e tyre nga ShBA-të dhe formuan Shtetet e Konfederatës së Amerikës (Konfederatën). Të udhëhequr nga Jefferson Davis, luftuan kundër qeverisë federale të SHBA-ve (Unionit), që kishte mbështetjen e shteteve të lira joskllavopronare dhe pesë shteteve skllavopronare kufitare në veri. Gjatë 1860-s, shumica e shteteve skllavopronare kërcënuan me shkëputje nëse Republikanët (Partia kundër skllavërisë) do fitonin zgjedhjet. Fitorja e republikanit Abraham Lincoln mbi Partinë Demokrate të ndarë, në nëntor 1860, solli shkëputjen e menjëhershme të Karolinës së Jugut. Pas Karolinës së Jugut, brenda gjashte muajve u shkëputën edhe gjashte shtete te tjera nga unioni, Mississipi, Florida, Alabama, Georgia dhe Louisiana. Në shkurt 1861, delegatë nga shtetet e mësipërme krijuan një qeveri të unifikuar. Jefferson Davis nga Mississippi u zgjodh presidenti i parë i Konfederatës së Shteteve të Amerikës. Kur Abraham Linkoln u inaugurua President i SHBA-së më 4 mars 1861, një total prej shtate shtetesh ishin bërë pjesë e Konfederatës së Jugut, përfshirë edhe Teksasin.
Katër vjet më vonë, lufta civile përfundoi me humbjen e Konfederatës se Jugut, dhe 620 mijë luftëtarë humben jetët nga të dy kampet.
Arsyet e Luftës
Në thelb, veriu dhe jugu i Shteteve të Bashkuara ishin dy civilizime të ndryshme – shtete që ekzistuan dhe u zhvilluan në mënyrë të pavarur për një kohë të gjatë. Për të kuptuar arsyet e shpërthimit të Luftës Civile, është e nevojshme të merret parasysh një nga faktorët kryesorë në marrëdhëniet midis veriut dhe jugut – ekonomik. Veriu kërkoi të shesë cilësinë e tij jo shumë të lartë, në krahasim me produktet industriale evropiane në Jug sa më të shtrenjta që të jetë e mundur, ndërsa blente mallra bujqësorë me çmim të lirë. Arriti në atë pikë që ishte më fitimprurëse për jugorët të shisnin vetë dhe të blinin mallra të prodhuara në Evropë, e cila ndiqej nga ligjet e SHBA. Në fakt, nga veriu në jug ndoqën të njëjtën politikë si Britania para Luftës Revolucionare.
Skllavëria
Pas Deklaratës së Pavarësisë në 1776 dhe ratifikimit të saj në 1789, skllavëria vazhdoi të ishte e ligjshme në trembëdhjetë kolonitë angleze të Amerikës. Marrëdhëniet e prodhimit të bazuara në punën e skllevërve vazhduan të luanin një rol dominues në ekonomitë dhe shoqëritë e shteteve të jugut. Vendosja e skllavërisë dhe konsolidimi i saj si një institucion ushqeu ndjenjat e epërsisë së bardhë midis kolonistëve dhe pasardhësve të tyre. Zezakët afrikanë u privuan nga të drejtat. Edhe pas miratimit të Kushtetutës, shumë pak zezakëve u lejohej të votonin ose të kishin pronë.
Sidoqoftë, në shtetet veriore lëvizja abolicioniste u rrit, duke çuar në braktisjen e skllavërisë. Ndryshe nga shtetet e jugut, veriorët morën fuqi punëtore të lirë nga emigrantët evropianë, duke e bërë skllavërinë të panevojshme. Në të kundërt, për jugun, puna e skllevërve në plantacione ishte thelbësore. Kopshtarët e pasur jugorë nuk ishin të gatshëm të hiqnin dorë nga pasuria e gjeneruar nga plantacione fitimprurëse pambuku. Pasi xhinsi i pambukut u shpik në fund të shekullit të 18-të, kërkesa për produktin u rrit në Amerikë dhe Evropë. Si pasojë, kërkesa për punë skllevër nga jugu gjithashtu u rrit. Në fillim të luftës civile rreth 4 milion skllevër punuan në pronat e plantacioneve në Jug.
Dallimet mes Veriut e Jugut
Jugu varej ekskluzivisht nga bujqësia ndërsa veriu kishte një ekonomi më të larmishme, duke kombinuar bujqësinë dhe industrinë. Në fakt, shtetet veriore blenë pambuk nga shtetet jugore për të bërë tekstile dhe produkte të tjera.
Për këtë arsye, Veriu nuk i kishte kufizimet e punës së skllevërve sepse preferonte emigrantët evropianë. Këto ndryshime të mëdha ekonomike çuan gjithashtu në krijimin e pikëpamjeve të papajtueshme shoqërore dhe politike.
Emigrantët nga veriu erdhën nga vendet ku skllavëria ishte shfuqizuar dhe mbështeste idetë barazuese dhe liberale. Për më tepër, familjet emigrante jetuan dhe punuan së bashku.
Rendi shoqëror i Jugut bazohej tërësisht në ndarjen e zezakëve, të cilët konsideroheshin si një racë inferiore. Supremacia e Bardhë përfshinte të gjitha aspektet e jetës së përditshme dhe politikës. Pronarët e skllevërve u sollën si mbretër të vërtetë brenda pronave të tyre përkatëse.
Dallimet shoqërore dhe kulturore midis Veriut dhe Jugut rreth çështjes së skllavërisë gjithashtu patën një ndikim të rëndësishëm në mendimin politik. Fuqitë federale që ishin të vendosura në veri u ndikuan nga lëvizja abolicioniste. Një ndikim i tillë krijoi nevojën për të kontrolluar kulturën dhe ekonominë e shteteve të jugut.
Statistika
Pasojat e Luftës Civile Amerikane
– Numri i lartë i viktimave të lëna nga Lufta Civile Amerikane ishte një nga pasojat e saj më fatale. Vlerësohet se kishte 470,000 të vdekur dhe rreth 275,000 të plagosur që i përkisnin ushtrisë së shteteve të Bashkimit. Ndërsa për shtetet e Konfederatës së Amerikës, numri i të vdekurve ishte 355,000 dhe 138,000 të plagosur.
– Sidoqoftë, sipas disa historianëve, numri i vdekjeve midis civilëve dhe ushtarakëve tejkalon një milion njerëz.
– Pas luftës, u miratuan disa ndryshime në Kushtetutë, posaçërisht Amandamentet 13, 14 dhe 15.
– Skllavëria u shfuqizua. Estimatedshtë vlerësuar se mes 3.5 dhe 4 milion skllevër dhe të liruar u lanë të lirë.
– Fuqia dhe prestigji i qeverisë federale, dhe veçanërisht i presidentit, u përhap në të gjithë vendin. Këtu lindi fraza e famshme e Linkolnit për “fuqitë e luftës”.
– Efektet ekonomike të luftës i lanë shkatërruar ekonomitë e shteteve të jugut. Edhe shtetet veriore u prekën, por në një masë më të vogël.
– Sidoqoftë, gjatë luftës Kongresi i dha një nxitje të fortë planeve të industrializimit të Shteteve të Bashkuara. Para luftës, ligjvënësit jugorë kishin kundërshtuar këto plane. Duke dhënë dorëheqjen nga pozicionet e tyre gjatë Shkëputjes, ligjvënësit veriorë shfrytëzuan rastin për të miratuar të gjitha çështjet ekonomike që ishin në pritje.
Linkolni në varrezat e të rënëve në Gettysburg
Fjalimi më i rëndësishëm në historinë amerikane
Më 19 nëntor 1863 pas Luftës Civile Amerikane, presidenti Abraham Linkoln mbajti një fjalim në ceremoninë e përkushtimit të varrezave për ushtarët e rënë në betejën në Gettysburg (1 – 3 korrik 1863). Fjalimi i tij zgjati vetëm dy minuta, dhe një gazetë e kohës e quajti “fjalim që do të mbulohej nga mjegulla e kohës”. Por ndodhi e kundërta, fjalimi i Getisburgut sot u mësohet fëmijëve të shkollave për recitim, dhe cilësohet si më i rëndësishmi në historinë amerikane; ndërsa gazeta Patriot News, pasardhëse e gazetës Patriot & Union e cila botoi komentin nënçmues më 1863, më 13 nëntor 2013, në një shkrim të saj kërkoi ndjesë duke thëne se redaktorët e asaj kohe nuk e kishin kuptuar “rëndësinë e momentit, elokuencën e përjetshme dhe rëndësinë e vazhdueshme të fjalimit të presidentit Linkoln.” Beteja në Gettysburg, u zhvillua nga data 1 deri më 3 korrik të vitit 1863, fitorja e saj nga ushtria e Unionit shënoi pikëkthesën në luftën civile, që përfundoi më 1865 me fitoren e forcave të bashkimit.
Fjalimi
“87 vjet më parë etërit tanë krijuan në këtë kontinent një komb të ri, konceptuar në liri dhe perkushtuar në pohimin se të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë. Tani ne jemi angazhuar në luftë të madhe civile, provim nëse ky komb ose çdo komb i konceptuar dhe i përkushtuar në këtë mënyrë mund të durojë gjatë. Ne jemi mbledhur në një fushë-betejë të kësaj lufte të madhe. Kemi ardhur t’ia përkushtojmë një pjesë të kësaj fushe, vend-pushimit përfundimtar për ata që këtu dhanë jetën që ky komb të mund të rrojë. Kjo është krejt e nevojëshme dhe përshtatshme që duhet t’a bëjmë. Por, në një kuptim më të gjërë, ne nuk mund t’a përkushtojmë – nuk mund t’a bekojmë – nuk mund t’a shenjtërojmë – këtë tokë. Burrat trima, të gjallë e të vdekur, të cilët luftuan këtu, e kanë shenjtëruar atë, pëmbi fuqisë sonë të pakët për të shtuar apo hequr. Bota pak do të vërë re, pak do të mbajë mend çfarë ne themi këtu, por ajo kurrë nuk mund të harrojë çfarë ata bënë këtu. Kjo është për ne të gjallët, të përkushtohemi për punën e papërfunduar të cilën ata të cilët luftuan këtu deri tani kaq fisnikërisht e avancuan. Eshtë për ne që të përkushtohemi për detyrën e madhe të mbetur para nesh – që nga këta të vdekur të nderuar të marrim përkushtim në rritje për kauzën për të cilën ata dhanë masën e fundit të plotë të përkushtimit – që ne këtu të vendosim se këta të rënë nuk kanë vdekur kot – se ky komb, nën Perëndinë, do të ketë një lindje të re të lirisë – dhe se qeveria e popullit, nga populli, për popullin, nuk do të zhduket nga faqja e dheut.”
Përgatiti për botim: L.Veizi
