Më 8 shtator 1522, Pigafetta u kthye nga turneu i tij nëpër botë. Duke qarkulluar rreth globit, ai jo vetëm zbuloi botë dhe popuj të rinj, por edhe… nevojën për të krijuar zona kohore.
Më 8 shtator 1522, Antonio Lombardo, i njohur si Pigafetta (1492-1531), u kthye nga ekspedita që u largua nga Sanlúcar de Barrameda (Sevilje) më 20 shtator 1519, me 18 burra në bordin e Victoria, – e vetmja nga pesë anijet të cilat ishin: Trinidad, Santiago, San Antonio dhe Concepción, me 235 anëtarë të ekuipazhit, – për të përfunduar të gjithë rrethin e planetit. Le të rishikojmë rrugëtimin e Pigafettës përmes artikullit “Në kërkim të ditës së humbur” të Anita Rubinit, marrë nga arkivat e Focus Storia. Përveç kësaj, 500 vjet pas ngjarjes, është e mundur të vizitohet ekspozita “Pigafetta dhe lundrimi i parë nëpër botë. ‘Ky udhëtim nuk do të bëhet më kurrë'”, e cila mbahet deri më 8 janar 2023 në Galeria d’Italia. në Vicenza.
PAK MBIJETUAN
Ekspedita në të cilën mori pjesë Vicentine Pigafetta ishte ajo e drejtuar nga portugez Ferdinando Magellano, i cili kishte vdekur në 1521, përpara se ta përfundonte. Pikërisht në fund të atij eksplorimi të gjatë, Pigafetta, një reporter në bord, kuptoi se gjatë rrugës jo vetëm që kishin humbur kapitenin, pjesën më të madhe të ekuipazhit dhe 4 nga 5 anijet me të cilat ishin nisur: kishte edhe mungon një ditë nga thirrja. Ishte viti 1522 kur anija Victoria dhe të mbijetuarit e saj të paktë kishin bërë një “ndalesë teknike” në një gji të vogël të São Miguel, më jugori i Ishujve Vulture (dmth Azores). Ku një farë bujë kishte bërë lajmin se nuk ishte 9, por 10 korrik.
NDRYSHIMI I DATËS
“Kur ata dolën në breg, ne duhet t’u angazhohemi atyre [që] do të pyesnin se çfarë dite ishte: ata më thanë se si ishte me Jupiterin portugez [e enjte]”, vuri në dukje Pigafetta në raportin e tij të udhëtimit të parë nëpër botë. “Nëse do të ishim shumë të befasuar sepse ishte mëshirë [e mërkurë] për ne; dhe ne nuk e dinim se si kishim gabuar: sepse çdo ditë, sepse kam qenë gjithmonë i arsyeshëm, kisha shkruar pa asnjë ndërprerje”. Ai ishte larguar me pak më pak se 300 burra, duke ndjekur Magelanin pothuajse tre vjet më parë, më 20 shtator 1519 nga Sanlúcar de Barrameda (Spanjë). Atë mëngjes korriku, vetëm 18 kishte shkelur në kontinentin evropian, pasi kishte bërë rreth globit. Burri Vicenza, duke kontrolluar ditarin e tij pa gjetur ndonjë pasaktësi, kishte arritur në përfundimin se gabimi duhet të ishte bërë për ndonjë arsye të errët nga portugezët e Azores. Por edhe kur Victoria hodhi spirancën pas dy muajsh të tjerë në portin e Sanlúcar, datat nuk përputheshin. Për eksploruesit ishte data 5 shtator, për kalendarin ishte data 6. Ishte premisa për një sërë zbulimesh të jashtëzakonshme, përfshirë atë të zonës kohore. Por le të shkojmë me radhë dhe të kthehemi në fillim.
EXPLORER RASTI
Pigafetta, ai kishte përfunduar pothuajse rastësisht në ekspeditën e Magelanit. I lindur në një familje fisnike nga Vicenza, ai u fut si criado (personi përgjegjës) dhe një burrë i armëve (ai i përkiste urdhrit të Kalorësve të Rodos) pikërisht në anijen e admiralit, duke mbajtur pozicione besimi në krah të tij. Qëllimi i tij ishte “të më përjetonte mua dhe të shkonte e të shihte ato gjëra, të cilat mund të më jepnin njëfarë kënaqësie dhe mund të lindnin disa jo mua pas pasardhësve”. Me pak fjalë, ai ishte një djalë ambicioz në kërkim të famës, i cili mbërriti atje ndoshta falë shtytjes së Francesco Chiericati, bashkëqytetarit të tij, nunci papal ndaj Leo X, pas të cilit kishte mbërritur në Spanjë. Sa i përket komandantit të atij misioni, qëllimet ishin më praktike: të sillte në shtëpi piper, për shembull, një erëz të përdorur gjerësisht në atë kohë për të mbuluar shijen e mishit të prishur. Për ta marrë atë, duhej të drejtoheshe në Ishujt Spice, ose Moluccas, në Indonezi. Magelani, portugez, por i paguar nga spanjollët, u përpoq ta bënte këtë duke shkuar “kundër rrymës”, pra duke treguar drejt perëndimit. Në mes ishte kontinenti i Amerikës së Jugut, tashmë i zbuluar, por ai imagjinoi ekzistencën e pasos, një kanal që do të duhej të kalonte përmes Amerikës së Jugut dhe të çonte në një det tjetër nga ku mund të arrinte në Lindje.
REPORTER UDHËTIMI
Në raportin që Pigafetta bëri për të, në një italisht të çuditshëm të përzier me dialektin Vicenza dhe me njëfarë kontaminimi të spanjishtes, ka “të gjitha gjërat që kanë kaluar nga dita në ditë në udhëtimin tonë”. Ka pinguinë të quajtur pata dhe foka me nofkën ujqër deti, të cilët “do të ishin shumë të egër nëse mund të vraponin”. Pastaj janë gjigantët Patagonianë, si ai që morën në bord në një pikë të caktuar: “një burrë, de statura de gigante […] aq i madh sa i yni nuk ia arriti brezit”. Shoqëruesit e tyre janë gjithashtu statuja, të cilët “nuk janë aq të mëdhenj, por shumë më të mëdhenj. […] Ata kanë gjoks të gjatë gjysmë krahu; ata janë të lyer dhe të veshur si burrat e tyre [dmth lakuriq, ed], nëse jo [aq] përballë dhe natyra ka pak lëkurë që e mbulon”.
NJË DITAR I ÇMUAR
Në tregimin e tij ka edhe gra që mbeten shtatzënë për shkak të veprimit të erës dhe të tjera që përdorin veshët e tyre të mëdhenj për t’u mbuluar, madje edhe zogj që bartin elefantët dhe buallet në majë të pemëve. Pavarësisht disa gabimeve të dukshme, për historianët ai i zonës së Vicenzës mbetet një dokument shumë i çmuar, ndër të tjera fjalori i parë i vogël i gjuhës së rajoneve ekstreme të Amerikës së Jugut. Fjalë që i ka vënë në dukje me vështrimin e një studiuesi: “Ai gjiganti më tha këto fjalë, që i kishim në anije, se më pyeti capac, pra bukë, që e quajnë atë rrënjë që përdorin për bukë dhe vajra, që është uji, kur e pashë që i shkruaj këto emra, pastaj i pyesja për të tjerët me stilolaps në dorë, do të thoshte mua”.
LLOGARITË KTHEHEN
Me të njëjtën saktësi kishte shënuar kalimin e atyre 2 viteve, 11 muajve dhe 17 ditëve lundrim. Megjithatë, ishte ajo ditë e humbur që vuri në dyshim saktësinë e tij. Vetëm kur hodhi këmbën në breg në Spanjë, ai kishte prova të saktësisë së llogaritjeve të tij: Pigafetta kuptoi se San Antonio, anija më e madhe në flotën e Magelanit, ishte ankoruar në portin e Sanlucar për më shumë se një vit tani. Ekuipazhi i tij, më 21 tetor 1520, kishte refuzuar të vazhdonte udhëtimin dhe ishte kthyer. Në San Antonio Pigafetta, ai vuri duart në ditar dhe konstatoi se data e kryengritjes përkonte me atë që ai gjithashtu kishte shënuar. Në pjesën tjetër të gazetës, megjithatë, nuk kishte asnjë gjurmë të ditëve të humbura nga kalendari.
SHPJEGIMI SHKENCOR
Me të vërtetë dukej se ky fenomen i çuditshëm kishte ndodhur vetëm në Victoria. Burri nga Vicenza u përpoq ta shpjegonte me filozofi. Ai mori të gjitha vëllimet që analizonin problemin e kohës: nga Thomas Aquinas te Plotini, duke kaluar nga Platoni dhe Aristoteli. Por ai nuk ishte vendi ku ai duhej të shikonte: shpjegimi ishte shkencor dhe qëndronte në rrotullimin e Tokës rreth Diellit dhe Tokës në vetvete. Të mbijetuarit e Viktorias kishin llogaritur ditët në lidhje me rrethin e globit, të përfunduar në perëndim, në të njëjtin drejtim si Dielli. Megjithatë, Toka, duke u kthyer në boshtin e saj në lindje, e kishte bërë anijen të kishte nga pak vonesë çdo ditë: në praktikë Dielli u kishte kaluar mbi kokë një herë më pak se ata që i kishin pritur në Spanjë, pa lëvizur.
KTHENI BOTËN
“Pra, nuk ishte gabim; por udhëtimi i bërë gjithmonë drejt perëndimit dhe kthimit në të njëjtin vend, siç bën dielli, kishte sjellë atë avantazh prej njëzet e katër orësh, sa më qartë ta shihni”. U deshën më shumë se tre shekuj që kjo të sanksionohej zyrtarisht: bazuar në kohën e marrë nga Toka për të përfunduar një rrotullim të plotë në vetvete (në fakt 24 orë), një marrëveshje ndërkombëtare e vitit 1884 ndau sipërfaqen e tokës në 24 segmente, të quajtur kohë zona, secila me një amplitudë prej 15 ° gjatësi (që korrespondon me një orë). Rezultati? Një udhëtar që udhëton drejt perëndimit nga një zonë kohore në tjetrën duhet ta kthejë orën mbrapa çdo herë për secilën zonë për të kompensuar kohën e “humbur”. Prandaj, në të gjitha frontet, ekspedita e Magelanit ishte një sukses. Në bordin e Viktorias, me kapiten Juan Sebastián Elcano (ai dhe jo Magelani, teknikisht mban primatin e rreth lundrimit), kishte një ngarkesë me karafil dhe arrëmyshk nga ishulli Borneo, të cilat u shpaguan. Gjatë 85,000 km të udhëtuara, ishte demonstruar ekzistenca e kalimit perëndimor në Indi, mundësia e lundrimit rreth globit dhe, së fundi, por jo më pak e rëndësishme, sfericiteti i Tokës. Përveç kësaj, kishte premisat për të kuptuar konceptin e zonës kohore. Ajo që Pigafetta u thirr për të shpjeguar në pallatin mbretëror të Valladolidit, në mbrëmjen e 8 dhjetorit 1522, në prani të Karlit V, sponsorit të Magelanit. Ai e bëri këtë duke simuluar lundrimin e duke u rrotulluar rreth një tavoline të madhe rrethore.
Burimi: focus.it/ Pergatiti për botim: L.Veizi
