Instituti Mises
Ndryshe nga besimi popullor, inflacioni nuk ka të bëjë me rritjen e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve, por me rritjen e ofertës monetare. Në një artikull të fundit të Wall Street Journal të titulluar “Inflation Surge Earns Monetarism Another Look”, Greg Ip (Chief Economics Commentator, The Wall Street Journal) shkruan se një rritje e fundit e inflacionit nuk ka gjasa ti detyrojë autoritetet që të mësojnë më shumë për monetarizmin. Sipas Greg Ip, oferta monetare ka dështuar të parashikojë inflacionin në SHBA për shkak të çështjeve konceptuale dhe definicioneve të vjetra që nuk janë zhdukur.
Përfaqësuesi më i shquar i shkollës monetariste, Milton Friedman, ka pohuar se inflacioni është gjithmonë dhe kudo një fenomen monetar. Friedman dhe monetaristë të tjerë besonin se faktori kryesor në rritjen e përgjithshme të çmimeve ishte rritja e ofertës monetare.
Kjo pikëpamje u vu në dyshim që nga fillimi i viteve 1980-të, pasi korrelacioni midis inflacionit dhe ofertës monetare nuk egzistonte. Sipas Greg Ip në vitin 2020, Alan Detmeister, një ekonomist në UBS Group AG dhe ish ekonomist në Fed, zbuloi se korrelacioni i inflacionit me M2 që nga fillimi i viteve 1980 ishte i ulët dhe se korrelacioni i tij me bazën monetare dhe M1 ishte negativ. Shumica e ekonomistëve ndaluan përdorimin e ofertës monetare si tregues të inflacionit që nga fillimi i viteve 1980.
Shumë ekonomistë klasikë ia atribuojnë prishjen e korrelacionit midis ofertës monetare dhe inflacionit paqëndrueshmërisë së shpejtësisë së qarkullimit të parasë. Cfarë është ajo? Sipas ekuacionit të famshëm të këmbimit, MV = PT, ku: M përfaqëson monedhën, V përfaqëson shpejtësinë e qarkullimit të monedhës, P përfaqëson nivelin e çmimeve dhe T vëllimin e transaksioneve.
Ky ekuacion tregon se paraja e shumëzuar me shpejtësinë e qarkullimit është e barabartë me vlerën e transaksioneve. Shumë ekonomistë përdorin GDP (produkti i brendshëm bruto) në vend të TP, gjë që u lejon atyre të konkludojnë se: MV = GDP = P (GDP reale).
Ekuacioni i shkëmbimit duket se ofron një mori informacionesh për gjendjen e një ekonomie. Për shembull, nëse supozojmë se shpejtësia është e qëndrueshme, atëherë për një stok të caktuar parash, ne mund të përcaktojmë vlerën e PBB-së. Për më tepër, një prodhim i caktuar real dhe një gjendje e caktuar parash na lejojnë të vendosim nivelin e çmimeve.
Për shumicën e ekonomistëve, ekuacioni i shkëmbimit konsiderohet një mjet shumë i dobishëm analitik. Debatet e udhëhequra nga ekonomistët fokusohen kryesisht në stabilitetin e shpejtësisë. Nëse shpejtësia është e qëndrueshme, atëherë monedha konsiderohet një mjet shumë i fuqishëm për të ndjekur ecurinë e ekonomisë. Megjithatë, rëndësia e parasë si një tregues ekonomik, zvogëlohet kur shpejtësia bëhet më pak e qëndrueshme dhe për këtë arsye më pak e parashikueshme.
Megjithatë, shpejtësia e paqëndrueshme mund të ndodhë për shkak të kërkesës së paqëndrueshme për para. Shumica e ekspertëve besojnë se që nga fillimi i viteve 1980, risitë në tregjet financiare e kanë bërë të paqëndrueshme shpejtësinë e qarkullimit të parasë. Kjo e ka bërë monedhën një indikator jo të besueshëm të inflacionit.
Ne besojmë se dështimi i pretenduar i parasë si tregues i inflacionit rrjedh nga një përkufizim i gabuar i inflacionit dhe ofertës monetare. Ky dështim nuk ka të bëjë me një kërkesë të paqëndrueshme për para, dhe fakti që njerëzit ndryshojnë kërkesën e tyre për para nuk nënkupton paqëndrueshmëri. Për shkak se qëllimet e një individi mund të ndryshojnë, ata mund të vendosin se është në avantazhin e tyre të mbajnë më pak para. Në një moment në të ardhmen, ata mund të vendosin të rrisin kërkesën për para. Çfarë nuk shkon me këtë arsyetim? E njëjta gjë vlen edhe për të gjitha mallrat dhe shërbimet e tjera, kërkesa për të cilat ndryshon vazhdimisht.
Përkufizimi i inflacionit
Sipas Murray Rothbard dhe Ludwig von Mises, inflacioni përkufizohet si rritja e ofertës monetare nga asgjëja. Pas këtij përkufizimi, shihet se rritja e ofertës monetare çon në varfërimin ekonomik duke krijuar një shkëmbim të asgjësë me diçka, që njihet si efekti i falsifikimit.
Rritjet e përgjithshme të çmimeve janë ndoshta simptoma të inflacionit, por jo gjithmonë. Vini re se çmimet përcaktohen nga faktorë realë dhe monetarë. Prandaj, mund të ndodhë që, nëse faktorët realë i “tërheqin gjërat” në drejtim të kundërt me faktorët monetarë, të mos ketë ndryshime të dukshme në çmime. Nëse norma e rritjes së parasë është 5% dhe norma e rritjes së ofertës së mallrave është 1%, çmimet ka gjasa të rriten me 4%. Megjithatë, nëse norma e rritjes së ofertës së mallrave është gjithashtu 5%, nuk duhet të ketë rritje të përgjithshme të çmimeve.
Nëse marrim parasysh se inflacioni ka të bëjë me rritjen e çmimeve, mund të konkludojmë se pavarësisht rritjes prej 5% të ofertës monetare, inflacioni është 0%. Megjithatë, nëse ndjekim përkufizimin se inflacioni ka të bëjë me rritjen e ofertës monetare, mund të konkludojmë se inflacioni është 5%, pavarësisht nga çdo lëvizje çmimi.
Përkufizimi i ofertës së parasë
Përpara vitit 1980, ishte e zakonshme të përdoreshin përkufizime të ndryshme të ofertës monetare për të vlerësuar ndryshimet në çmimet e mallrave dhe shërbimeve. Kriteri për zgjedhjen e një përkufizimi të veçantë, ishte korrelacioni i tij me të ardhurat kombëtare. Megjithatë, që nga fillimi i viteve 1980, korrelacionet midis përkufizimeve të ndryshme të parasë dhe të ardhurave kombëtare janë prishur. Disa analistë besojnë se kjo ndërprerje është për shkak të ndryshimeve në tregjet financiare, të cilat i bëjnë të parëndësishme përkufizimet e vjetra të parasë.
Një përkufizim paraqet thelbin e një entiteti të caktuar, të cilin asnjë korrelacion statistikor nuk mund ta sigurojë kurrë. Për të vendosur përkufizimin e parasë, duhet të shpjegojmë origjinën e ekonomisë monetare. Paraja u shfaq sepse shkëmbimi mall me mall apo shkëmbimi në natyrë nuk mund të funksiononte në ekonominë e tregut. Paraja është mjeti i përgjithshëm i këmbimit dhe malli më i tregtueshëm.
Mises ka shkruar se : Do të kishte një tendencë të pashmangshme për të hedhur poshtë njëri pas tjetrit mallrat më pak të tregtueshme nga seria e mallrave të përdorura si mjet këmbimi, derisa të mbetej vetëm një, me një fjalë paraja.
Meqenëse mjeti i përgjithshëm i këmbimit është zgjedhur nga një gamë e gjerë mallrash, monedha e shfaqur duhet të jetë një mall. Rothbard nënvizon : Ndryshe nga mallrat e konsumit ose prodhimet për përdorim të drejtpërdrejtë, paratë duhet të kenë çmime para-ekzistuese mbi të cilat të bazohet kërkesa. Por e vetmja mënyrë për ta bërë këtë është të fillohet me një mall të dobishëm shkëmbimi, pastaj shtohet kërkesa për një mbështetje në kërkesën e mëparshme për përdorim të drejtpërdrejtë (p.sh. për stolitë, në rastin e arit).
Përmes një procesi të vazhdueshëm përzgjedhjeje, individët zgjodhën arin si monedhën e tyre standarde. Në sistemin aktual monetar, thelbi i ofertës monetare nuk është më ari, por monedhat dhe kartëmonedhat e emetuara nga shteti dhe banka qendrore, të cilat përdoren në transaksione kur mallrat dhe shërbimet këmbehen me para në dorë. Kështu, të gjitha mallrat dhe shërbimet e tjera këmbehen me para.
Një pjesë e stokut të parave të gatshme ruhet përmes depozitave bankare. Kur një person depoziton para në një banke, ai është duke u përfshirë në një transaksion borxhi, duke mos hequr kurrë dorë nga pronësia e tij mbi paratë. Prandaj, këto depozita, të cilat quhen depozita pa afat, janë pjesë e parasë.
Kjo situatë është e ndryshme nga ajo e një transaksioni kredie, ku huadhënësi heq dorë nga e drejta e tij për para gjatë afatit të kredisë. Në një transaksion kredie, paratë transferohen nga një huadhënës te një huamarrës, por shuma e përgjithshme e parave në ekonomi nuk ndryshon për shkak të transaksionit të kredisë.
Futja e parasë elektronike duket se vë në dyshim përkufizimin e parasë. Duket se tregjet financiare të çrregulluara gjenerojnë forma të ndryshme parash të reja. Megjithatë, format e ndryshme të parasë elektronike ose e-money, si paraja dixhitale, nuk kanë një jetë të tyren.
Inovacionet e ndryshme financiare nuk gjenerojnë forma të reja parash, por mënyra të reja të përdorimit të parave ekzistuese në transaksione. Pavarësisht nga këto risi financiare, natyra e parasë nuk ndryshon. Paraja është ajo për të cilën shkëmbehen të gjitha mallrat dhe shërbimet e tjera. Pasi të përcaktohet thelbi i parasë duke përjashtuar transaksionet e ndryshme të kredisë, mund të identifikohet statusi i inflacionit. Në këtë rast, ndryshimet e çmimeve janë të parëndësishme.
Konkluzioni
Ndryshe nga besimi popullor, inflacioni nuk ka të bëjë me rritjen e çmimeve të mallrave dhe shërbimeve, por me rritjen e ofertës monetare. Duke ndjekur këtë përkufizim, mund të konstatojmë se dëmi kryesor i shkaktuar nga inflacioni është varfërimi ekonomik nëpërmjet shkëmbimit të asgjëje me diçka. Ajo që ka rëndësi në inflacion nuk është korrelacioni midis ofertës monetare dhe çmimeve të mallrave dhe shërbimeve, por rritja e ofertës monetare.
Në kundërshtim me besimin shumë të përhapur, thelbi i parasë nuk ka ndryshuar për shkak të risive të ndryshme financiare. Paraja është diçka që përdoret si mjet këmbimi. Për më tepër, sipas teoremës së regresionit të Mises, lidhja historike midis parasë letër dhe arit është ajo që e mban sistemin monetar aktual.
Kosovë – Ngecin investimet e huaja. Ekspertët : investitorët s’vijnë me deklarata politike
“Investimet e huaja sjellin kapitalin e tyre dhe avancojnë në Kosovë duke ngritur kapacitete të reja dhe në këtë mënyrë rrisin numrin e të punësuarve, mandej sjellin teknologji të re, sjellin risi në udhëheqje në biznes, mundësojnë integrimin e ekonomisë së Kosovës në proceset integruese ndërkombëtare, sigurojnë tregje”
Kosova ka resurse e potencial për zhvillim, madje edhe mund të jetë qendër në rajon se i përket investimeve të huaj po vlerësojnë ekspertët në vend.Por sipas tyre institucionet përkatës duhet që të krijojnë kushte të favorshme për investime duke filluar nga furnizimi i rregullt me energji elektrike.
Profesor Musa Limani, në një prononcim për Ekonomia Online tha investimet e huaja nuk tërhiqen vetëm nëpërmes deklaratave politike, por me punë konkrete.Ai ka përmendur një varg kushtet që duhet plotësuar, duke potecuar luftimin e krimit e korrupsionit dhe ndikimet politike.
“Kosova ka çka t’i ofrojë investitorëve të huaj dhe diasporës shqiptare, mirëpo për t’i tërhequr investitorët e huaj Qeveria duhet t’i plotësojë disa kushte dhe parakushte dhe këto janë stabilizimi politikë, furnizimi me rrymë stabile që po ashtu nuk është, lufta e korrupsionit dhe e abuzimeve e cila është shumë në nivel të lartë, mandej nuk ka mbështetje adekuate të masave të politikës fiskale, nuk sigurohet kapitali i tyre”.
Sipas Prof.Limanit, “Nuk mundemi me i tërheq investimet e huaja vetëm nëpërmes deklaratave politike por duhet të merren masa konkrete.
Mos plotësimi i këtyre kushteve ka bërë që në Kosovë të ketë më së paku investime të huaja” tha ai. Limani shtoi se faktorë kryesor për zhvillimin e mëtutjeshme ekonomik të Kosovës janë pikërisht investimet e huaja.
“Investimet e huaja sjellin kapitalin e tyre dhe avancojnë në Kosovë duke ngritur kapacitete të reja dhe në këtë mënyrë rrisin numrin e të punësuarve, mandej sjellin teknologji të re, sjellin risi në udhëheqje në biznes, mundësojnë integrimin e ekonomisë së Kosovës në proceset integruese ndërkombëtare, sigurojnë tregje”, tha ai.
Në anën tjetër, njohësi i çështjeve ekonomike Jakup Bellaqa, tha se investimet që gjenerojnë punësim janë të mirëseardhura.
Bellaqa u shpreh se shkaku i mungesës së investimeve të huaja për dy vitet e fundit kanë qenë pandemia, inflacioni i lartë e disa shkaqe tjera, duke shtuar se investimet e huaja janë ndër komponentët më të rëndësishme të zhvillimit të ekonomisë.
“Nëse ato investimi do të kishin qenë në sektorët strategjikë të ekonomisë që gjenerojnë punësim, atëherë kishte qenë e mirëseardhur”, tha ai, raporton EO.
Sipas Z.Bellaqa, “Këtu është një element tjetër që ka ndikuar këto dy tri vitet e fundit, ka qenë pandemia pastaj inflacioni i lartë, për të pasur investime të huaja duhet që të bëhen ndryshime në politikat fiskale edhe politikat monetare.
Në kohë të inflacionit, në kohë të krizave ekonomike, politikat fiskale kishin qenë më të domosdoshme, zvogëlimi i normave tatimore, tu sigurohet parcela, siguron infrastrukturë ligjore dhe kushtet tjera në mënyrë që të joshen investitorët e huaj. Me investime të huaja ekonomia e Kosovës është e hapur”.
Ditë më parë ministrja e Ekonomisë, Artane Rizvanolli, përmes një statusi në Facebook tha se gjatë diskutimeve në Institutin e Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare, u theksua se Kosova është në rrugën e duhur sa i përket tërheqjes së investimeve të huaja direkte. (EO – Ekonomia Online)
Import – Eksportet në Kosovë
Agjencia e Statistikave të Kosovës (ASK) ka publikuar të dhënat e fundit lidhur me rrjedhat e eksportit dhe importit për muajin shtator 2022.Të dhënat nga Tregtia e Jashtme e Mallrave në Kosovë tregojnë për një deficit tregtar më të lartë për 6.5% në muajin shtator 2022, në raport me periudhën e njëjtë të vitit 2021, gjegjësisht në vlerë prej 401.1 milionë euro, krahasuar me deficitin prej 376.5 milionë euro në vitin 2021.
Eksporti mbulon importin me 16.1%.Eksporti i mallrave në muajin shtator 2022 kishte vlerën 77.0 milionë euro, ndërsa importi 478.1 milionë euro, që është një rritje prej 1.9% për eksport dhe 5.8% për import, duke krahasuar me periudhën e njëjtë të vitit 2021.
Sipas të dhënave të grupeve kryesore të eksportit: 23.6% të eksporteve e përbëjnë metalet bazë dhe artikujt prej tyre; 16.4% e përbëjnë artikujt e ndryshëm të prodhuar; 15.9% e përbëjnë plastika, goma dhe artikujt prej tyre; 8.3% e përbëjnë ushqimet e përgatitura, pijet dhe duhani; 8.2% e përbëjnë produktet minerale; 5.6% e përbëjnë produktet bimore, etj.
Ndërsa, sipas të dhënave të grupeve kryesore për import: 17.5% e përbëjnë produktet minerale; 12.2% e përbëjnë metalet bazë dhe artikujt prej tyre; 12.0% e përbëjnë ushqimet e përgatitura, pijet dhe duhani; 11.2% e përbëjnë makineritë dhe pajisjet mekanike e elektrike; 6.6% e përbëjnë mjetet e transportit; 6.5% plastika, goma dhe artikujt prej tyre; 6.3% e përbëjnë produktet e industrisë kimike, etj.
Eksportet e Kosovës në vendet e BE-së arritën në 28.9 milionë euro, ose rreth 37.6% e eksporteve të përgjithshme, me një rritje prej 31.3%. Partnerët kryesorë për eksportin e mallrave në BE janë: Gjermania (12.7%), Italia (5.8%), Holanda (3.9%), Sllovenia (3.3), etj.Importet e Kosovës nga vendet e BE-së ishin rreth 193.6 milionë euro, ose 40.5% e importeve të përgjithshme, me një rritje prej 12.6%. Importet me pjesëmarrje më të lartë ishin nga: Gjermania (10.1%), Greqia (6.6%), Italia (4.5%), Sllovenia (3.1%), etj.
Në muajin shtator 2022, eksportet e Kosovës me vendet e CEFTA-s arritën në 28.1 milionë euro, ose 36.6% të eksporteve të përgjithshme, me një rritje prej 12.1%.Partnerë kryesorë për eksport nga vendet e CEFTA-s janë: Maqedonia e Veriut (11.9%), Shqipëria (11.5%), Serbia (7.7%) dhe Mali i Zi (4.1%).Ndërsa, importet nga vendet e CEFTA-s në muajin shtator 2022, arritën në 85.1 milionë euro, ose 17.8% të importeve të përgjithshme, me një rritje prej 0.8%.Vendet me pjesëmarrje më të lartë për import ishin: Serbia (7.0%), Maqedonia e Veriut (4.6%), dhe Shqipëria (4.0%).
Eksportet e Kosovës me vendet e tjera të botës arritën në 19.8 milionë euro, ose 25.8%.Si partnerë më të rëndësishëm nga këto vende për eksport vlen të përmenden: SHBA (10.3%), dhe Zvicra (8.6%).Ndërsa importet e Kosovës me vendet e tjera të botës arritën në 199.3 milionë euro, ose 41.7%. Vendet me pjesëmarrje më të lartë për import në këtë grup ishin: Turqia (15.9%) dhe Kina (10.1%).
