Ese nga: Bujar Meholli
Përcaktimi i epokës sonë vazhdon të jetë sfidë më vete. Alan Kirby në njërin nga librat e tij hedh termin digjimodernizëm. Ideja vjen pasi është tejkaluar postmodernizmi. Tani kemi të bëjmë me një pseudo-modernizëm apo, le ta quajmë, digjimodernizëm. Sipas Kirby-it, digjimodernizmi e ka zëvendësuar postmodernen.
Ai absorbon një gamë të gjerë mjetesh virtuale, të tilla si kompjuterë, celularë, tv, tabletë, video lojëra… të gjitha ndërveprojnë në kulturën e re, pra, në një antielitizëm alla postmodern por tashmë me një ashpërsi të theksuar, kundrejt ironisë postmoderne, që priret drejt kiçit/të ultës mbi të lartën. Digjimodernizmi është mjaft efikas në rritjen e pamasë të populizmit, shfrytëzon mjetet dhe platformat e ndryshme që përbashkohen në objektivin primar – teknologjizimin e gjithçkaje dhe konsumin e shfrenuar.
Krejt kjo “kulturë e re” operon mbi kalimtaren, që do me thënë mbi sipërfaqësinë, mbi demolimin e vlerave, nën ritmin e shpejtë, marramendës me të cilin apriori bëhet apoteoza e ndryshimit, gjegjësisht risisë e trendit të pafund; ndaj kjo makineri shkelë me thundrën e saj qëndrueshmërinë kulturore. Këtë dominancë të re, këtë digjimodernizëm, është mjaft vështirë ta përcaktosh.
Celulat e tij janë hapërdarë ngado. Por mund të thuhet me siguri të plotë se gjeneza është kompjuterizimi, prej nga dhe revolucioni në komunikim e në organizimin socio-kulturor. Individi digjimodernist e ka përherë e më të vështirë shkëputjen nga ky sistem teknologjik, përkundrazi ai nxitet tutje në kërkimin e parajsës digjitale ku i premtohen novacione marramendëse, për t’ia bërë jetën më të lehtë e të lumtur – në fakt, përkundrazi, për ta rrënuar fare, për ta bërë të varur, dembel, të zhveshur nga durimi dhe ndjenjat për të qenë qytetar aktiv, potencialisht mendimtar kritik.
Grumbulli tekstual virtual është kontrovers; sepse nuk ka preokupim mbi përmbajtjen por gjakimin, funksionimin, dëshirat. Ne e dimë se cila është letërsia postmoderne, si thyhen tabutë, kultet, bëhet ironia me historinë – por digjimodernizmi, apokaliptik, rrafshon çdo gjë. Durimi soset. Në digjimodernizëm s’mund të jesh durimtar profesional.
(Në ato emisionet reality show, plot glamurozitet fals me të cilët digjimodernzmi gjithashtu koekziston, individi mund të joshet e të ketë durim të ndjek duzinë episodesh të Big Brother me amalgamën e veprimeve rutinë, parë nga prizmi objektiv/kritik, tepër bajate, të zakonshme, por s’mund të ketë dot durim për ta ndjekur një shfaqje apo analizuar një film intelektualist, as t’i jepet fund e krye një libri filozofik, përveçse në qoftë libër bestseller në të cilin varion roza, dashuriçkat, veturat, udhëtimet nëpër qytete e hotele luksoze e happy end-ët).
Digjimodernizmi ka shpërfytyruar kulturën, ka krijuar kurs të ri të jetesës bazuar në performizëm. Kultura është shndërruar sall në performizëm, liria e shprehjes operon mbi lirinë e keqpërdorimit të saj; ky pompozitet e kjo mani për shpërfaqje publike bëhet kryesisht nën aurën e propagandës biznesore, klanore.
Çdo gjë shihet si argëtim, e lehtë, e mundshme. E vërteta shitet e blihet, përmbytet në kulturën masive për të cilën Herbert Marcuse do të shprehej: “Ideali shkëputet prej botës sublime të shpirtit e mendjes, përkthehet në terma dhe probleme operacionale; këtu qëndrojnë elementët progresivë të kulturës masive. Largimi nga bota e brendshme flet për faktin se shoqëria e përparuar industriale përballet me mundësinë e një materializmi të ideve.
Aftësitë e kësaj shoqërie po e pakësojnë në mënyrë progresive botën sublime, në të cilën paraqitej, idealizohej dhe akuzohej gjendja e njeriut. Kultura më e lartë bëhet pjesë e kulturës materiale.” (Herbert Marcuse, “Njeriu njëdimensional”, përkthyer nga Gaqo Karakashi). Pikërisht digjimodernizmi, progresivisht, pakëson botën sublime humane duke e projektuar njeriun e së nesërmes pa ndërgjegje, pa ideale, materialist, një nga X-ët e shumtë me të cilët ndërtohen kombinatorikat futuristiko-teknologjike.
Si mund të ekzistojë kultura pa kritikë? Pa lexim? Pa rini progresiste? Në fakt, digjimodernizmi është progresist, por me objektiva për rrënime më të egra se të postmodernizmit. Sipas shumë sondazheve, shoqëria bashkëkohore shqetësohet se të rinjtë s’duan t’ia dinë për librin, leximin.
Pra, ata nuk lexojnë. Kjo më ndërmend sistemet represive të shekujve të kaluar kundrejt së cilëve idealistët ngriheshin duke e nxitur sa më shumë leximin në mënyrë që të zhduket analfabetizmi, duke e paguar dhe me jetët e tyre… situata sot është krejt ndryshe: digjitalizmi nxit analfabetizmin/idiotësinë ashiqare, madje duke e kamufluar si lloj trendi. Me trend nënkuptoj “leximet” që sot bëhen për tërheqje vëmendjeje e humbje kohe me librat që përmbajnë temat e cekura sipër.
Është një lloj analfabeti e idioti potencial ai që aktivitetin leximor e mbështet te bestsellerët apo palo librat me këshilla për pasuri e miqësi! Kështu digjimodernizmi nuk e zhduk totalisht kulturën dhe leximin, por i transformon rrënjësisht.
I bën gjërat e thjeshta duke ushtruar ndikim evident në kategoritë psiko-sociologjike: fjala vjen, përfolja e një libri, interpretimet e cunguara, joshja pas ëndrrave zulmëmadhe (alla amerikane) të pasurisë dhe famës – ndaj të rinjtë janë të paaftë për t’u thelluar në gjëra më komplekse dhe për të zhvilluar mendimin kritik sepse kjo do binte ndesh me digjimodernizmin, për të mos thënë do t’i shpallte armiqësi ngase, sipas Kantit, “mendja kurrë nuk ka të bëjë drejtpërsëdrejti me ndonjë objekt por vetëm me arsyen dhe nëpërmes saj me përdorimin vetjak empirik; ajo nuk prodhon kurrfarë konceptesh për gjësendet por vetëm i rregullon ato dhe u jep atë unitet të cilin mund ta kenë në zgjerimin e tyre më të madh të mundshëm.” (Imanuel Kant, “Kritika e mendjes së kulluar”, Libri shkollor “Rilindja”).
Sipas Guy Debord-it, shoqëria që bazohet në industrinë moderne është thellësisht e prirur drejt spektaklit. “Për t’i zbukuruar doemos objektet e prodhuara që shërbejnë si sektorë të avancuar ekonomik dhe krijojnë numër çdoherë e më të madh të imazheve-objekte, spektakli është prodhimi kryesor i shoqërisë së sotme.
Ky spektakël arrin t’i nënshtrojë qeniet humane sikurse ekonomia që këtë e bën në mënyrë totalitare; spektakli nuk e realizon filozofinë por filozofon realitetin duke e reduktuar jetën konkrete në një univers spekulimesh”. (Guy Debord, “Society of the spectacle”, shqip: B.M.)
Nga këtej, prej shoqërisë së zënë me gënjeshtrat që i atribuon si të mirëqena dhe mendon në terme spektakli e zulme, vjen zhvleftësimi i të gjitha formave të kulturës; interesimi për librin pëson rënie të jashtëzakonshme në shekullin e ri, muzika përçudnohet duke u ngufatur nga komercializmi e konsumimi shfrenues, teatri shihet si relikt që mezi mbijeton – i përshtatshëm për t’u rrënuar dhe ngritur ndonjë impiant qendre tregtare që premton fluks të madh njerëzish – letërsia zhvishet krejtësisht nga sensi i mohimit, i protestës, i refuzimit e jokonvencionalitetit, ajo bëhet mjet loje në virtualitet, shkruhet dosido e nga gjithkush, është krejtësisht performative.
Botime të panumërta, mbrëmje të leximit e spektakle të tjera të stisura janë të ndara në këtë kulturë performative – preokupimi është sasia, paraqitja, paçka se duzinë shkrimtarësh janë të dobët dhe lexues pasivë, ose moslexues. Projeksionet e së ardhmes mund të jenë katastrofike: digjimodernizmi ecën me hapa të shpejtë; parashihen zbulime tjera në kontinuitet, siç mund të themi, inteligjenca artificiale, që mund ta zhbëjë fare njeriun, ta zëvendësojë atë me një Un tjetër teknologjik i cili kontrollohet nga hierarkitë.
Si mund ta bëjë atëherë ai refuzimin artistik dhe revoltën? Kemi arritur pikërisht në stadin kur fëmijët i ekspozohen më së shumti digjimodernizmit, ata familjarizohen me shkallën e lartë të konsumit qysh në fëmijëri.
Siç shprehet Bartolini, “fëmijët janë të parët që përdorin teknologjitë e reja, janë më të informuarit për produktet, markat dhe tendencat e fundit. Bota sociale e fëmijëve ndërtohet gjithnjë e më shumë përreth konsumit duke qenë se ky vendos kush është jashtë e kush brenda, kush meriton miq, vëmendje, admirim e status social”. Tutje, konstaton Bartolini, “individët konsumistë kanë nivel mirëqenie më të ulët, janë më pak të kënaqur nga jeta e tyre, provojnë më pak emocione pozitive – në të kundërt, provojnë më shumë stres, kanë më shumë mundësi të preken nga sëmundjet mendore, si ankthi dhe depresioni; provojnë më shumë emocione negative.” Kështu epoka jonë, e quajtëm digjimoderne, po na përball me një realitet të ri, krejt virtual e konsumues – kultura ndodhet në rrezik të madh, real, dhe ky realitet faktik duket se do ta përligj krizën shpirtërore, gjegjësisht krizën identitare.
