Nga Paula Erizanu
Gjithnjë e më shumë njerëz, përfshirë Papa Françeskun, po i kërkojnë Ukrainës të heqë dorë nga mbrojtja dhe të ulet në tryezën e negociatave me Rusinë. Duke përmendur ngërçin në fushën e betejës dhe burimet superiore të Rusisë, ata i bëjnë thirrje udhëheqjes së Ukrainës që të marrë në konsideratë një marrëveshje. Çfarë saktësisht do të përfshinte kjo është lënë kryesisht pa u thënë. Por kjo do të përfshinte qartë ngrirjen e konfliktit, dorëzimin e territorit të okupuar të Ukrainës në Rusi në këmbim të përfundimit të luftimeve.
Vendi im, Moldavia, di gjithçka për atë lloj pazari. Një fqinj i vogël perëndimor i Ukrainës, Moldavia përjetoi luftën e parë të agresionit të Rusisë post-sovjetike, e cila përfundoi me një marrëveshje armëpushimi në 1992. Tridhjetë e dy vjet më vonë, 1500 trupa ruse janë ende të stacionuara në territorin moldav të njohur ndërkombëtarisht, pavarësisht nga Kremlini marrëveshja formale për t’i tërhequr ato në 1994 dhe më pas përsëri në 1999. Rasti tregon se Rusisë thjesht nuk mund t’i besohet.
Por ka një problem më të madh për Ukrainën sesa mosbesueshmëria ruse. Është se ngrirja e një konflikti, pa një marrëveshje të plotë paqeje, thjesht nuk funksionon. Për tre dekada, ajo ka copëtuar Moldavinë, ka penguar zhvillimin kombëtar dhe i ka dhënë Rusisë mundësi të vazhdueshme për të ndërhyrë në jetën moldave. Një konflikt i ngrirë, duhet të kujtojmë, është ende një konflikt. Kushdo që kërkon që Ukraina të kënaqet me një të tillë, duhet t’i kushtojë vëmendje përrallës paralajmëruese të Moldavisë.
Baza e luftës ruso-moldaviane ishte Transnistria, një rrip toke në Moldavinë lindore me rreth 370,000 njerëz. Me mbështetjen e Moskës – por pa njohje formale – territori shpalli pavarësinë nga Moldavia në vitin 1990, duke shkaktuar dhunën që u përshkallëzua në konflikt. Separatistët e mbështetur nga Rusia u përleshën me forcat qeveritare të sigurisë dhe trupat nga të dyja palët luftuan me njëri-tjetrin. Qindra njerëz vdiqën. Rusia ndaloi furnizimin me gaz të Moldavisë, duke i lënë njerëzit në qytete të ngrijnë në apartamentet e tyre dhe të gatuajnë ushqimin e tyre jashtë në zjarre.
Pas katër muajsh intensive luftimesh, një marrëveshje armëpushimi u nënshkrua në verën e vitit 1992 nga presidenti rus Boris Yeltsin dhe homologu i tij moldav, Mircea Snegur. Ajo krijoi një zonë sigurie që do të patrullohej nga të ashtuquajturat forca paqeruajtëse, duke e mbyllur në mënyrë efektive Moldavinë nga Transnistria. Për 30 vjet, Transnistria ka mbajtur një qeveri të veçantë, një sërë ligjesh, flamur dhe monedhë – të gjitha nën mbrojtjen ruse. Moldavia nuk e ka njohur kurrë pavarësinë e Transnistrisë, as ndonjë anëtar tjetër i Kombeve të Bashkuara.
Republika e vetëshpallur nuk ka ecur mirë. Ajo është bërë e njohur për kontrabandën e armëve dhe drogës dhe një histori të dobët të të drejtave të njeriut. Disidentët persekutohen dhe gazetarët e pavarur arrestohen; verën e kaluar një lider i opozitës u gjet i vrarë me armë zjarri në shtëpi. Pjesa më e madhe e ekonomisë së rajonit dominohet nga një kompani e vetme, Sheriff, e themeluar nga një ish-K.G.B. agjent.
—————–
Xi mendon se Kina mund të ngadalësojë ndryshimet klimatike
Nga Jacob Dreyer
Presidenti i Kinës duket se po mbyt dinamizmin sipërmarrës që e lejoi vendin e tij të zvarritet nga varfëria dhe të bëhet fabrika e botës. Ai ka hequr mënjanë maksimën e Deng Xiaoping “Të pasurohesh është e lavdishme” në favor të planifikimit të centralizuar dhe parullave me tinguj komuniste si “qytetërimi ekologjik” dhe “forcat e reja prodhuese cilësore”, të cilat kanë nxitur parashikimet për fundin e mrekullisë ekonomike të Kinës.
Por zoti Xi, në fakt, po bën një bast prej dekadash që Kina mund të dominojë tranzicionin global drejt energjisë së gjelbër, me shtetin e tij njëpartiak që vepron si forca lëvizëse në një mënyrë që tregjet e lira nuk munden ose nuk do. Qëllimi i tij përfundimtar nuk është vetëm të adresojë një nga problemet më urgjente të njerëzimit – ndryshimin e klimës – por gjithashtu të pozicionojë Kinën si shpëtimtaren globale në proces.
Tashmë ka filluar. Vitet e fundit, largimi nga lëndët djegëse fosile është bërë mantra e zotit Xi dhe filli i përbashkët në politikat industriale të Kinës. Po jep rezultate: Kina është tani prodhuesi kryesor në botë i teknologjive miqësore me klimën, si panelet diellore, bateritë dhe automjetet elektrike. Vitin e kaluar, tranzicioni i energjisë ishte nxitësi i vetëm më i madh i Kinës për investimet e përgjithshme dhe rritjen ekonomike, duke e bërë atë ekonominë e parë të madhe që e arrin këtë.
Kjo ngre një pyetje të rëndësishme për Shtetet e Bashkuara dhe mbarë njerëzimin: A ka të drejtë zoti Xi? A është një sistem i drejtuar nga shteti si Kina i pozicionuar më mirë për të zgjidhur një krizë brezash si ndryshimi i klimës, apo është një qasje e decentralizuar e tregut – d.m.th., mënyra amerikane – zgjidhja?
Mënyra se si ndodh kjo mund të ketë implikime serioze për fuqinë dhe ndikimin amerikan.
Shikoni se çfarë ndodhi në fillim të shekullit të 20-të, kur fashizmi përbënte një kërcënim global. Amerika hyri vonë në luftë, por me fuqinë e saj industriale – arsenalin e demokracisë – doli në krye. Kushdo që hap derën trashëgon mbretërinë dhe Shtetet e Bashkuara vendosën të ndërtojnë një arkitekturë të re të tregtisë dhe marrëdhënieve ndërkombëtare. Filloi epoka e dominimit amerikan.
Ndryshimet klimatike janë, në mënyrë të ngjashme, një problem global, që kërcënon speciet tona dhe biodiversitetin e botës. Ku i gjejnë zgjidhjet Brazili, Pakistani, Indonezia dhe vendet e tjera të mëdha në zhvillim që tashmë po përballen me efektet e ndryshimeve klimatike? Do të jetë në teknologjitë që ofrojnë një rrugë të përballueshme drejt dekarbonizimit, dhe deri më tani, është Kina ajo që ofron shumicën e paneleve diellore, makinat elektrike dhe më shumë. Eksportet e Kinës, të udhëhequra gjithnjë e më shumë nga teknologjia e gjelbër, po lulëzojnë dhe pjesa më e madhe e rritjes përfshin eksportet drejt vendeve në zhvillim.
