Ai i prezantoi Ingmar Bergman-it dramën me anije skllavërish, e vendosi Marlon Brandon si një burrë biseksual dhe shkroi një skenar të Malcolm X që tmerroi FBI-në. Pse u hodh poshtë nga Hollivudi ky kinenfil?
Nga Lanre Bakare
Është e drejtë të thuhet se James Baldwin nuk ishte një fans i The Exorcist. “Nuk ka absolutisht asgjë për këtë,” shkroi ai në koleksionin e tij të kujtimeve-takon kritikat e vitit 1976 The Devil Finds Work. “Përveç Satanit, i cili është padyshim ylli.” Hiti horror i William Friedkin i vitit 1973 për një nxënëse të pushtuar mund të kishte shkaktuar kërdi në teatro, por për gjigantin letrar afrikano-amerikan ishte një humor i çuditshëm që humbi objektivin e vërtetë. “Sepse, unë e kam parë djallin, ditën dhe natën, dhe e kam parë atë në ju dhe në mua,” vazhdoi ai. “Ai nuk nge shtretër, apo mashtron vajzat e vogla: ne po.
Baldwin nuk ishte një kritik oportunist që godiste një hit të madh komercial – ai ishte një kinefil i zjarrtë, obsesioni i të cilit me filmin filloi si fëmijë i vogël në Harlem, kur një mësuese e quajtur Orilla “Bill” Miller e çoi për të parë filma. Ato udhëtime të hershme filluan një lidhje dashurie të përjetshme. Ai shkoi në kinema sa herë që mundi, për të parë gjithçka, nga Skifteri i Maltës deri tek drama linçuese e vitit 1959, I Spit on Your Grave. Studiuesja e Baldwin-it, Caryl Phillips, tha se ndërsa letërsia ishte dashuria e tij më e madhe, “Baldwin zbuloi kinemanë përpara se të zbulonte libra dhe ai kurrë nuk e harroi ndikimin që patën mbi të këta filma të hershëm.”
Një sezon i ri në Barbican në Londër shpreson të vendosë The Devil Finds Work në bashkëbisedim me veprat jofiction më të njohura të autorit, të tilla si koleksionet e eseve No Name in the Street dhe Asbody Knows My Name, duke shfaqur një seri filmash që janë të lidhur. – tematikisht ose më drejtpërdrejt – me veprën e Baldwin-it. Barry Jenkins, i cili drejtoi filmin If Beale Street Could Talk të vitit 2017, po merr pjesë; ndërkohë që po shfaqen edhe filmat 35 Shots of Rum të Claire Denis dhe Hunger e Steve McQueen, së bashku me një bisedë nga regjisorët e rinj zikaltër britanikë Ayo Akingbade dhe Rhea Storr, të cilët kanë marrë frymëzim nga Baldwin. Në The Devil Finds Work, Baldwin përmend rreth 60 filma që ai i thurin mjeshtërisht vinjetat nga jeta e tij dhe vëzhgimet rreth preokupimeve të tij kryesore: racës dhe Amerikës. Ai kujton se interesi i babait të tij ishte nxitur nga Bette Davis, një yll filmi i bardhë që nuk ishte nëna e tij (“Unë e kisha kapur babanë tim, jo në një gënjeshtër, por në një dobësi”) dhe ofron anashkalimin e tij për filmin e Margaret Farrand Thorp ” Teoria e arratisjes nga personaliteti”, e cila thoshte se audienca e epokës së artë e pa veten në yje në ekran. “Askush nuk e bën të zi personalitetin e tij të arratisjes.”
Kritika e tij më prerëse është e rezervuar për romancën ndërracore Guess Who’s Coming to Dinner, në të cilën personazhi i mjekut të Sidney Poitier i thotë babait të tij mosmiratues: “Ti e mendon veten si një burrë me ngjyrë. Unë e mendoj veten si burrë.” “Kjo do të thotë se një njeri ekziston vetëm në leksikun brutal të kufizuar të atyre që e mendojnë veten si të bardhë,” thotë Baldwin. Phillips thotë se “The Devil Finds Work” është “vepra jofiction më e nënvlerësuar” e Baldwin, ndërsa në vitin 2014, Atlantic e quajti atë “pjesë më e fuqishme e kritikës filmike e shkruar ndonjëherë”. Megjithatë, edhe për shumë fansa të Baldwin, ai qëndron jashtë kanunit të vendosur. Ky vit është njëqindvjetori i Baldwin-it, por ndërsa disa nga librat e tij po ribotohen nga Penguin Classics, The Devil Finds Work nuk është në mesin e tyre.
Kuratori i sezonit Barbican, Clive Chijioke Nwonka shpreson që audienca të shohë një anë të re të Baldwin. “Dokumentarët që kemi si I Am Not Your Negro dhe Meeting the Man: James Baldwin në Paris, e tregojnë atë si një polemist, por ka kaq shumë shtresa për të: ai ishte një kritik i jashtëzakonshëm filmi dhe dikush që e kuptonte vërtet formën. ”
Vetëm një nga romanet e Baldwin u përshtat për ekran gjatë jetës së tij. Në vitin 1985 – dy vjet para vdekjes së tij nga kanceri i stomakut – pati një përshtatje televizive të mirëpritur të romanit të parë të shkrimtarit, Go Thuaji në Mal. Por deri në vitin 1998, kur regjisori francez Robert Guédiguian publikoi À la Place du Coeur (Aty ku është zemra) – i frymëzuar nga If Beale Street Could Talk – vepra e shkrimtarit përfundoi në ekranin e madh të tij të dashur. U desh deri në vitin 2018 që vepra e Baldwin të përshtatej në anglisht, kur Barry Jenkins realizoi If Beale Street Could Talk, vazhdimin e tij në Moonlight. Phillips nuk e konsideron të habitshme që ka një mungesë të tillë përshtatjesh; botët letrare që krijon Baldwin janë shpesh kaq të shtrira. “Një vend tjetër, më trego sa kohë ka ikur treni dhe vetëm mbi kokën time janë romane të përhapura që lëvizin në periudha të gjera kohore. Ato nuk janë të lehta për t’u përshtatur në 90 minuta kohë para ekranit. Me përjashtim të dhomës së Giovanni-t, të gjithë librat e tij që ishin të pjekur për përshtatje janë bërë.”
Nwonka ka një pikëpamje tjetër. “Ndoshta nuk janë të duhurat për përshtatje filmike, por të gjitha romanet janë televizive,” thotë ai. “Ne jetojmë në një epokë ku projektet mund të shpërndahen në gjashtë ose 12 episode – me atë lloj dhome, një drejtues show mund të eksplorojë disa nga botët e Baldwin. Nuk isha i sigurt se Hekurudha Underground mund të filmohej, por shikoni se çfarë bëri Barry Jenkins me këtë.”
Baldwin “dëshiroi pozitivisht” për llojin e ekspozimit dhe famës që vetëm Hollivudi mund të sillte, sipas Phillips, i cili tha se nëse shtyhej Baldwin do të kishte pranuar se ai “dëshironte një Oskar pothuajse aq sa një Pulitzer”. Ai sigurisht nuk ishte i turpshëm për t’ua përcjellë idetë e tij regjisorëve. Edhe pse ishte jashtëzakonisht i filmueshëm, industria ishte shumë homofobike për të lejuar që të bëhej Dhoma e Giovanni-t. Kur ishte në detyrë për të intervistuar Ingmar Bergman për Esquire në vitin 1960, ai përshkroi një ide filmi ndërsa dyshja flisnin në zyrën e regjisorit në Stokholm: “Filmi im do të fillonte me skllevër që hipnin në një anije të mirë Jesus: një anije e bardhë në një det të errët, me zotërinj të bardhë si velat e anijeve të tyre dhe skllevër të zinj si oqeani”, shkroi ai. Ishte një histori për një burrë të skllavëruar që vdiq në kalimin e mesëm duke mbrojtur një grua që do të kishte fëmijën e tij. Fëmija më pas do të rritej për të udhëhequr një revoltë skllevërsh vetëm për t’u varur, por më pas do të rishfaqej në çdo brez si një politikan i epokës së Rindërtimit “i vrarë pas largimit nga Kongresi”; një ushtar i Luftës së Parë Botërore që është “varrosur i gjallë”; një muzikant xhazi që çmendet; dhe më në fund një mishërim i sotëm i cili përfundoi si një “djallëzor”.
Ashtu si pothuajse të gjitha aspiratat kinematografike të Baldwin-it, projekti ishte i destinuar të mos përmbushej. Kjo nuk ishte për mungesë përpjekjeje nga ana e shkrimtarit. Kur Jenkins ishte duke punuar në Beale Street, motra e Baldwin i dha atij një fletore të lidhur me lëkurë kafe me një listë të regjisorëve, duke përfshirë Gordon Parks dhe François Truffaut, të cilët do të kishte dashur të drejtonin historinë, dhe shënime se si mendonte se duhej të bëhej. Ka pasur edhe oferta konkrete. Rainer Werner Fassbinder iu afrua atij për përshtatjen e Dhomës së Giovanni-t, siç bëri edhe regjisori britanik i zi, Horace Ové, i cili xhiroi një dokumentar të kohës së Baldwin në Londër gjatë viteve 1960. Të dy burrat besonin se kishin siguruar të drejtat, por mospëlqimi i autorit për marrëveshjet dhe kontratat ligjore do të thoshte se asnjëri prej tyre nuk e bëri dhe filmi nuk u realizua kurrë. “Jimmy nuk ishte një tip tip i Is-it dhe që kalonte Ts,” thotë Phillips.
Megjithatë, pamjet e Hollivudit e apeluan Baldwin. Në kulmin e famës së tij në vitet 1960, ai u bë mik i ngushtë me Poitier, Harry Belafonte, Richard Burton dhe Yves Montand. Baldwin u shoqërua me Ava Gardner, e cila një herë, pohoi ai, u përpoq ta bindte atë se ajo do të ishte personi i përsosur për të luajtur Billie Holiday – pavarësisht se ishte e bardhë. Kur Martin Luther King u vra në prill 1968, Baldwin thuhet se e dëgjoi lajmin ndërsa pranë pishinës në shtëpinë e Billy Dee Williams në LA. Ai ishte në qytet duke punuar për një skenar të autobiografisë së Malcolm X të Alex Haley-t, i cili u ndërpre për shkak të ndërhyrjes së FBI-së (ata këmbëngulnin të lexonin çdo faqe që shkruante Baldwin) dhe sepse studioja thuhet se po konsideronte të merrte Charlton Heston si revolucionarin e zi. Ndoshta më tragjiku nga projektet e tij të dështuara filmike ishte përpjekja e tij e fundit për të realizuar “Dhoma e Giovanni”. Regjisori britanik Michael Raeburn dhe Baldwin punuan në një skenar në fund të viteve 1970. Pas një takimi në Paris, ku përfshiheshin limuzina mashtruese, Marlon Brando u kërkua të luante Guillaume, personazhin kryesor biseksual, ndërsa Robert De Niro raportohet se ishte gjithashtu i interesuar. Por si me përpjekjet e mëparshme, interesi u shua dhe skenari prej 211 faqesh qëndroi në banesën e Raeburn në Londër për 40 vjet. “Nuk ka asnjë mënyrë që të ishte bërë”, thotë Phillips. “Edhe sikur të ishte jashtëzakonisht i filmueshëm, për shkak të sa homofobike ishte industria.”
Pavarësisht këtij zhgënjimi, ekziston një film biografik i Baldwin-it në punë me Billy Porter, megjithëse intervista e fundit e aktorit me The Guardian tregoi një nivel të vetëdijes politike pak larg asaj të shkrimtarit të madh. Edhe nëse ky projekt është i destinuar të goditet nga mallkimi i Baldwin-it, programi i ri i Barbican-it do t’i japë një zhytje më të thellë një mendimtari, dashuria e parë e të cilit ishte gjithmonë filmi.
