Ende ekziston një keqinterpretim i së kaluarës koloniale. Pa të vërtetën e asaj që kemi qenë, si mund të ecim përpara?
Nga Mihir Bose
Mendova se e njihja Britaninë në vitin 1969, kur erdha në këtë vend nga India për të studiuar në Universitetin Loughborough. Por shpejt kuptova se nuk ishte kështu. Për mua, gjysmëshekulli i fundit ka qenë një proces i gjatë mësimi. Ndonjëherë kjo ishte shumë e dhimbshme. Një herë, madje kisha frikë për jetën time nga duart e racistëve të futbollit. Unë e kam parë gjithashtu Mbretërinë e Bashkuar të rishpik veten si një vend shumë më i kujdesshëm dhe mikpritës. Megjithatë, ne kemi ende një rrugë për të bërë për t’u bërë një shoqëri vërtet e larmishme.
Surpriza ime fillestare ishte kur zbulova se, në ishullin e tyre të vogël, britanikët nuk jetonin siç kishin jetuar në Indi gjatë Raj. Jo vetëm që banjat nuk ishin en suite, por shumë shtëpi kishin edhe dhoma të jashtme. Xhaketa e darkës që ishte përshtatur posaçërisht për mua para se të largohesha nga Mumbai doli e tepërt, pasi gjeta se britanikët nuk ishin më të veshur për darkë. Të vetmit njerëz që pashë të veshur me xhaketa darke ishin kamerierë në restorantet indiane.
Jo se kjo e bëri ushqimin indian të pranueshëm, siç e zbulova kur, në pranverën e vitit 1969, unë dhe shokët e tjerë studentë të Loughborough zbritëm në Londër për të parë muzikalin Hair. E gjithë Londra dukej se ishte pushtuar nga kjo histori e dashurisë shumëracore, multikulturore. Pas shfaqjes, teksa u drejtova për në një restorant indian, pashë dy oficerë policie që kaluan përpara meje dhe u ndeshën me një burrë të bardhë trupmadh. Xhamat e dritareve të restorantit u thyen dhe një kamerier indian me një kravatë mbajti një peshqir në ballin e tij të prerë keq. Pavarësisht kësaj, ai nuk mundi të ndalonte gjakun që rridhte poshtë këmishës së tij të fustanit të bardhë, duke e ngjyrosur atë të kuq. Kur pyeta një kalimtar, ai tha: “Disa të dehur u grindën me një kamerier indian. Por pastaj vetëm të dehurit shkojnë në këto shtëpi kerri. E tmerrshme.”
Ky mendim u përforcua disa muaj më vonë nga një grua e bardhë në hotelin tim të njomë në Paddington, e cila më tha: “Duhet të të them, nuk e duroj dot ushqimin tënd. Është aroma. Ai infekton gjithçka dhe nuk mund ta heqësh qafe atë.” Në atë kohë, kushdo që sugjeronte se pula tikka masala do të bëhej një simbol i një Britanie harmonike multiracore, do të ishte hedhur poshtë si një fantazist, nëse jo dikush që përpiqej të përmbyste shoqërinë britanike.
Mund të duket befasuese, por nuk prisja të dalloja vetëm nga ngjyra ime. Me të vërtetë më tronditi dhe nuk dija si ta trajtoja. Gjatë asaj vere të parë, unë kisha punuar në një fabrikë të Leicester-it ku kryepunëtori nuk mund të shqiptonte emrin tim, kështu që më thirri “Mick”. Kjo bëri që një nga punëtorët të thërriste: “Dreqin e përgjakshëm, tani kemi një irlandez me ngjyrë, apo jo?” Shokët e tij ranë duke qeshur. Zonjat e tokës në Londër refuzuan të më jepnin me qira një dhomë. Një nga Hampstead, pasi mësoi se isha indian, tha: “Më vjen shumë keq, burri im nuk do ta pëlqente këtë.” Momenti më traumatik erdhi kur një zonjë, me të cilën mendoja se po kaloja shumë mirë, më tha: “Nuk mund të kem marrëdhënie me ty. Unë dua fëmijë të bardhë.”
Verën para se të vija në Angli, më dërguan të përfaqësoja Indinë në një ngjarje të qytetit të të rinjve të mbajtur nga izraelitët në Haifa, për të bindur të rinjtë e botës për dëshirën e tyre për paqe. E kisha takuar presidentin izraelit të veshur me xhaketën time Nehru dhe u ndjeva krenar që isha indian. Deri në fund të vitit tim të parë në këtë vend, po përpiqesha të mohoja indianin tim dhe përfundova shumë mbrëmje të konsumuara nga urrejtja ndaj vetvetes.
Në atë fazë, nuk mund ta imagjinoja se do të përmbushja ëndrrën time për t’u bërë shkrimtare. Romancieri Shiva Naipaul më tallte, duke thënë se kisha ardhur në Angli për “kambikun kolonial”. Në fakt, kam marrë dividentë kolonialë. Ndryshe nga India, ku e vetmja punë që mora ishte përmes nepotizmit, këtu njerëz të panjohur, shumë prej të cilëve nuk mund të shqiptonin as emrin tim, hapën dyert në mediat e shkruara dhe transmetuese. Në vitin 1974, unë u bëra korrespondenti i parë i kriketit i radiostacionit LBC: Ian Marshall, redaktori i atëhershëm sportiv, nuk kishte asnjë hezitim t’i jepte mundësinë një fillestari. Problemi i vetëm ishte emri im. Nganjëherë më përmendnin si Richard Rose.
Kështu që – duke e menduar për të shkruar një kujtim – e di që kam një histori pozitive për të treguar, por prapëseprapë mendoj se Britania është një punë në progres. Dhe pikërisht kur ndjej se kjo punë po shkon në drejtimin e duhur, dëgjojmë nga ministri i barazive Kemi Badenoch, i cili sugjeron se beteja për diversitetin është fituar aq gjerësisht sa çdo hap i mëtejshëm drejt saj është i kotë burimesh dhe se ideja e njëanshmërisë së pandërgjegjshme është “i vjetëruar”. Dhe rezultati neto është se shumë në të djathtë portretizojnë çdo gjë që promovon diversitetin si “anti-të bardhë”. Por më pas, kjo është thuajse ajo që dëgjova në vitin 1969, kur shumë njerëz të bardhë u ankuan se legjislacioni i jashtëligjshëm i racizmit, i cili ishte bërë ligj disa muaj para se të mbërrija unë, i bëri ata të huaj në tokën e tyre. Badenoch mund të ndiejë se të tingëllojë si një turmë në Hyde Park Corner – dhe fjalimet që minimizojnë pasurinë që Britania nxirrte nga kolonitë e saj – do ta ndihmojë atë të arrijë në numrin 10. Dhe ajo mund të ketë të drejtë. Por kjo nuk do ta ndihmojë Britaninë të bëjë ndryshimet që janë ende të nevojshme.
Sepse më duket se për t’u bërë një shoqëri vërtet e larmishme, ky vend duhet të pajtohet me të kaluarën e tij më pak se të lavdishme perandorake. Në vitin 1969, profesorët e mi në Loughborough më thanë se askush nuk kujdesej për perandorinë. Sot, e tillë është nostalgjia që perandoria paraqitet si një lloj OJQ-je viktoriane, me libra që përbëjnë rastin moral të kolonializmit. Kjo më bën të pyes veten nëse pritet të ndihem mirënjohës që paraardhësit e mi u pushtuan nga britanikët.
Kjo ndarje në të kaluarën ka nxitur luftërat kulturore; Unë do të etiketohesha si një luftëtar i zgjuar për të thënë se William Wilberforce ishte më i etur për të shfuqizuar hinduizmin sesa skllavërinë. Siç tha ai, aksesi i misionarëve në Indi ishte “më i madhi nga të gjitha shkaqet, sepse unë me të vërtetë e vendos atë përpara shfuqizimit [të tregtisë së skllevërve]”. Duke e krahasuar krishterimin me hinduizmin, ai i tha Dhomës së Komunave në 1813: “Feja jonë është sublime, e pastër dhe dashamirëse [ndërsa] feja e tyre është e poshtër, shthurëse dhe mizore”. Wilberforce i përshkroi hyjnitë hindu si “përbindësha absolute të epshit, padrejtësisë, ligësisë dhe mizorisë”.
Kur mbrojtësit e perandorisë flasin për nuancimin e së kaluarës, ata zgjedhin pjesët që e tregojnë Britaninë në dritën më të mirë. Ata fshehin ose gjejnë justifikime për aktet e tmerrshme. Por nëse nuk ndalojnë së redaktuari të kaluarën, si mund të bëhemi një komb vërtet multikulturor, me njerëz me ngjyra dhe besime të ndryshme që kuptojnë se nga kemi ardhur të gjithë ne? Ata që argumentojnë se po e mbrojnë këtë vend me tregime të gjata dhe narrativa të lodhura, në fakt i bëjnë një shërbim të keq. Ata na pengojnë të bëhemi vetja jonë e së ardhmes – një vend i vetëdijshëm, i pjekur dhe me vetëbesim. Duke pasur parasysh se sa larg ka përparuar Britania që nga viti 1969 dhe sa larg mund të shkojë, kjo është për të ardhur keq.
*Mihir Bose është autori i “Faleminderit zoti Crombie: Mësime në faj dhe mirënjohje për britanikët”, botuar nga Hurst
