Ne e hamë, e pimë dhe e marrim frymë: plastika, në formën e grimcave të padukshme, pushton trupin tonë. Me çfarë pasojash?
Breshka e detit me një qese në feçkë; stomaku i një balene sperme të mbushur me tapa dhe fragmente të tjera me ngjyra; ishujt e plastikës në mes të oqeaneve. Dhe përsëri: foka e mbytur nga një rrjetë peshkimi dhe lumenjtë që derdhin në det sasi të mëdha shishe, sendesh dhe ambalazhe të disponueshme. Këto janë imazhet që na vijnë në mendje kur flasim për ndotjen plastike. Sigurisht, megjithatë, ne nuk mendojmë për ushqimin tonë, ujin që sjellim në tryezë dhe, aq më pak, ajrin përreth nesh. Megjithatë, një numër në rritje studimesh dokumentojnë se trupat tanë njerëzorë të shekullit të 21-të janë plot me plastikë. Dhe se ky material vjen prej andej: nga ajo që hamë e pimë dhe, aq më tepër, nga ajo që marrim frymë.
USHQIMI DHE UJI I KONTAMINUAR. Plastika – një material pothuajse i pathyeshëm – ka pushtuar mjediset tona në formën e grimcave të vogla: mikroplastikë, me madhësi më të vogël se 5 milimetra dhe nanoplastikë, që variojnë nga 1 deri në 1000 nanometra (miliontët e milimetrit). Të ndryshme në formë dhe përbërje, këto grimca formohen nga copëzimi i copave më të mëdha dhe nuk është e pazakontë t’i gjejmë ato, për shembull, në ushqime. Produktet e peshkut duket se janë më të kontaminuarat, por mikroplastika dhe nanoplastika janë të pranishme edhe në kripën e kuzhinës (të gjetur nga 18 studime!), në qumësht, në mjaltë, në oriz, në sheqer, në pije të ndryshme freskuese dhe madje edhe në birrë, e cila normalisht shitet në shishe qelqi ose kanaçe alumini.
Ndotja e peshqve, molusqeve dhe krustaceve sigurisht vjen nga deti. Megjithatë, më pak e qartë është origjina e mikroplastikës që gjendet në produkte të tjera, megjithëse dyshimi është se ajo rrjedh kryesisht nga filmat që i mbështjellin ato dhe nga paketimi. Për të njëjtën arsye, për më tepër, uji në shishe mund të përmbajë edhe plastikë, ndonëse mikrogrimca janë gjetur edhe në ujin që del nga rubineti, ndonëse në përqendrime më të ulëta.
NJË TRUP PLOTË ME PLASTIKE. Pasojat e këtij ekspozimi të zgjatur dhe të vazhdueshëm nuk janë befasuese: studimet që kanë kërkuar mikroplastikë brenda trupit tonë janë ende të pakta, por fakti shqetësues është se ata që e kanë bërë këtë i kanë gjetur gjithmonë ato. Për shembull, në vitin 2019, një hulumtim nga Universiteti i Vjenës, i botuar në Annals of Internal Medicine, gjeti 9 lloje të ndryshme mikroplastike në feçet e të 8 vullnetarëve që morën pjesë në analizë.
Teste të ngjashme më të fundit, të kryera në Universitetin e Pekinit, i izoluan nga jashtëqitjet e 23 nga 24 vullnetarë mund të argumentohet se, përderisa ato eliminohen “natyrshëm”, mikroplastika nuk duhet të na shqetësojë shumë. Megjithatë, kjo nuk ndodh gjithmonë.
Një studim anglez i botuar në Science of the Total Environment dokumentoi praninë e 12 llojeve të ndryshme të mikroplastikës dhe nanoplastikës në indet e mushkërive të 11 pacientëve që i nënshtroheshin operacionit (nga gjithsej 13 të ekzaminuar). Studiuesit u mahnitën nga shumëllojshmëria por edhe nga sasia e zbuluar (1-2 grimca për gram ind) dhe nga fakti që trupat e huaj kishin depërtuar shumë thellë në mushkëri. Një shenjë se, me mikroplastikë, sistemi natyror i “pastrimit” të traktit respirator funksionon më pak mirë sesa mund të shpresojmë. Dhe ky studim nuk është as i pari: kërkimet braziliane kishin gjetur mikroplastikë në mushkëritë e 13 personave, nga 20 të ekzaminuar. Dhe më parë një rezultat i ngjashëm ishte marrë në indet e marra nga kufomat.
GJAK NË POLISTIRENE. Megjithatë, edhe më domethënës është hulumtimi i publikuar në Environment International nga një grup nga Universiteti i Amsterdamit. Këtë herë gjaku ka rënë nën thjerrëzën e shkencës: lëngu që përmes enëve të gjakut arrin në çdo organ dhe çdo qelizë të vetme. Epo, mikroplastika të llojeve të ndryshme u gjetën në mostrat e 17 nga 22 vullnetarët që pranuan t’i nënshtroheshin testeve, në një përqendrim mesatar prej 1.6 mikrogramë për mililitër. Polimeri më i zakonshëm ishte polietilen tereftalati (ose PET, i përdorur për të bërë shishe për shembull), i zbuluar në gjysmën e subjekteve pozitive. I ndjekur nga polistireni (ose polistiren), i pranishëm në 36% të mostrave, polietileni (23%) dhe polimetilmetakrilat (5%).
Me çfarë pasojash? Edhe pse të gjithë vullnetarët ishin në gjendje të mirë shëndetësore, studiuesit theksojnë se madhësia e grimcave është e tillë që ato mund të bllokojnë kapilarët, duke rrezikuar mikroqarkullimin. Për më tepër, është plotësisht e besueshme që, nëpërmjet qarkullimit të gjakut, mikroplastika mund të arrijë në organe të ndryshme (në veçanti, mëlçinë dhe veshkat) dhe të grumbullohet atje, sepse trupi ynë nuk është në gjendje t’i degradojë ose t’i heqë qafe ato. Një studim i kryer në minj shtatzënë zbuloi gjithashtu se mikroplastika e thithur, sapo të arrijë në gjak, mund të arrijë në placentë dhe të kalojë në fetus.
EFEKTET NË SHËNDETIN TONË. Efektet e ekspozimit që zgjat me vite nuk janë aspak të qarta. Organizata Botërore e Shëndetësisë publikoi një raport që bëri një pasqyrë të studimeve të disponueshme, duke nënvizuar mungesën e të dhënave të mjaftueshme për të nxjerrë përfundime.
Duhet thënë se plastika është një material inert, i cili tenton të mos ndërveprojë kimikisht me indet biologjike, aq sa shumë pajisje të implantuara në trup për qëllime mjekësore janë në fakt prej plastike. Megjithatë, situata ndryshon kur kalojmë në dimensionet mikro dhe nano. Kjo është dokumentuar, ndër të tjera, nga kërkimet që përfshijnë universitetet e Genovas dhe Milanos, të cilat sugjerojnë se nanogrimcat e polistirenit janë në gjendje të futen në membranat qelizore, duke i bërë ato më të lirshme, më të çrregullta dhe më të ndjeshme ndaj temperaturave të larta. Testet janë kryer në membranat e marra në laborator, të cilat riprodhojnë karakteristikat e atyre qelizore.
NGA INDET SINTETIKE NE MUSHKRI. Një tjetër studim, i botuar në Environment International, u fokusua në ndërveprimet midis mikroplastikës dhe indit të mushkërive, duke përdorur një model eksperimental shumë inovativ: organoidet. “Organoidet janë struktura biologjike të marra nga qelizat staminale, të cilat riprodhojnë karakteristikat e një indi në tre dimensione”, shpjegon Lorenza Lazzari, drejtuese e Laboratorit të Mjekësisë Rigjeneruese të Poliklinikës, e cila koordinoi kërkimin së bashku me Paolo Tremolada, i departamentit të Mjedisit. shkencat dhe politikat e Universitetit të Milanos.
Në laborator, “mini mushkëritë” u ekspozuan për dy javë ndaj përqendrimeve të ndryshme të mikroplastikës, të cilat, për t’iu afruar sa më shumë asaj që ndodh në realitet, ishin fibra të marra nga filtri i një tharëseje, pas një cikli të kryer në veshje. sintetikë të llojeve të ndryshme (për të qenë të saktë: një bluzë poliester, gjashtë majë tankesh dhe dy batanije me ngjyra të ndryshme). “Ne kemi vërejtur se prania e mikroplastikës nuk është neutrale”, shpjegon studiuesi, “organoidet përshtaten dhe, ndërsa rriten, priren t’i inkorporojnë ato, duke aktivizuar gjithashtu proceset inflamatore”.
Për më tepër, ndotja zvogëlon aktivitetin e një gjeni (i quajtur SCGB1A1) që ka efekte anti-inflamatore, anti-tumore dhe detoksifikuese. Duke punuar në qelizat e kultivuara, grupe të tjera kanë gjetur gjithashtu se mikroplastikët nxisin inflamacionin, duke shkaktuar gjithashtu stres oksidativ, i cili mund të dëmtojë indet. Kohët e fundit, eksperimentet e kryera në Universitetin Goethe në Frankfurt (Gjermani) dhe në Universitetin e Shkencës dhe Teknologjisë në Trondheim (Norvegji) kanë nxjerrë në pah se janë mbi të gjitha grimcat me formë të parregullt ato që shkaktojnë lëshimin e molekulave inflamatore.
Një kufizim i madh i studimeve të kryera deri më tani është se, në shumicën dërrmuese të rasteve, ato janë mjaft të largëta nga ajo që ndodh në realitet.
“Në botën reale, ekspozimi ndaj mikroplastikës është i vazhdueshëm dhe ndodh ndër vite, ndërsa në testet tona, si në shumë laboratorë të tjerë, kohët janë detyrimisht të kufizuara”, vijon Lorenza Lazzari. OBSH gjithashtu vëren se grimcat e testuara në studime zakonisht kanë pak ngjashmëri me ato që hasim në mjedisin tonë.
GRIÇIME TË PASTA. Këta të fundit, në fakt, janë shumë heterogjenë dhe mbi të gjitha janë “të pista”. “Mikroplastika mund të grumbullojë një shumëllojshmëri të madhe të ndotësve, duke i bartur ato brenda trupit. Për shembull, bateritë trajtohen me lëndë rezistente ndaj zjarrit, ndërsa molekula të tjera, madje edhe disa mikroorganizma, mund të ngjiten në grimcat e shpërndara në mjedis”, vëren Lazzari. Në shumicën e rasteve, është e besueshme që ndotësit të arrijnë në përqendrime kaq të ulëta saqë nuk paraqesin rrezik. Megjithatë, OBSH fton studiuesit të hetojnë edhe këtë aspekt: ky është një terren shumë i gjerë dhe pothuajse plotësisht i paeksploruar.
Marrë nga arkivat e Focus.
