Studiuesit po zbulojnë një “gjendje të tretë” të jetës që sfidon kufijtë tradicionalë midis jetës dhe vdekjes.
Vdekja kuptohet si fundi i pakthyeshëm i funksionit të një organizmi, por studimet e reja zbulojnë se disa qeliza mund të vazhdojnë të funksionojnë dhe madje të shndërrohen në organizma shumëqelizorë pas vdekjes së organizmit fillestar.
Kjo sfidon pikëpamjet konvencionale, duke sugjeruar se jeta dhe vdekja mund të mos jenë aq të qarta sa mendohej më parë.
Një zbulim kyç përfshin qelizat e lëkurës nga embrionet e vdekura të bretkosave, të cilat ishin në gjendje të riorganizoheshin në një mjedis laboratorik për të formuar organizma shumëqelizorë të njohur si ksenobotë. Këta ksenobotë kryejnë funksione krejtësisht të reja, si përdorimi i strukturave të vogla si qime, të quajtura cilia, për të lëvizur – diçka që këto qeliza nuk do ta bënin kurrë në një embrion të gjallë bretkose.
Edhe më befasuese është se ksenobotët mund të përfshihen në vetëshumimin kinematik, që do të thotë se ata mund të shumohen fizikisht pa rritjen tipike të lidhur me riprodhimin. Ky zbulim tregon për plasticitetin e papritur të qelizave dhe aftësinë e tyre për t’u përshtatur në mënyra që shkojnë përtej qëllimit të tyre origjinal.
Fenomene të ngjashme janë vërejtur te qelizat njerëzore. Për shembull, qelizat e vetme të mushkërive mund të grumbullohen në organizma shumëqelizore në miniaturë, të quajtur antrobotë.
Këta antrobotë janë të aftë të lundrojnë në mjedisin e tyre, të riparojnë qelizat e neuroneve të dëmtuara aty pranë dhe të sillen në mënyra që zakonisht nuk lidhen me funksionin e tyre origjinal. Këto gjetje theksojnë se sistemet celulare janë më të adaptueshëm dhe më të aftë për transformim sesa imagjinohej më parë.
Disa faktorë ndikojnë nëse qelizat mund të vazhdojnë të funksionojnë pasi organizmi të ketë vdekur, duke përfshirë kushtet mjedisore, aktivitetin metabolik dhe teknikat e ruajtjes.
Për shembull, disa qeliza te njerëzit, si rruazat e bardha, mund të mbijetojnë deri në 86 orë pas vdekjes, ndërsa qelizat e muskujve skeletorë te minjtë mund të rriten dy javë pas vdekjes. Aktiviteti metabolik i qelizave gjithashtu luan një rol; qelizat me kërkesa më të larta energjie janë më të vështira për t’u mbajtur se ato me kërkesa më të ulëta për energji.
Këto gjetje kanë implikime të rëndësishme për biologjinë dhe mjekësinë. Zbulimi i transformimit të qelizave pas vdekjes hap potencialin për trajtime të reja.
Antrobotët, për shembull, mund të krijohen nga indet e vetë pacientit për të dhënë ilaçe pa shkaktuar një përgjigje imune.
Në të ardhmen, ata mund të shpërndajnë pllakën arteriale ose të heqin mukozën e tepërt në pacientët me fibrozë cistike. E rëndësishme është që këta organizma shumëqelizorë degradohen natyrshëm pas disa javësh, duke parandaluar rritjen e padëshiruar.
Në fund të fundit, të kuptuarit se si qelizat vazhdojnë të funksionojnë dhe transformohen pas vdekjes mund të çojë në përparime të rëndësishme në mjekësinë e personalizuar dhe parandaluese, duke ofruar rrugë të reja për trajtimin e sëmundjeve dhe për të kuptuar aftësitë ripërtëritëse të jetës./ S.M
