Nga Leonard Veizi
Nderi dhe guximi nuk janë të kushtëzuara nga rrethanat, por nga zgjedhjet që bëjmë.
-Por jo spiun.
Me këtë togfjalësh leitnant-koloneli Frank Slejd mori në mbrojtje një nxënës shkolle, i cili nuk i tradhtoi shokët e tij, as kur drejtori përveçse e kërcënoi me përjashtimin nga shkolla e akuzoi si mashtrues e gënjeshtar. Dhe ky ishte vetëm fillimi i një fjalimi brilant, i bërë nga një burrë i verbër, ish-ushtarak i dalë në pension, përpara një stafi pedagogjik që po mundohej ta bënin brezin e ri të nxinin virtytet më të pastra të një shoqërie, por që jo gjithmonë arrinin t’ia dilnin.
-Cila është motoja këtu: djem tradhtoni shokët të shpëtoni bythën?
Leitnant koloneli Slajt nuk u ndal as kur drejtori mediokër kërkoi ta mbyllte fjalimin e tij përpara auditorit me nxënës e mësues bashkë. Dhe kjo është skena e një filmi që ka bërë epokë e që titullohet “Aromë gruaje”, ku një aktor si Al Paçino do të ngrinte suksesin e karrierës së tij deri tek fitimi i një çmimi të madh.
-Çarli nuk do të shesë askënd për të blerë të ardhmen e tij!! Dhe kjo, miqtë e mi, quhet integritet! Kjo quhet guxim! Tani Çarli është këtu. Ishte në udhëkryq. Por ai e zgjodhi një rrugë. Është rruga e drejtë. Është një rrugë e bërë me parime – që tregon karakter. Lëreni të vazhdojë udhëtimin e tij.
Romani
Gjithçka ka nisur nga “Il buio e il miele”, që është një roman i shkrimtarit italian Xhovani Arpino, i botuar në vitin 1969. Protagonisti i romanit është një ushtar i cili u bë invalid për shkak të një aksidenti gjatë një stërvitje. Nga ky roman u realizuan dy filma: “Profumo di donna” apo “Aromë gruaje” në vitin 1974, nga Dino Risi me Vitorio Gasman në rolin kryesor dhe “Scent of a Woman” “Aromë gruaje” në 1992, nga Martin Brest me Al Paçinon. Libri, pavarësisht përfundimit optimist, përshkohet nga “një ton i shkretë, që lë një ndjenjë hidhërimi të thellë – dhe shqetësimi – te lexuesi”. Protagonisti është parë si një nga emblemat e vetmisë moderne.
“Profumo di donna”
“Aromë gruaje” e cila në gjuhën italiane është: “Profumo di donna” është një film komedi all’italiana i vitit 1974 me regji nga Dino Risi, bazuar në “Il buio e il miele” apo i ardhur në shqrip si “Errësira dhe mjalti”. Flitet për një kapiten italian i verbër, Fausto Konsolo, i shoqëruar nga ndihmësi i tij Çiço, i cili i është caktuar nga ushtria. Ai udhëton nga Torino për në Napoli për t’u takuar me një shok të vjetër. Shoqëruesi ishte shpërfytyruar në të njëjtin incident ushtarak që verboi kapitenin. I panjohur për ndihmësin e tij, Kapiteni do të përmbushë një pakt vetëvrasjeje me shokun e tij të vjetër. Ndërsa ata udhëtojnë, kapiteni i kërkon Çiços ta ndihmojë të dallojë gratë e bukura. I pakënaqur me përshkrimet e djalit, ai përdor nuhatjen në vend të tij, duke pretenduar se ndjen erën e një gruaje të bukur.
Si Risi ashtu edhe aktori kryesor Vitorio Gasman fituan çmime të rëndësishme italiane dhe franceze.
“Scent of a Woman”
“Aromë gruaje” është gjithashtu një film dramatik amerikan i vitit 1992, prodhuar dhe drejtuar nga Martin Brest. Filmi u përshtat nga Bo Goldmen prej romanit të shkrimtarit italian Xhovanni Arpino “Il buio e il miele”. Në filmin amerikan luajnë Al Paçino dhe Kris Or’Donëll, Filmi u xhirua kryesisht në shtetin e Nju Jorkut, tek ambjentet e Universitetit “Princeton”, në shkollën “Emma Willard”, një shkollë vetëm për vajza në Troi, në hotelin “Waldorf”-Astoria dhe shkollën “Fieldston” të Nju Jork Sitit. Filmi mori përgjithësisht vlerësime pozitive nga kritikët. Paçino fitoi çmimin Oscar si aktori më të mirë për interpretimin e tij. Filmi u nominua për regjisorin më të mirë, filmin më të mirë dhe skenarin më të mirë bazuar në materialet e prodhuara ose të publikuara më parë. Filmi fitoi tre çmime “Golden Globe”, për skenarin më të mirë, aktorin më të mirë dhe filmin më të mirë – dramë.
“Aromë Gruaje”
Tek “Aromë Gruaje” Al Pacino interpreton rolin kryesor të kolonelit në pension Frank Slejd, një veteran i verbër dhe problematik. Ky film, është një përzierje e thellë emocionesh dhe temash, duke përfshirë kuptimin e nderit, guximin dhe rëndësinë e miqësisë. Ngjarja zhvillohet gjatë fundjavës së Falënderimeve, kur një student i varfër, Çarli Sims, pranon të kujdeset për kolonelin Slejd si pjesë e një pune të përkohshme. Slejd, megjithatë, ka plane të tjera: ai e bind Çarlin që ta shoqërojë në një udhëtim luksoz në Nju Jork, ku synon të përjetojë disa kënaqësi të fundit para se të kryejë vetëvrasje. Filmi përfshin disa çaste të paharrueshme, si tangoja e Slejd me një grua të re në një restorant dhe xhiroja e tij me një makinë Ferrari, për të cilat Paçino shfaq një kombinim mjeshtëror të humorit dhe trishtimit. Këto çaste simbolizojnë përpjekjen e tij për të përjetuar ndjenjën e lirisë, përkundër kufizimit fizik që i ka sjellë verbëria. Në një pikë kyçe, Çarli përballet me presionin për të tradhtuar shokët e tij të klasës e për të shpëtuar bursën. Në fund, ai zgjedh integritetin përpara përfitimeve personale. Kjo zgjedhje përkon me filozofinë e jetës së kolonelit Slade, i cili gjithashtu po përballet veten me një vendim për jetën apo vdekjen. Verbëria e Slejd simbolizon më shumë se një kufizim fizik; ajo pasqyron gjithashtu mërzitjen dhe vetminë që vjen nga ndjenja e humbjes së qëllimit dhe krenarisë. Përmes marrëdhënies me Çarlin, Slejd fillon të ndryshojë. Miqësia e tyre i jep atij një arsye për të jetuar dhe për të rimarrë një farë nderi dhe shprese. Paçino jep një performancë të jashtëzakonshme, duke përshkruar një personazh kompleks që përzien dhimbjen e humbjes me karizëm dhe energji të papritur. Verbëria e tij portretizohet në mënyrë të besueshme, duke u fokusuar jo vetëm te aspektet fizike, por edhe te ndryshimi psikologjik dhe emocional që sjell ajo. Karakteri i Slade shndërrohet nga një burrë i thyer dhe cinik në dikë që gjen vullnetin për të jetuar, falë ndikimit të Çarlit. “Aromë Gruaje” është një film përballjesh: mes dritës dhe errësirës, dëshpërimit dhe shpresës, nënshtrimit dhe guximit për të qëndruar për atë që është e drejtë. Ai mbetet një vepër që i bën jehonë vlerave humane dhe fuqisë së lidhjeve njerëzore, duke lënë një mesazh të thellë për secilin që e shikon.
Morali i një fjalimi
Fundi i filmit është sa emocional aq dhe simbolik. Në skenën përfundimtare, Slejd flet me pasion në një gjyq shkollor ku mbron Çarlin, duke theksuar rëndësinë e integritetit. Ky çast jo vetëm që përfaqëson kulmin e transformimit të Slejd-it, por edhe forcon mesazhin qendror të filmit: nderi dhe guximi nuk janë të kushtëzuara nga rrethanat, por nga zgjedhjet që bëjmë. Fjalimi i kolonelit Frank Slejd në skenën e gjyqit në auditor është çast kulmor i filmit “Scent of a Woman” dhe përçon një mesazh të thellë për guximin moral, integritetin, dhe vlerën e karakterit.
Në këtë skenë, Slade mbron Çarli Sims, një nxënës i varfër që refuzon të tradhtojë shokët e tij për t’i shpëtuar ndëshkimit nga shkolla. Fjalimi është një përplasje me autoritetin e padrejtë dhe një mbrojtje e asaj që do të thotë të jesh i ndershëm dhe i drejtë në situata të vështira.
Slade përshkruan zgjedhjen e Çarlit si një akt kurajoje të veçantë. Ndërsa të tjerët zgjodhën rrugën e lehtë duke e tradhtuar besimin e shokëve, Çarli vendosi të mos e bëjë këtë, edhe pse e dinte se do të kishte pasoja. Sipas Slejd, ky është lloji i karakterit që duhet të promovohet dhe mbështetet. Slejd kritikon me forcë hipokrizinë e sistemit që shpërblen konformizmin dhe frikën, ndërsa dënon njerëzit me parime. Për të, shpirti i një njeriu është më i rëndësishëm se çdo përfitim afatshkurtër, dhe ai thekson se shoqëria nuk duhet t’i nënshtrojë individët për hir të rregullave të thata.
Slejd sugjeron se është e rrezikshme kur shoqëria ose institucionet edukative dështojnë të njohin dhe mbështesin integritetin tek të rinjtë. Duke mbrojtur Çarlin, ai argumenton se ata që tregojnë kurajë dhe besnikëri janë pikërisht ata që do të duhej të udhëhiqnin të ardhmen.
Koloneli përçmon idenë se sukseset e vogla në jetë duhen arritur duke tradhtuar parimet. Sipas tij, njeriu nuk duhet të humbë shpirtin dhe nderin për të siguruar një të ardhme të favorshme, sepse vlera e një personi qëndron te zgjedhjet e tij morale, jo te pasuritë apo pozitat.
Fjalimi i Slejd përçon mesazhin se jeta është e mbushur me kryqëzime ku duhet të zgjedhim mes rrugës së drejtë dhe asaj të lehtë. Ai vë theksin te guximi për të qëndruar besnik ndaj vetvetes, edhe kur kjo ka pasoja, sepse integriteti dhe nderi janë ato që i japin kuptim jetës.
Në fund, Slejd i mëson jo vetëm audiencës, por edhe vetes, se jeta ka vlerë kur mbështetet te guximi moral dhe lidhjet njerëzore, dhe se asnjë pengesë – as verbëria dhe as dëshpërimi – nuk duhet ta ndalojë njeriun të bëjë atë që është e drejtë.
