Sa lumturi blen paratë? The Economist, në frymën e Krishtlindjes, i përgjigjet dilemës së përjetshme me një mësim të thjeshtë të probabilitetit duke luajtur “lojëra me zare” në një botë ku balancimi i dëshirës për kthim me neverinë ndaj rrezikut çon në maksimizimin e lumturisë së pritur.
Imagjinoni një lojë në të cilën ju rrokullisni një copë dhe fitoni një shumë dollarësh të barabartë me numrin e mbështjellë. Pra, nëse hedh një ACE, ju fitoni 1 $, nëse hedhni dy, 2 $, nëse hedhni tre, 3 $, e kështu me radhë. Por sa duhet të paguani për të luajtur?
Një mësim i thjeshtë në probabilitet dhe loja fillo
Ata që kanë qenë të vëmendshëm ndaj mësimit të probabilitetit e dinë tashmë përgjigjen, vëren Economist teksa “loja” zhvillohet derisa të arrijmë në përfundimin përfundimtar.
Rregullat e lojës dhe paratë
Rezultatet e mundshme janë 1 $, 2 $, 3 $, 4 $, 5 $ ose $ 6, secila prej të cilave ka një në gjashtë mundësi për të ndodhur, aq anët sa kafazja. Fitimet tuaja të pritshme janë shuma e secilit rezultat shumëzuar me probabilitetin e tij të ndodhjes. Nëse i shtoni të gjitha, shuma arrin në 3,50 dollarë. Pra, këtu është çmimi juaj: nëse mund të luani për më pak se 3,50 dollarë, atëherë ia vlen. Për shembull, nëse paguani 3 dollarë për të luajtur, mesatarisht do të keni një fitim neto prej 0,50 dollarë.
E bukur, vini re autorët e artikullit, por jo aq sa për të nxitur pulsin e dikujt. Në fund të fundit, ka 50% mundësi që të mos bëni asgjë ose të humbni, dhe nuk mund të bëni shumë me pak dollarë.
Por supozoni se ju ofrohen 10,000 zare. Kjo bëhet shumë më interesante. Zorra juaj ju thotë se tani do të përfundoni afër mesatares prej 3,50 dollarë për rrotull, pasi përsëritja barazon efektet e fatit.
Një matematikan do të konfirmonte instinktin tuaj: me kaq shumë rrotulla, mundësia që mesatarja të devijojë ndjeshëm nga 3,50 dollarë është pothuajse zero. Me fjalë të tjera, nëse çdo rrotull kushton 3 dollarë, ju jeni pothuajse të garantuar të bëni një fitim prej rreth 5,000 dollarë (ose 10,000 herë 0,50 dollarë). Do të ishte marrëzi të refuzosh një marrëveshje të tillë, aq sa nëse nuk i ke 30,000 dollarët e nevojshëm për të luajtur, do të duhet ta marrësh hua.
Bast një shumë të shumëfishtë
Le të shohim një variant përfundimtar: në vend të 10,000 zare, ju ktheheni te vetëm një. Këtë herë, megjithatë, fitimet tuaja do të jenë 10,000 dollarë në listë, dhe kostoja për të luajtur do të jetë 30,000 dollarë.
Sa i etur jeni tani për të luajtur lojën?
Fitorja e pritshme është ende 5,000 dollarë, por rreziku për të humbur të paktën 10,000 dollarë (duke hedhur një ose dy as) është rritur nga pothuajse zero në një shans një në tre. Pavarësisht fitimit të pritur, shumica e njerëzve ndoshta do të shmangnin lojën, vëren Economist.
Ajo që të tre lojërat me zare kanë të përbashkët është raporti i fitores së pritur me koston fillestare. Sido që të jetë, është 17%, ose 0,50 dollarë për 3 dollarë. Pra, pse provokojnë reagime kaq të ndryshme? Përgjigja është se ato përfshijnë shkallë të ndryshme rreziku. Të vësh bast 30,000 dollarë në një hedhje të zareve është padyshim më i rrezikshëm sesa të vësh bast 3 dollarë. Por nëse shpërndani 30,000 dollarë në 10,000 rrotulla, duke i bërë shanset për të humbur pothuajse zero, atëherë basti bëhet i dukshëm.
Për lojtarët dhe investitorët, mësimi është i qartë: nuk është vetëm kthimi i pritur që ka rëndësi, por rreziku që duhet të ndërmerrni për ta arritur atë.
Maksimizimi i lumturisë
Lojëra të tilla pretencioze mund të duken pa kuptim. Në fakt, të armatosur me diçka që matematika e ka zgjidhur për gjysmë shekulli, ju mund të krijoni një teori të tërë se si të investoni kursimet tuaja të fituara me vështirësi.
Robert Merton, i cili më vonë fitoi çmimin Nobel në Ekonomi, në një punim të vitit 1969 me titull “Përzgjedhja e portofolit gjatë gjithë jetës nën pasiguri: rasti i vazhdueshëm i kohës”, shpjegoi se “optimumi” është balancimi i dëshirës për kthim me neveri ndaj rrezikut, duke synuar të maksimizojë lumturia e pritur.
Maksimizimi i lumturisë tingëllon tërheqës. Dhe procesi i Mertonit ka veçori edhe më interesante. Këshillat më të zakonshme për investitorët me pakicë se si të shpërndajnë kursimet midis aksioneve dhe obligacioneve shpesh duken arbitrare. Ashtu si rregulli “60/40”, i cili sugjeron 60% aksione dhe 40% obligacione – por pse 60/40 dhe jo 70/30 ose 50/50? Rregulla më intuitive sugjerojnë që ata që kursejnë për pension gradualisht reduktojnë ekspozimin e tyre ndaj bursës ndërsa rriten, sepse kanë më pak kohë për të rimbushur kursimet e tyre pas një krize. Për shembull, ata mund të mbajnë një përqindje të portofolit të barabartë me moshën e tyre në obligacione dhe pjesën tjetër në aksione. Por pse duhet të jetë mosha e tyre në vetvete dhe jo mosha plus/minus pesë vjeç?
Në të kundërt, “teoria Merton” llogarit përqindjen e një portofoli që duhet të vendoset në aktive të rrezikshme nga faktorë që janë dukshëm të lidhur. Ai argumenton se pjesa e aktiveve me rrezik duhet të jetë e barabartë me kthimin e tepërt të tyre të pritshëm ndaj alternativës së sigurt, pjesëtuar si nga neveria ndaj rrezikut të investitorit ashtu edhe nga katrori i paqëndrueshmërisë së aktiveve me rrezik. Kështu arrini në zgjedhje që ju kënaqin, që maksimizojnë lumturinë tuaj.
Dilema kryesore
Këta shembuj ilustrojnë dilemën bazë me të cilën përballen investitorët dhe menaxherët e fondeve kur marrin vendime në kushte pasigurie, vëren Economist. Faktori që ndikon në zgjedhjet e tyre është rreziku. Probabiliteti që ata të fitojnë ose humbasin dhe sa i madh do të jetë fitimi ose humbja, përcakton strategjinë që ata ndjekin.
Ky fenomen shpjegon pse kompanitë e mëdha shpesh preferojnë investime me kthime të qëndrueshme, edhe nëse fitimet janë më të vogla, sesa mundësi të rrezikshme me mundësinë e kthimeve më të larta. Gjithashtu, i njëjti fenomen udhëzon njerëzit që kanë fonde të kufizuara për të shmangur bastet e rrezikshme. Në thelb, frika nga humbja tejkalon potencialin për përfitime të mëdha.
Ajo që e bën interesant menaxhimin e rrezikut është se nuk ka të bëjë vetëm me zgjedhjet e investimeve, por ndikon në çdo aspekt të jetës sonë. Të gjithë ne marrim vendime bazuar në shmangien e dëmit ose sigurimin e përfitimit. Pavarësisht nëse janë vendime financiare, zgjedhje të karrierës ose situata personale, mendimet tona rrotullohen rreth së njëjtës pyetje themelore: a ia vlen të rrezikojmë?
Të kuptuarit se si e perceptojmë rrezikun dhe marrim vendime është thelbësore për të qenë në gjendje të menaxhojmë opsionet tona në mënyrë më efektive. Siç tregojnë shembujt e zareve, vendimi i duhur varet nga gatishmëria jonë për të pranuar rrezikun, nga numri i shanseve që kemi dhe nga madhësia e humbjes së mundshme. Një rrezik i ponderuar mirë mund të na sjellë fitim, por besimi i tepërt te fati mund të çojë në humbje të konsiderueshme.
Rëndësia e gjykimit njerëzor
Në zbatimin praktik të këtyre teorive, ekonomistët dhe menaxherët e rrezikut përdorin mjete dhe modele të ndryshme për të llogaritur dhe kufizuar rrezikun. Një nga mjetet më të zakonshme është diversifikimi, i cili bazohet në idenë se investimi në aktive të shumta redukton ekspozimin e përgjithshëm ndaj rrezikut.
Strategjitë e tjera përfshijnë përdorimin e derivateve, të tilla si kontratat e së ardhmes dhe opsionet, të cilat ofrojnë mbrojtje kundër lëvizjeve të pafavorshme të tregut. Përveç kësaj, analiza e të dhënave dhe inteligjenca artificiale luajnë një rol gjithnjë e më të rëndësishëm në vendimmarrje, duke parashikuar më saktë probabilitetet e secilit rezultat.
Megjithatë, edhe strategjitë më të hartuara me kujdes nuk mund të eliminojnë plotësisht rrezikun. Gjithmonë ka faktorë të jashtëm – si paqëndrueshmëria politike, fatkeqësitë natyrore ose zhvillimet e paparashikueshme në ekonominë globale – që mund të ndikojnë në rezultatin.
Këtu, pra, shfaqet rëndësia e gjykimit njerëzor. Pavarësisht përparimeve në teknologji, përvoja, intuita dhe fleksibiliteti mbeten elementë kritikë në menaxhimin e rrezikut. Një menaxher rreziku me përvojë e di se kur duhet t’u besojë numrave dhe kur të mbështetet në shpirtin e tij.
Komunikimi dhe qëndrueshmëria
Një element tjetër i rëndësishëm në menaxhimin e rrezikut është komunikimi. Në çdo organizatë, komunikimi efektiv midis departamenteve mund të bëjë dallimin midis suksesit dhe dështimit. Kur analistët e rrezikut, ekonomistët dhe drejtuesit e biznesit punojnë së bashku, ata mund të identifikojnë mundësitë dhe të parashikojnë rreziqet e mundshme përpara se të bëhen kërcënime.
Për më tepër, qasjet moderne për menaxhimin e rrezikut përfshijnë konceptin e “rezistencës”. Qëllimi nuk është vetëm shmangia e rrezikut, por krijimi i një sistemi që mund të përballojë goditjet dhe të shërohet shpejt. Pandemia e COVID-19, për shembull, tregoi se sa kritike është qëndrueshmëria për bizneset dhe shoqëritë, pasi ata që u përshtatën shpejt me kushtet e reja ishin në gjendje të mbijetonin dhe të përparonin.
Në fund të fundit, menaxhimi i rrezikut nuk është një proces statik, por një evolucion i vazhdueshëm. Ndryshimet në mjedisin e biznesit, zhvillimet teknologjike dhe ndryshimet në preferencat e konsumatorëve kërkojnë përshtatje dhe inovacion të vazhdueshëm. Organizatat më të suksesshme janë ato që e shohin rrezikun jo si një kërcënim, por si një mundësi për përparim.
