Nga Leonard Veizi
Një mik i mirë nuk të le të vuash e të jetosh i “tredhur” e pa dinjitet. Ai të lehtëson duke të dhënë një vdekje të shpejtë. Ky është dhe mesazhi i fundit që na jep filmi epope i vitit 1975 “Fluturimi mbi folenë e qyqes”. Ndërkohë që personazhi kryesor i filmit, – i cilësuar si i sëmurë psikik edhe pse jo i tillë, – i ishte hedhur në fyt dhe ishte gati ta mbyste kryeinfermieren e pavijonit, pasi kjo e fundit nga qëndrimi i saj shtyu në vetvrasje një nga pacientët, më të riun mes tyre. Dhe kjo kishte sjellë ndëshkimin e tij me lobotomi, duke e bërë krejtësisht të paaftë për jetën. Por në të vërtetë mesazhi thelbësor i këtij filmi të njohur, – mbështetur mbi një roman po aq të njohur, – na e jep duke përshkruan konfliktin e vazhdueshëm midis themelimit dhe reformës, e ku, për shkak se shumica e të interesuarve qëndrojnë apatikë, reforma përfundimisht vjen pas valëve të dështimit dhe martirizimit…
…Në filmin “One Flew Over the Cuckoo’s Nest” apo “Fluturimi mbi folenë e qyqes”, interpreton mjeshtërisht një nga yjet e Hollivudit siç është Xhek Nikëllson në rolin e Randëll MekMërfi. Filmi në fjalë është një nga kryeveprat e kinemasë i cili na trasmeton një eksplorim i fuqishëm i sistemit psikiatrik dhe lirisë individuale. “One Flew Over the Cuckoo’s Nest” ka si regjisor Milos Forman, i cili është bazuar në romanin e shkrimtarit amerikan Ken Keizi. Në filmi Xhek Nikëllson interpreton rolin e një pacienti të ri në një institucion mendor, ndërsa aktorja Luis Fletçer si kryeinfermierja dominuese e institucionit. Ndërkohë që luajnë role dytësore: Uill Samson, Dani DeVito, Sidnei Lasek, Uilliam Redfielld, Kristofer Lloid dhe Brad Dorif.
Romani
“One Flew Over the Cuckoo’s Nest” është një roman nga Ken Keizi i botuar në vitin 1962. I vendosur në një spital psikiatrik në Oregon, rrëfimi shërben si një studim i proceseve institucionale dhe mendjes njerëzore, duke përfshirë një kritikë të psikiatrisë.
Libri fillon me ardhjen e Randëll MekMërfit, i cili ka falsifikuar çmendurinë e tij për t’u transferuar nga burgu në një spital psikiatrik. Ai është shumë i zhurmshëm dhe i fut pacientët me lojërat e fatit, duke i inkurajuar ata të rebelohen kundër regjimit të rreptë të infermieres Raçd, që është dhe kryeinfermierja administrative.
“One Flew Over the Cuckoo’s Nest” njihet si një roman themelor që eksploron efektet dehumanizuese të institucionalizimit dhe luftës për individualitet.
Skenaristi i njohur Bo Goldman e përshtati romanin në një film të vitit 1975 me të njëjtin emër me regji të Milos Forman, i cili fitoi pesë çmime Oscar.
I vendosur në një spital psikiatrik, romani thellohet në temat e mendjes, fuqisë dhe pasojave të konformitetit shoqëror. Tregimi i Keizi-t sfidon normat tradicionale dhe vë në pikëpyetje përkufizimin e çmendurisë, duke i ftuar lexuesit të marrin në konsideratë se kush ka fuqinë për të përcaktuar mendjen dhe çmendurinë.
Historia rrëfehet nga Shef Bromden, një pacient në një spital mendor, i cili vëzhgon rutinat shtypëse dhe dinamikat e pushtetit brenda institucionit. Ardhja e Randëll MekMërfit, një njeri rebel dhe karizmatik, prish sundimin autoritar të Infermierit Raçd dhe sjell një fije shprese për pacientët e tjerë.
I botuar gjatë një periudhe trazirash sociale dhe kulturore, “One Flew Over the Cuckoo’s Nest” u bë një simbol i rezistencës kundërkulturore. Romani shquhet për portretizimin e individualizmit dhe kritikën e autoritetit institucional. Romani ka lënë një gjurmë të pashlyeshme në diskutimet rreth shëndetit mendor dhe trajtimit të shoqërisë ndaj të sëmurëve mendorë.
Revista “Time” e përfshiu romanin në listën e saj “100 romanet më të mira në gjuhën angleze nga 1923 deri në 2005”. Në vitin 2003 libri u rendit në sondazhin e BBC-së “The Big Read” për 200 “romanet më të dashura” në Mbretërinë e Bashkuar. Romani i parë i jashtëzakonshëm i Ken Keizi -t është një portretizimi i plotë dhe i sinqertë i kufijve midis mendjes së shëndoshë dhe çmendurisë.
Nisja
I nisur që në vitin 1962 me Kirk Douglas, filmit iu deshën 13 vjet për t’u zhvilluar. Xhirimet më në fund filluan në janar 1975 dhe zgjatën tre muaj, në vendndodhje në Salem, Oregon dhe zonën përreth. Producentët e xhiruan filmin në Spitalin Shtetëror të Oregonit, një spital aktual psikiatrik, i cili është edhe mjedisi i romanit. Spitali është ende në funksion, megjithëse ndërtesat origjinale në film janë prishur. Filmi u publikua më 19 nëntor 1975.
Nëpër informacionet e botuara pë filmin thuhet se aktoret nga kactri ishin shprehur se ishte e vështirë për të krijuar ngjkarjen.. Mbi shtatëdhjetë të burgosur të Spitalit Shtetëror të Oregonit u bënë shtesa të përdorura gjatë gjithë filmit. Kasti jetoi në spital për të qenë në gjendje të merrte “ndjesinë” e të qenit në një institucion mendor. Si Luis Fletçer ashtu edhe Xhek Nikëllson ishin dëshmitarë të një pacienti që po kalonte trajtimin e goditjes elektrike. Shumë prej ansamblit kishin këshilltarë që rrinin pranë për t’i ndihmuar ata të përpunonin ditët e tyre “të çmendura”. Roli i Shefit që interpretohet nga Uill Sampson, – ishte i pamundur për t’u luajtur, por regjisori gjeti një rojtar parku që i përshtatej në mënyrë të përkryer përshkrimit të personazhit.
“One Flew Over the Cuckoo’s Nest” u vlerësua nga kritikët dhe konsiderohet nga kritikët dhe audienca si një nga filmat më të mirë të realizuar ndonjëherë. Është i dyti që fiton të pesë çmimet kryesore të Akademisë – Filmi më i mirë, Aktori më i Mirë, Aktorja më e Mirë, Regjisori dhe Skenari. Për më tepër, One Flew Over the Cuckoo’s Nest u rendit në vendin e 33 në listën e përditësuar të 100 vjetëve… 100 filmave të Institutit Amerikan të Filmit në 2007.
Përmbledhja
Randëll MekMërfi, një njeri i gjallë dhe rebele, transferohet nga një burg në një spital psikiatrik për t’u vlerësuar. Ai përpiqet të shmangë punën e rëndë në burg duke pretenduar çrregullime mendore. Por spitali psikiatrik, i udhëhequr nga e ashpra dhe kontrolluesja infermiere Raçd, rezulton të jetë një mjedis shtypës dhe i dehumanizuar.
MekMërfi krijon një lidhje të veçantë me pacientët, duke i frymëzuar ata të sfidojnë autoritetin dhe të rikuperojnë ndjenjën e dinjitetit dhe lirisë. Nëpërmjet aventurave dhe lojërave, ai u mëson pacientëve që të guxojnë dhe të ëndërrojnë jashtë mureve të spitalit.
Filmi paraqet konfliktin mes shpirtit të lirë të MekMërfi dhe strukturave represive të institucionit psikiatrik. MekMërfi bëhet simbol i guximit dhe shpresës për pacientët, ndërsa infermierja Ratçd përfaqëson shtypjen dhe sistemin.
Filmi sfidon idenë e çmendurisë, duke treguar se shpesh ajo është një formë rebelimi kundër një sistemi të pandjeshëm.
Pas përpjekjeve të tij të vazhdueshme për të sfiduar Raçd, MekMërfi përfundon i nënshtruar ndaj një lobotomie, – që shkencërisht do të thotë: prerje e lidhjeve mes dhe nga korteksi prefrontal, me pjesën e brendshme të lobeve frontal të trurit. Por liria e tij shpirtërore frymëzon shefin Bromden, një pacient që ai kishte ndihmuar të rigjente forcën e tij, për t’u arratisur nga spitali duke kaluar murin, duke simbolizuar triumfin e shpirtit mbi represionin.
Filmi është një histori prekëse, tragjike dhe frymëzuese, që ka fituar pesë çmimet kryesore Oscar dhe mbetet një nga filmat më të vlerësuar të të gjitha kohërave.
