Veton Surroi
Ndoshta mënyra më e mirë për të kuptuar ndryshimet e mëdha gjeopolitike që po ndodhin edhe para se presidenca Trump 2.0 të mbushë një muaj është të lëmë mënjanë emocionet – të befasisë, mosbesimit apo ndonjë tjetër – që mund të shërbejnë pak a shumë për të shmangur pranimin e fakteve.
Nga këndvështrimi i një njeriu që është i stërvitur të mos lejojë që emocionet të shfaqen apo të përfshihen në analiza dhe vendimmarrje, siç është rasti me Vladimir Vladimirovich Putin, Presidenti Trump do të jetë i ftuari i tij më 9 maj në Sheshin e Kuq për të festuar 80-vjetorin e fitores në luftën kundër nazizmit. Deri atëherë, nëse Presidenti Trump dëshiron të jetë në Sheshin e Kuq, SHBA dhe Rusia duhet të arrijnë një marrëveshje për Ukrainën, përkatësisht normalizimin e marrëdhënieve midis SHBA-së dhe Rusisë. Nga këndvështrimi i Presidentit Putin, Rusia duhet të njihet për territorin që ka fituar ushtarakisht (rreth një të gjashtën e Ukrainës), garancitë e sigurisë (mohimi i anëtarësimit të Ukrainës në NATO, mosnënshkrimi i paktit të mbrojtjes perëndimore, i modeluar sipas nenit 5 të NATO-s), heqja e sanksioneve izoluese të Rusisë…
Nga këndvështrimi i tij, ai tashmë i ka arritur dy pikat e para strategjike. Sekretari amerikan i Mbrojtjes Hegseth njoftoi në Mynih javën e kaluar qëndrimin e SHBA-së se një kthim në kufijtë e Ukrainës në vitin 2014, as anëtarësimi i Ukrainës në NATO, nuk është realist.
Ekziston edhe një pikë e shënuar si arritje për presidentin Putin, ndoshta si perceptim, ndoshta si një realitet strategjik, dhe kjo është largimi i SHBA-së si garantuesi kryesor i sigurisë për Evropën. Për presidentin Putin, ky moment nënkupton hapjen e rrugës drejt një pozicioni analog me atë të shekullit të 19-të, ku Moska ishte një fuqi e barabartë me Londrën, Parisin dhe Vjenën dhe ku paqja në Evropë u ndërtua mbi bazën e balancës së forcave, përkatësisht marrëveshjes së Koncertit Evropian.
Pika e tretë për të cilën ai është i gatshëm të negociojë (pasi dy të parat tashmë kanë përfunduar) është normalizimi i marrëdhënieve midis Rusisë dhe SHBA-së, dhe natyrisht me territorin në mes, Evropës.
Nga këndvështrimi i Presidentit Trump, Rusia është një fuqi, burimet natyrore dhe forca bërthamore e së cilës nuk duhet të lejohen t’i afrohen Kinës. Mbështetja perëndimore për Ukrainën, përfshirë sanksionet ekonomike kundër Rusisë, e ka shtyrë këtë të fundit drejt Kinës; Instinkti i Presidentit Trump, të cilin ai e ka shprehur disa herë publikisht, i thotë se fundi i luftës duhet të krijojë një situatë në të cilën Rusia është më afër Shteteve të Bashkuara sesa Kinës, duke përfshirë investimet strategjike amerikane në energjinë ruse dhe burime të tjera. Rrjedhimisht, fundi i luftës në Ukrainë duhet t’i sigurojë Shteteve të Bashkuara marrëdhënie të normalizuara me Rusinë, transferimin e problemit ukrainas në një përgjegjësi parësore evropiane dhe, në të njëjtën kohë, transferimin e barrës së mbrojtjes së Evropës tek shtetet evropiane.
Në shkallën gjeostrategjike, këto objektiva janë shumë më të qarta se një luftë në të cilën fronti i betejës ngjan me ato të Luftës së Parë Botërore, me muaj luftime për ta zhvendosur atë disa kilometra në një drejtim ose në një tjetër.
Një debat i tillë ka qenë duke u zhvilluar mes mendimtarëve të “Projektit 2025”, i krijuar për të përgatitur administratën Trump 2.0. Midis dy shkollave të mendimit – mbështetja e luftës si një mënyrë për të dobësuar Rusinë ose tërheqjen e mbështetjes, ky opsion fitoi: “Një shkollë tjetër konservatore e mendimit mohon se mbështetja e SHBA për Ukrainën është fare në interes të sigurisë kombëtare amerikane. Ukraina nuk është anëtare e aleancës së NATO-s dhe është një nga vendet më të korruptuara në rajon. Kombet evropiane të prekura drejtpërdrejt nga konflikti duhet të ndihmojnë në mbrojtjen e Ukrainës, por SHBA-ja nuk duhet të vazhdojë përfshirjen e saj. Kjo pikëpamje kërkon një fund të shpejtë të konfliktit përmes një zgjidhjeje të negociuar midis Ukrainës dhe Rusisë.
Nga këndvështrimi i shteteve të mëdha evropiane, Britanisë së Madhe dhe shteteve të BE-së, java e kaluar me një llogaritje të ftohtë duhet të ishte mesazhi më i drejtpërdrejtë që kanë marrë ndonjëherë nga SHBA. Në përmbledhje, në politikën e sigurisë ishte mesazhi që Evropa duhet të kujdeset për sigurinë e saj, duke përfshirë Ukrainën. Në politikën tregtare, u vendos reciprociteti tarifor me shtetet individuale dhe me këtë gjest u vu në pikëpyetje sistemi i deritanishëm liberal i tregtisë transatlantike. Dhe në sistemet e vlerave, nënkryetari JDVance mbajti një fjalim në të cilin tregoi se platforma konservatore që ai prezanton e sheh pothuajse të gjithë Evropën diku në qendër të majtë, me përjashtim të AfD dhe partive simotra të mbledhura nën moton e kryeministrit Orban, MEGA – “Make Europe Great Again”.
Reagimi evropian është, si zakonisht, i ngadalshëm dhe qëndron diku në hapësirën midis shprehjes së habisë dhe mosbesimit dhe kërkimit të përshtatjes për situatën e re.
Qëndrimi i të dërguarve të Presidentit Trump mund të ketë qenë befasues, veçanërisht pasi erdhi në pak ditë të ngjeshur, por është një pozicion që është ndërtuar edhe brenda një debati. Projekti 2025 thotë: “Transformoni NATO-n në mënyrë që aleatët e SHBA-së të jenë të aftë të mbajnë shumicën e forcave konvencionale të nevojshme për të frenuar Rusinë, duke u mbështetur në Shtetet e Bashkuara kryesisht për parandalimin tonë bërthamor…, duke reduktuar kështu praninë e forcave amerikane në Evropë.”
Dhe, kjo vjen nga një këndvështrim i veçantë në të cilin thuhet kështu: “…rajoni i Evropës, Euroazisë dhe Rusisë përbëhet nga shoqëri relativisht të pasura dhe teknologjikisht të avancuara, të cilat duhet të pritet të mbajnë një pjesë të drejtë si të nevojave të sigurisë ashtu edhe të arkitekturës globale të sigurisë: Shtetet e Bashkuara nuk mund të pritet të ofrojnë një ombrellë mbrojtjeje për vendet që nuk janë të gatshme të kontribuojnë në mënyrë adekuate.
Në shkurt 2025, filloi një nga momentet më dramatike të riorganizimit gjeopolitik në Evropë, në marrëdhëniet euroatlantike dhe potencialisht në marrëdhëniet botërore. Faza e parë filloi në Riad të Arabisë Saudite, me takimin e parë mes delegacioneve të larta amerikane dhe ruse dhe do të zgjasë intensivisht dy muajt e ardhshëm, deri në Ditën e Fitores (Europiane), të cilën presidenti Putin e ktheu në një afat testimi.
Udhëheqësit evropianë, të shteteve dhe institucioneve, të përballur tashmë me një realitet të ri të politikës amerikane dhe të shprehur publikisht, pa dorezat e finesës diplomatike, duhet t’i përshtaten këtij realiteti të ri, duke krijuar përgjigje unifikuese – jo për çështje specifike apo për shtete individuale – por për një enigmë që del nga analiza e një ekuacioni me shumë të panjohura: çfarë do të bëhet me “komponenti euro-atlantik i viteve 80” të korruptuar deri në atë pikë sa të fshihen prej saj?
