Më 16 janar 1969, në sheshin Wenceslas në qendër të Pragës, i riu Jan Palach i vuri flakën vetes si një gjest proteste kundër regjimit sovjetik.
Palach, student njëzet vjeç, vdiq dy ditë më vonë nga djegiet. Gjesti ekstrem tronditi opinionin publik, ndërsa qeveria tentoi të minimizonte vetëvrasjen me një fushatë shpifëse ndaj studentit.
Pas tij shtatë studentë të tjerë do të vrasin veten në të njëjtën mënyrë.
Le të rishikojmë dramën e Jan Palach përmes artikullit “Zjarri i revoltës” nga Pino Casamassima, marrë nga arkivat e Focus Storia.
VDIQ PËR LIRI.
Një gjest i fuqishëm, heroik, i denjë për një film, por mjerisht i vërtetë. Më 16 janar 1969 Jan Palach vendosi t’i vinte flakën vetes, “si murgjit budistë në Vietnam për të protestuar kundër asaj që po ndodh këtu”. Kështu ajo u tha mjekëve që e pritën në kushte të dëshpëruara në spitalin e Pragës. Por çfarë kishte ndodhur? Qyteti i tij ishte pushtuar nga tanket e Paktit të Varshavës, të cilat i kishin dhënë fund sezonit të lirisë që kishte lulëzuar me reformat e qeverisë së Aleksandër Dubçekut (1921-1992).
PRANVERA E PRAGËS
Reforma duke filluar nga ekonomia, te liria e shtypit, te struktura politike e vendit ku do të lindnin dy republika: Çeke dhe Sllovake. Kjo do të ishte e vetmja reformë që i mbijetoi atij sezoni, edhe nëse për ta kthyer në realitet do të duhej të prisnim shembjen e komunizmit në vitin 1993.
E nisur më 5 janar 1968, “Pranvera e Pragës” zgjati deri më 20 gusht, ditë kur ushtarët e bllokut sovjetik hynë në kryeqytet. Disa vite më parë ishte radha e Hungarisë: në vitin 1956 revolucioni anti-sovjetik u shtyp nga tanket e Ushtrisë së Kuqe.
Jan Palach, i regjistruar në Filozofi dhe studiues i historisë, si shumë të tjerë kishte ndjekur me pjesëmarrje reformizmin e Presidentit Dubcek. Dhe ai e jetoi fundin e asaj ëndrre me siklet të pangushëllueshëm. Në veçanti, ai u trondit kur një ushtar rus iu përgjigj përçarjeve të tij duke thënë se i kishin sjellë lirinë, me ato tanke, siç kishin bërë 12 vjet më parë në Budapest. Që nga ai moment dëshira e tij për të bërë diçka konkrete për të zgjuar ndërgjegjet e vendit të tij, të cilin dukej i dorëzuar për ta vuajtur, u bë një obsesion. Që e çoi atë në atë gjest të fundit dramatik.
SAKRIFICË NJERËZORE
Pasditen e vetëvrasjes, pasi mbërriti në sheshin Ëenceslas, Jan uli çantën e shpinës larg tij, e lau trupin me benzinë nga një kanaçe dhe i vuri flakën vetes me një çakmak.
Në çantën e shpinës u gjetën të gjitha shënimet, artikujt, letrat e tij, përfshirë edhe atë të bërë publike si akt denoncimi. Palach rezistoi për tre ditë, më pas ajo që mbeti nga trupi i tij pothuajse tërësisht e gëlltitur nga flakët la rrugën.
Para se të mbyllte sytë ai donte të dinte nëse qeveria kishte pranuar ndonjë nga kërkesat e tij. Asnjë nuk u pranua.
AKTI I ANKESAVE
Rastet ishin në një letër që jo vetëm pretendonte vetëvrasjen e tij, por njoftonte të tjera. “Meqenëse popujt tanë janë në prag të dëshpërimit dhe dorëheqjes, ne kemi vendosur të shprehim protestën tonë dhe të tundim ndërgjegjen e njerëzve. Grupi ynë përbëhet nga vullnetarë, të gatshëm të digjen për këtë kauzë. Meqenëse kam pasur nderin për të vizatuar numrin 1, është e drejta ime të shkruaj shkronjën e parë dhe të jem pishtari i parë njerëzor. Ne kërkojmë heqjen e censurës dhe ndalimin e transmetimit të Zpravy (Lajmet e forcave pushtuese sovjetike). Nëse kërkesat tona nuk do të pranohen brenda 5 ditëve dhe nëse populli ynë nuk u jep mbështetje të mjaftueshme atyre kërkesave me një grevë të përgjithshme pa kufi, një pishtar i ri do të digjet”. Dhe kështu ndodhi: pak pasi një i ri tjetër, Jan Zajíc, i vuri flakën vetes, besnik ndaj betimit të vdekjes të vendosur nga grupi të cilit i përkisnin dy studentët.
PISHKATË NJERËZORE
Duke imituar murgjit budistë vietnamezë, grupi studentor në fakt kishte vendosur t’i vinte flakën publikisht vetes, duke vendosur me nxjerrje emrat e atyre që duhej të flijoheshin.
Palach ishte i pari dhe gjesti i tij bëri xhiron e botës. Më pas ishte radha e Jan Zajícit: ai i vuri flakën vetes më 25 shkurt. Edhe ai la një apel “Për qytetarët e Republikës Çekosllovake”: “Pavarësisht protestës së Palach, jeta jonë po kthehet në binarët e saj të vjetër”, shkruan ai, “dhe për këtë kam vendosur, si pishtari njerëzor nr. 2, të zgjoje ndërgjegjen tënde.Nuk po e bëj këtë që të vajtoj, as për t’u bërë e famshme, as sepse jam çmendur. Vendosa ta bëj këtë gjest për të të dhënë kurajo dhe të mos lejoj që katër diktatore të të shkelin! Mos harroni: kur Niveli i ujit arrin mbi kokën tënde, sado lart të shkojë… Le të ndriçojë pishtari im rrugën drejt lirisë dhe lumturisë së Çekosllovakisë. […] Vetëm atëherë do të vazhdoj të jetoj”.
CENSURA
Pas vetëvrasjes së dytë, pasuan gjashtë të tjera.
Por në këto raste u shkaktua censura, e cila mbajti të fshehura për një kohë të gjatë sakrificat e këtyre djemve. Edhe sot e kësaj dite nuk dihet me siguri nëse këto vdekje ishin pjesë e “planit” apo ishin thjesht rezultat i imitimit. Fakti mbetet se Çekosllovakia, me gjithë forcën e këtyre protestave, iu nënshtrua një “normalizimi” të ashpër që vazhdoi deri në rënien e BRSS.
Gjestet dramatike të të rinjve çekë nuk ishin të fundit, por as të parët: më 8 shtator 1968, 59-vjeçari polak Ryszard Siëiec i vuri flakën vetes në stadiumin e Varshavës për të protestuar kundër vendit të tij që kishte marrë pjesë në pushtimi i Pragës.
Pavarësisht turmës së pranishme, gjesti i tij mbeti i panjohur për pjesën tjetër të botës: edhe një herë “meritë” e censurës së frikshme të qeverisë pro-sovjetike.
Përshtatur në shqip nga Fjala.al
