Shkrimtari që njohu Shqipërinë në botë, u shua mëngjesin e 1 korrikut 2024 në shtëpinë e tij në Tiranë. Ismail Kadare një kolos i letërsisë i ka dhuruar bibliotekës shqiptare dhe asaj botërore një trashëgimi të madhe, veçanërisht në zhanrin e romanit. Mediat e huaja i kanë kushtuar hapësirë humbjes së mjeshtrit të madh shqiptar.
Zemra e kolosit të letrave shqipe, Ismail Kadare u ndal mëngjesin e djeshëm në banesën e tij në Tiranë në moshën 88 vjeçare, por letërsia e tij do të mbetet e pavdekshme brenda e jashtë kufijve të Shqipërisë. Me librat e tij u dha mundësinë shqiptarëve të mendonin dhe ëndrronin perëndimin, përtej kufirit dhe errësirës së diktaturës. Ndërsa botën e njohu me Shqipërinë, shtetin me popull me traditat dhe kulturë europiane por që ishte izoluar nga diktatura komuniste dhe ishte lënë jashtë nga Europa. Kadare, një prej figurave më të njohura dhe më të respektuara të letërsisë shqiptare dhe botërore, la pas një trashëgimi të pasur veprash që kanë prekur zemrat dhe mendjet e miliona lexuesve anë e mbanë globit. Veprat e tij, të përkthyera në shumë gjuhë të botës, kanë fituar çmime dhe vlerësime ndërkombëtare, duke e bërë atë një ambasador të denjë të kulturës shqiptare. Ismail Kadare mbetet një monument i gjallë i historisë dhe kulturës shqiptare. Veprat e tij do të vazhdojnë të lexohen dhe të vlerësohen për shumë breza të ardhshëm, duke mbajtur të gjallë kujtimin dhe kontributin e tij të madh në letërsinë botërore. Vdekja e tij është një humbje e madhe, por trashëgimia e tij letrare do të mbetet përjetësisht një pasuri e çmuar për Shqipërinë dhe botën. Ismail Kadare njihet në mbarë botën si një nga shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit të 20-të dhe 21-të, dhe si një zë i rëndësishëm në letërsinë evropiane dhe botërore. Veprat e Kadaresë janë përkthyer në mbi 30 gjuhë, duke përfshirë anglisht, frëngjisht, gjermanisht, spanjisht dhe shumë të tjera. Përkthimet kanë ndihmuar që krijimtaria e tij të njihet dhe vlerësohet në mbarë globin. Kadareja ka fituar shumë çmime prestigjioze ndërkombëtare, duke përfshirë çmimin Man Booker International (2005), Çmimin Príncipe de Asturias për Letërsi (2009), dhe shumë të tjera. Ai është nominuar disa herë për Çmimin Nobel për Letërsi, duke qenë një kandidat serioz për këtë çmim. Veprat e Kadaresë trajtojnë tema universale si tirania, liria, identiteti dhe konflikti, të cilat rezonojnë me lexuesit në mbarë botën. Përshkrimet e tij të detajuara të jetës nën regjimet autoritare dhe pasojat e tyre janë të kuptueshme dhe të vlerësuara nga audienca globale. Kadare njihet për stilin e tij të veçantë letrar, i cili kombinon realizmin magjik, alegorinë dhe simbolizmin. Ky stil e bën atë të dallojë në letërsinë botërore dhe i jep veprave të tij një dimension të thellë dhe të veçantë. Përveç krijimtarisë së tij letrare, Kadare ka qenë gjithashtu një zë i fuqishëm për të drejtat e njeriut dhe lirinë e shprehjes. Ai ka folur hapur kundër tiranisë dhe censurës, duke fituar respekt dhe admirimin e komunitetit ndërkombëtar. Shumë kritikë letrarë dhe studiues të letërsisë kanë shkruar mbi veprat e Kadaresë, duke analizuar thellësisht kontributin e tij në letërsinë botërore. Bibliotekat dhe universitetet në mbarë botën kanë përfshirë veprat e tij në kurrikulat e tyre, duke njohur rëndësinë e tij kulturore dhe letrare. Në 20 tetor 2009 Ismail Kadare u bë i pari shkrimtar shqiptar që fiton çmimin “Princi i Asturias për Letërsinë”. Në 2019 fitoi çmimin Ndërkombëtar të Letërsisë Neustadt, që njihet edhe si Nobeli Amerikan, ndërsa vitin e kaluar (17 tetor 2023) shkrimtarit të madh shqiptar iu dha titulli i Oficerit të Lartë të Legjionit të Nderit, nga Presidenti francez Emmanuel Macron.
Reagimet politike
Politikanët dhe figurat publike shqiptare kanë shprehur ngushëllimet e tyre për këtë humbje të madhe. Presidenti i Republikës Bajram begaj shprehu hidhërimin e tij të thellë, duke e cilësuar Kadarenë si një ikonë të kulturës kombëtare dhe një ambasador të denjë të Shqipërisë në botë. “Veprat e tij do të jetojnë përjetësisht dhe do të vazhdojnë të frymëzojnë brezat e rinj,” tha Presidenti. Kryeministri Edi Rama theksoi se humbja e Ismail Kadaresë është një humbje e madhe për kulturën dhe letërsinë shqiptare. “Me Kadarenë humbim një prej mendjeve më të ndritura të kombit tonë, por vepra e tij do të jetë gjithmonë e gjallë në mendjet dhe zemrat tona”, deklaroi Kryeministri. Kryetarja e Kuvendit Lindita Nikolli e cilësoi Kadaresë si një gjeni letrar dhe një simbol të pavdekshëm të letërsisë shqiptare. “Kontributi i tij i madh do të mbahet mend dhe vlerësohet përjetësisht”, tha ai. Ministrja e Kulturës tha se Kadareja ishte dhe do të mbetet një prej figurave më të mëdha të letrave shqipe. “Trashëgimia e tij letrare do të vazhdojë të frymëzojë dhe të ndriçojë brezat e ardhshëm”, u shpreh ajo. Kreu i Partisë Demokratike Sali Berisha shprehu ngushëllimet e tij për familjen e Kadaresë dhe të gjithë shqiptarët, duke e quajtur shkrimtarin një monument të gjallë të historisë dhe identitetit kombëtar. “Shqipëria humbi një prej dritave të saj më të ndritura, por veprat e tij do të jetojnë përjetësisht” tha ai. Zyra e BE-së në Tiranë, bëri një reagim në Facebook ku përmend faktin se Ismail Kadare ishte një zë i fuqishëm letrar që tejkaloi Evropën. “Lajm i trishtë nga Tirana sot. Ismail Kadare, një kolos i letrave dhe zë i dashur i Shqipërisë, është ndarë nga jeta. Proza e tij e mprehtë, depërtuese dhe gjithsesi mirëdashëse pasqyronte kompleksitetin e historisë dhe folklorit të Shqipërisë”, thuhet në postim. Ambasada e SHBA në Tiranë shkruan “Vepra e tij ka krijuar ura midis Shqipërisë dhe botës dhe trashëgimia e tij do të jetojë si një dëshmi e gjeniut të tij në letra. Mendimet tona janë me familjen e tij, me të dashurit e tij dhe me popullin shqiptar”, shkruan ambasada.
Mediat e huaja
Ikja e Ismail Kadaresë nuk është vetëm humbje e madhe e për letërsinë shqiptare dhe vendin tone. Mediat e huaja i kanë kushtuar vëmendje dhe artikuj shkrimtarit shqiptar, ndër shkrimtarët më të mirë të letërsisë botërore bashkëkohore, dhe autori më i përkthyer jashtë vendit, fitues i disa çmimeve letrare ndërkombëtare dhe i nominuar disa herë për çmimin Nobel. “Le Monde” e ka krahasuar Kadarenë me George Orëell ose Franz Kafka, i cili përdori metaforën dhe ironinë për të zbuluar natyrën e tiranisë nën Enver Hoxhën, i cili sundoi Shqipërinë nga viti 1946 deri në vdekjen e tij në 1985. “Ismail Kadare: Një dritë e ndritshme në ditët më të errëta të Shqipërisë” është ky titulli i “France 24”. Romancieri Ismail Kadare – përdori stilolapsin e tij si një armë vjedhurazi për t’i mbijetuar diktatorit komunist paranojak të Shqipërisë Enver Hoxha”, thuhet në artikull. “Ëashington Post” në shkrim përmend se vitin e kaluar, presidenti francez Emmanuel Macron i dha atij titullin “Oficeri i Madh i Legjionit të Nderit” gjatë një vizite në kryeqytetin shqiptar. Franca e kishte bërë më parë edhe bashkëpunëtor të huaj të Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike, si dhe Komandant të Legjionit të Nderit. Ndërron jetë romancieri shqiptar me famë botërore, Ismail Kadare”, ky ishte titulli i Associated Press. “Ndahet nga jeta gjiganti i letërsisë shqipe”, kështu nis shkrimin “The Guardian”. Ismail Kadare, shkrimtari shqiptar që eksploroi historinë dhe kulturën e Ballkanit në poezi dhe letërsi artistike për më shumë se 60 vjet shkruan prestigjozja britanike. “Me romanet e tij luftoi regjimin komunist në Shqipëri,” shkruan La Repubblica. Shkrimtar, poet, eseist, gjatë regjimit komunist ka qenë deputet për 12 vjet, por ishte botimi i romanit të tij të parë, “Gjenerali i ushtrisë së vdekur” , që e bëri atë figurën dominuese letrare në Shqipëri dhe i dha famë ndërkombëtare, shkruan gazeta e vendit fqinj.
