Project Syndicate
Duke penguar një valë të dytë të mundshme të pandemisë COVID-19, shumë vende tani mund të kalojnë kulmin e saj në aspektin e shëndetit publik. Por maja e zemërimit social, ekonomik dhe politik ka shumë të ngjarë të preket, dhe, në këtë kuptim, disa vende, siç është Franca, janë më të ekspozuara se të tjerat.
Mbretëria e vogël dhe e mbyllur në Himalaje, e Bhutanit, e cila shtrihet midis Kinës dhe Indisë, nuk është vetëm një Mekë turistësh. Vendi gjithashtu ka proklamuar prej kohësh konceptin e “lumturisë kombëtare bruto” (GNH), të cilin arkitektët e tij e konsiderojnë si shumë më gjithëpërfshirës dhe më të saktë sesa masa konvencionale e një ekonomie, produkti kombëtar bruto ose GNP.
Por me pandeminë COVID-19 që po shkakton kambanat e alarmit të papunësisë thuajse kudo, mund të jetë koha për të konsideruar krijimin e një treguesi të tretë: zemërimin e madh kombëtar, ose GNA. Pse nuk duhet t’i masim nxitjet e shpirtit njerëzor, duke përdorur një shkallë të madhe emocionesh në Rihter?
Një qasje e tillë mund t’i ndihmojë qeveritë të veprojnë përpara se zemërimi popullor të mbarojë. Siç argumentoi italiani i shekullit XIX, Camilo Cavour, “reformat e bëra në kohë dobësojnë frymën revolucionare”. “Mosha e zemërimit”- titulli i një libri në vitin 2017, nga eseisti indian Pankaj Mishra – mund të jetë mbi ne.
Zemërimi nuk është më pjesë e popujve të jugut global. Është kthyer në një ndjesi vërtet universale, siç po tregohet me lehtësi në Shtetet e Bashkuara nga protestat në shkallë të gjerë, që kanë shpërthyer për vrasjen e George Floyd – një njeri me ngjyrë, i paarmatosur, i nënshtruar – nga një oficer policie.
Për turmat e tërbuara që mblidhen në të 50 shtetet, ditët e tolerimit të abuzimeve të tilla të pushtetit – dhe racizmit sistemik që i inkurajon dhe i lehtëson – kanë mbaruar. Duke penguar një valë të dytë të mundshme të pandemisë COVID-19, shumë vende tani mund të kalojnë kulmin e saj në aspektin e shëndetit publik.
Por maja e zemërimit social, ekonomik dhe politik ka shumë të ngjarë të preket, dhe, në këtë kuptim, disa vende, siç është Franca, janë më të ekspozuara se të tjerat. Sa më shumë që fuqia është e centralizuar dhe e mishëruar në një person, aq më e brishtë është. Për shembull, në Mbretërinë e Bashkuar, fuqia simbolike e mbretëreshës është e ndarë nga fuqia e vërtetë, e fituar nga kryeministri.
Në të kundërt, në Francë, të dyja llojet e pushtetit i janë dhënë presidentit, i cili është është edhe më i fortë, por edhe më i prekshëm në rezultate. Për më tepër, sa më shumë që mosbesimi popullor i shtetit dhe përfaqësuesve të tij ushqehet me perceptime të mëparshme negative, si në rastin e lëvizjes së jelekëverdhëve francezë, aq më shumë ka të ngjarë që frika dhe poshtërimi të shndërrohen në zemërim.
Në epokën e pandemisë COVID-19, shkaku kryesor i zemërimit është ndjenja e pabarazisë në lidhje me rrezikun e infeksionit. Vërtet, pothuajse të gjithë e pranojnë rrezikshmërinë e lartë tek të moshuarit. Por kur njerëzit në pozita autoriteti dhe sigurie relative u thonë atyre që janë më të rrezikuar se mbrojtja që ata kërkojnë është e panevojshme, gjykohen për pandershmëri dhe për paaftësi.
Këtu shpërthen zemërimi. Grindja për maskat në Francë e ilustron në mënyrën e duhur këtë fenomen. Si guxojnë punëtorët me jakë të bardhë, shumë prej tyre të mbrojtur nga lehtësia për të punuar nga shtëpia, t’u thonë punëtorëve me jakë blu, në vijën e parë të frontit, se frika e tyre është e ekzagjeruar?
Disa njerëz të pasur dhe të fuqishëm kanë vdekur gjithashtu nga COVID-19, por kjo nuk është e mjaftueshme për të krijuar një sens drejtësie. Kërkimi i qytetarëve për të kaluar më shumë kohë në punë, në rrethanat aktuale të jashtëzakonshme, nuk është në vetvete tronditëse.
Gjatë krizës së rëndë ekonomike dhe financiare të Azisë më 1998, për shembull, qytetarët në vende të tilla, si Koreja e Jugut, punuan me orare të zgjatura si kurrë më parë. Por është shumë e vështirë të kërkosh nga njerëzit të bëjnë një përpjekje shtesë, kur mungon besimi dhe angazhimi i barabartë, i përbashkët.
Po kështu, ne nuk mund të presim realisht përgjegjësi kolektive nëse ndjenja e “fatit të pabarabartë” është shumë e fortë dhe ajo e solidaritetit shumë e dobët. Kjo vlen edhe më shumë kur zemërimi i publikut i paraprin pandemisë. Në të vërtetë, shkaku i dytë kryesor i zemërimit të sotëm është kumulativ: bezdisja, si frika, shtohet, dhe zemërimi i sotëm hap plagët e tërbimeve të djeshme.
Është shumë e lehtë për dikë që të tërhiqet në tërbim, kur ata tashmë janë të mbushur me frikë dhe poshtërim. Lumturia, nga ana tjetër, nuk mund të shpjegohet gjithmonë. Shpesh është produkt i një gjendjeje natyrale, ose reflektim i një atributi personal (megjithëse pa dyshim që është më e lehtë të jesh i lumtur kur je i pasur dhe i shëndetshëm).
Zemërimi nuk është vetëm i shpjegueshëm, por kërkon gjithashtu edhe “dash kurbani”. Ashtu si vetë koronavirusi, ai kërkon të bashkohet me diçka, dhe disa liderë politikë janë më të prekshëm se të tjerët në këtë drejtim. Franca dhe Mbretëria e Bashkuar përsëri ofrojnë një krahasim interesant.
Një shumicë e qytetarëve britanikë mund të mendojnë se kryeministri Boris Johnson e ka menaxhuar keq krizën e shëndetit publik të vendit, por shumë vazhdojnë ta pëlqejnë atë – dhe jo vetëm për shkak të betejës personale të Johnson-it kundër virusit. Kjo mund të jetë thellësisht e padrejtë, por është një fakt.
Ndërsa presidenti francez Emmanuel Macron, ka mësuar rrugën e vështirë, nuk ka asnjë objektivitet kur bëhet fjalë për zemërimin. (Në të vërtetë, vlerësimet e vetëmiratimit të Johnson-it kanë rënë kohët e fundit, kryesisht për shkak të refuzimit të tij për të pushuar nga puna këshilltarin kryesor, Dominic Cummings, i cili më parë kishte udhëtuar nëpër Angli.
Shumica e votuesve e konsideron këtë akt si shkelje të rregullave të bllokimit kombëtar.) Edhe pse frika që mbizotëroi në fazën e parë të krizës COVID-19 do të vazhdojë për aq kohë sa nuk ka vaksinë, zemërimi tani po merr të tatëpjetën.
Mbrojtja e vetme është demonstrimi i prekshëm i solidaritetit midis qytetarëve dhe vendeve – pjesërisht përmes taksave dhe rishpërndarjes së pasurisë. Faza e parë e pandemisë ka qenë kryesisht e keqe për populistët, me vendet ku ata janë në pushtet. Por nëse zemërimi aktual në rritje, nuk përmbahet me sukses, atëherë faza e dytë ekonomike mund të nxisë rikthimin e saj.
l.m/Fjala.al
