Nga Alessia Selimi
Ekziston një studim që sugjeron se angazhimi me njerëz dhe besimi tek ata, ndonëse nuk janë të njohur për ju, është i rëndësishëm për mirëqenien tonë, e atyre që hasim, si dhe për shëndetin e shoqërisë. Një tjetër studim i botuar këtë vit, kur bota u prek nga pandemia COVID-19, tregon se izolimi shoqëror rrit ndjeshëm rrezikun e një personi për vdekje të parakohshme nga të gjitha shkaqet, rrezik ky që mund të rivalizojë ato të pirjes së duhanit, mbipeshës dhe pasivitetit fizik, se përse duhet të njohim njerëz të tjerë.
Për disa është zakon, ndërsa të tjerët e shmangin me çdo kusht – por biseda me të huajt ka përfitime të papritura për mirëqenien tonë. Imagjinoni sikur vdisni. Ju zgjoheni në një botë të përbërë vetëm nga njerëz që mbani mend. “Të gjithë dashamirët tuaj të vjetër, shefi juaj, gjyshet dhe kamerieret që ju shërbejnë ushqimin çdo ditë në drekë… është një mundësi për të kaluar kohë cilësore, për të rinovuar lidhjet e venitura.
Vetëm pas disa javësh nga kjo, ju filloni të ndiheni të mjeruar. Ju pyesni veten se çfarë është ndryshe, ndërsa ecni nëpër parqe të qeta. Asnjë i huaj nuk i zbukuron stolat e zbrazët të parkut. Asnjë familje e panjohur për ju nuk hedh bukë për rosat dhe ju bën të buzëqeshni, për shkak të të qeshurave të tyre. “Ky skenar i një jete të mundshme të përtejme ishte parashikuar nga romancieri dhe neuroshkencëtari, David Eagleman, në tregimin e tij “Rrethi i miqve”, të cilin ai e shkroi më shumë se një dekadë më parë.
Eagleman tha se ka pasur lexime të shumta të përbashkëta të kësaj përralle, rreth të huajve të zhdukur, gjatë pandemisë COVID-19. Ndërsa jemi tërhequr në fshikëzat e familjes dhe miqve tanë për të qëndruar të sigurt, mungesa e qartë e atyre në periferinë e jetës sonë ka shtyrë më shumë njerëz të reflektojnë mbi domethënien e të huajve. Ekziston një studim në rritje që sugjeron që angazhimi me njerëz dhe besimi tek ata që nuk i njohim është i rëndësishëm për mirëqenien tonë, mirëqenien e atyre që hasim, si dhe për shëndetin e shoqërisë.
Për shembull, sjellja miqësore ndaj të huajve ka qenë e lidhur me vetëvlerësim më të lartë tek adoleshentët në Shtetet e Bashkuara. Në Kinë, besimi më i madh tek të huajt ka qenë i lidhur me një shëndet më të mirë të përgjithshëm. Dhe në Kanada, besimi tek të huajt ka qenë gjithashtu i lidhur me mirëqenien individuale. Në historinë e Eagleman-it, njerëzit përtej rrethit tonë të miqve u ndien në shikim të parë të parëndësishëm për ne, edhe pse rritemi për të kuptuar rëndësinë e tyre.
Humbja e ndërveprimit me të tjerët ka një ndikim shumë të rëndësishëm jo vetëm në mirëqenien tonë mendore, por edhe në shëndetin tonë fizik. Një studim para-Covid, i botuar në vitin 2020, tregoi se izolimi shoqëror rrit ndjeshëm rrezikun e një personi për vdekje të parakohshme nga të gjitha shkaqet, një rrezik që mund të rivalizojë ato të pirjes së duhanit, mbipeshës dhe pasivitetit fizik.
Bllokimet e vendosura për të na mbrojtur nga COVID-19 kanë rritur izolimin, veçanërisht midis më të rrezikuarve. Ndarjet e reja shoqërore janë shfaqur. Në jetën e përditshme para-Covid, shumë prej nesh natyrshëm hasen në një grup të gjerë njerëzish, shpesh rastësisht. Do të rastisnim me një të huaj në korridor, në punë dhe do ta përshëndetnim, ose do të takonim një mik në një lokal, dhe pastaj do të fillonim të flisnim me shoqëruesin e tij.
Po tani? Psikologia e Yale-s, Laurie Santos, shpjegon se kemi mësuar t’i shohim të huajt si bartës të mundshëm të një virusi të rrezikshëm, si kërcënime, kështu që ne bëjmë më të mirën për t’i shmangur ata. Ne dalim nga rruga e të huajve për të mbajtur distancën tonë shoqërore. Një mori udhëzimesh na mbajnë larg… Ne përkulemi për të marrë çelësat e rënë të dikujt tjetër, por hezitojmë. Edhe nëse jemi asimptomatikë, ne jemi të vetëdijshëm se mund të përhapim cikla përshtyme dhe të perceptohemi si një rrezik.
Paradoksi antishoqëror
Kur isha reporter në Afrikën e Jugut, po udhëtoja përgjatë një rruge të largët, me një koleg të BBC-së, Milton Nkosi, i cili është nga Afrika e Jugut. Kishim humbur. Miltoni, me reputacionin e të njohurit dikë në çdo cep të vendit, filloi bisedën me një grua. Unë qesha, ndërsa reputacioni i Miltonit u rrit. Ai shpjegoi se do të kishte qenë e pasjellshme dhe ofenduese të kërkonte udhëzime pa vendosur një lidhje disi miqësore.
Sidoqoftë, në shumicën e botës së zhvilluar njerëzit vazhdimisht e mbivlerësojnë nivelin e sikletit që do të ndienin, nëse do të shtriheshin me dikë që nuk e njohin, madje edhe në kohërat para-Covid. Nick Epley, në Universitetin e Çikagos, ia ka kushtuar pjesën më të madhe të jetës së tij akademike hetimit të marrëdhënies sonë me të huajt. Epley u intrigua nga qëndrimet e shokëve të tij udhëtarë. Pse ata e injoronin njëri-tjetrin çdo mëngjes?
A ishte që familja dhe miqtë janë të dobishëm, por të huajt janë të rrezikshëm ose, më mire, ne presim që ata të jenë? Epley zhvilloi një eksperiment, para-Covid, në të cilin pjesëmarrësve u tha të vazhdonin si zakonisht, ose të bënin bisedë me këdo që ulej pranë tyre. Zbuloi atë që ai e quajti një “paradoks antishoqëror”, ku njerëzit vazhdimisht nënvlerësonin sa do të kënaqeshin të flisnin me të huaj.
Në qershor të vitit 2019, në një ditë më se të zakonshme, i inkurajoi pasagjerët e autobusëve të fillonin një bisedë me një të panjohur. Posterët dhe njoftimet publike i erdhën mjaft në ndihmë. Njerëzit britanikë janë mjaft të rezervuar, por Epley e përsëriti eksperimentin e tij në Çikago atë ditë dhe zbuloi se “britanikët kënaqeshin kur flisnin me të huajt”. Sa më gjatë që njerëzit të kishin folur, aq më mirë ndiheshin, edhe nëse prisnin të ishin më të lumtur në vetmi, ose ta mendonin veten si introversë. Shumë njerëz mund të ndihen hezitues për të filluar një bisedë, duke mos ditur çfarë të thonë.
Ata mund të merrnin këshilla nga një libër, “Arti i bisedës”, i shkruar më 1867. “Përgatituni për bisedë duke ruajtur mendjen me çështje interesante: historinë, duke mos harruar atë që po ndodh në kohën e tanishme, krime dhe gjykime të jashtëzakonshme dhe, veçanërisht, biografinë e personave të famshëm. “Kjo këshillë ishte për njerëzit që bënin udhëtime me një karrocë të përbashkët me të huaj. Në atë kohë individët nuk mund të imagjonin të bashkoheshin me një karrocë, pa folur me njerëzit me të cilët po ndanin udhëtimin.”
Karnevali i dhembshurisë
Prej kohësh më interesonte ideja e takimeve midis të huajve, pjesërisht sepse jam ndier mirë kur kam pasur një lidhje kuptimplotë me dikë që nuk e njoh, veçanërisht nëse ata nuk ndajnë perspektivën ose përvojat e mia. Unë isha e frymëzuar për të bashkëbiseduar në TEDx në lidhje me potencialin për të pasur udhëtime më kuptimplota; ne duhet të hasemi me ata që janë ndryshe nga ne.
Nëse vazhdojmë të flasim vetëm me ata që i njohim tashmë, tërhiqemi më tej brenda flluskave tona sociale, membranat e të cilave mund të bëhen më pak të përshkueshme me kalimin e kohës. Pa u angazhuar me një rreth më të gjerë, ne kemi më pak mundësi për t’i sfiduar supozimet tona ose mirëkuptimin për njerëz dukshëm të ndryshëm nga vetja. Ndërsa COVID-19 dhe recesioni që rezulton po na ndikojnë në mënyrë të pabarabartë, këto biseda nëpër ndarje bëhen edhe më të rëndësishme.
Ndikimi i COVID-19 në angazhimin tonë me të huajt nuk ka qenë i gjithi negativ. Gjatë kulmit të bllokimit, me dhjetëra mijëra njerëz në të gjithë botën i ndihmonin të tjerët, pavarësisht se nuk i njihnin. Eseistja amerikane, Rebecca Solnit, e ka quajtur një përgjigje të tillë ndaj katastrofës një “karneval dhimbshurie”. “Kur të gjitha ndarjet dhe modelet e zakonshme prishen, njerëzit rriten për t’u bërë rojat e vëllezërve të tyre”, shkruan ajo.
“Dhe kjo qëllimshmëri dhe lidhshmëri sjell gëzim edhe mes vdekjes, kaosit, frikës dhe humbjes.” Me në fokus grupet e krijuara gjatë COVID-19, qendra “British Future” raporton se njerëzit flisnin për një ndjenjë të rritur të ndjeshmërisë, ndërsa kufizimet po lehtësoheshin, dhe se ndiheshin më të sigurt për të biseduar me të huaj, duke pasur parasysh përvojën e përbashkët komunale. “Që kur u sëmura, kemi pasur shumë njerëz në derë, duke lënë letra, lule”, tha një pjesëmarrës në diskutim, që jeton në Paisley, në Skoci.
A mundet që kjo lidhje e epokës Covid midis të huajve ta tejkalojë virusin? Pjesëmarrësit në studimin e “British Future” folën për një dëshirë që kjo fqinjësi dhe mirësi ndaj të huajve të vazhdonte, ndërsa shëroheshim nga pandemia, megjithatë raporti jep detaje për sfidat: dallimet e mendimit në lidhje me ritmin me të cilin shoqëria rihapet, mund të provokojnë ndarje, veçanërisht nga mosha, por edhe nga gjeografia dhe pasuria.
Përtej maskës
Vënia e një maske, jetike për të mbrojtur shëndetin e vetvetes dhe atyre rreth nesh, ndryshon mënyrën e krijimit të një lidhjeje. Neuroshkencëtari i Universitetit të Nju-Jorkut, Jay Van Bavel, thotë se truri ynë përpunon fytyrat brenda disa qindra milisekondash nga shikimi i dikujt. Në atë kohë mikro, ne përcaktojmë nëse fytyra është një mik apo armik, nëse ato duken miqësore apo kërcënuese.
Në kulturat që nuk janë mësuar të përballen me mbulesa, të mësuarit për të komunikuar në mënyrë efektive mund të marrë pak kohë. Van Bavel sugjeron nevojën për një fushatë të fuqishme marketingu për t’i ndihmuar njerëzit të kuptojnë funksionin e maskave dhe të na mundësojë të gjithëve t’i shohim ato në një dritë të re. Në të vërtetë, mijëra udhëtarë në Japoni vinin maska çdo ditë para Covid-it, jo sepse ishin hipokondriakë, por sepse kishin ftohje dhe donin të mbronin njerëzit përreth tyre. Ripranimi i bartësve të maskave si njerëz që kanë zgjedhur të jenë të vëmendshëm, mund të na bëjë të ndiejmë një masë të bujarisë dhe të ngrohtësisë.
Ndërsa jemi ende duke jetuar me kërcënimin e pandemisë që varet mbi ne, lidhja shoqërore është diçka që duhet të vendosim ta bëjmë, duke kapërcyer pengesat që distancimi shoqëror ka rritur. Psikologia Laurie Santos argumenton që për të kontaktuar me të huajt duhet të shkelim intuitat tona për atë që është më e mira për ne. Nëse nuk gjejmë mënyra për të trajtuar vetminë tonë, mund të gjejmë një krizë afatgjatë të shëndetit mendor dhe fizik.
Sot duhet të jemi kreativë se si ta arrijmë këtë lidhje, duke qëndruar gjithashtu të sigurt. David Eagleman e përfundon historinë e tij te “Rrethi i Miqve” me një paralajmërim për këtë skenar të botës tjetër: Turmat e munguara ju bëjnë të vetmuar. Ju filloni të ankoheni për të gjithë njerëzit që mund të takoni. Por askush nuk ju dëgjon ose simpatizon, sepse kjo është pikërisht ajo që keni zgjedhur, kur keni qenë gjallë.
/Jo.Be/Fjala.al
Burimi: BBC
