Lëndimet e tmerrshme të pësuar nga shkrimtari i madh britanik nuk do ta shuajnë besimin e tij në rëndësinë kritike të të thënit të pathënshme.
Nga Kenan Malik
Puna e Apoet-it, – vëren një nga personazhet në “Vargjet Satanike” të Salman Rushdie, “është të emërojë të paemërtueshëm, të tregojë mashtrime, të mbajë anë, të fillojë debatet, t’i japë formë botës dhe ta ndalojë të flejë”. “Dhe nëse rrjedhin lumenj gjaku nga prerjet që i shkaktojnë vargjet e tij,” shton transmetuesi, “atëherë ata do ta ushqejnë atë”.
Ndërsa Rushdie shtrihet, tmerrësisht i plagosur, në një ventilator në një spital të Pensilvanisë, duket diçka tmerrësisht parashikuese në lidhje me romanin, zemërimi kundër të cilit ka derdhur lumenj gjaku. Përfshirë, tani, vetë Rushdie.
Ajo që është veçanërisht tronditëse në lidhje me sulmin nuk është vetëm egërsia e tij, por edhe fakti që Rushdie dukej se kishte triumfuar mbi keqdashjen e fetvasë* – (*vendim mbi një pikë të ligjit islam të dhënë nga një autoritet i njohur. Shënim i red.).
I vendosur nga Ajatollah Khomeini i Iranit në ditën e Shën Valentinit 1989, dënimi me vdekje e detyroi Rushdie të fshihej për gati një dekadë. Ai nuk është anuluar kurrë, por kërcënimi që paraqiste dukej se ishte larguar. Për dy dekadat e fundit, Rushdie ka jetuar një jetë relativisht të hapur. Dhe më pas erdhi sulmi i së premtes.
Arsyet e sulmit nuk janë ende të qarta. Megjithatë, është e vështirë të mos shohësh pas saj hijen e tmerrshme të hedhur nga urdhri i vdekjes së Khomeinit.
Çështja Rushdie ishte një pikë kyçe në jetën politike dhe kulturore britanike, duke nxjerrë në sipërfaqe çështje të tilla si Islami radikal, terrorizmi, kufijtë e fjalës së lirë dhe kufijtë e tolerancës. Ishte gjithashtu një pikë kthese në mënyrën se si shumë menduan për këto çështje. Pas tij u zhvillua një armiqësi më e madhe ndaj muslimanëve dhe një ndjenjë më e fortë e papranueshmërisë morale të ofendimit të kulturave ose besimeve të tjera në një shoqëri pluraliste.
Vargjet Satanike, romani i katërt i Rushdie-t, ishte po aq një eksplorim i përvojës së migrantëve, po aq edhe i Islamit, aq i egër në akuzat e tij për racizëm aq edhe për fenë. Megjithatë, ajo që kishte rëndësi ishte më pak ajo që shkroi Rushdie sesa ajo që simbolizonte romani. Vitet 1980 ishin një dekadë që pa fillimet e prishjes së kufijve tradicionalë politikë dhe moralë, një zbërthim me të cilin ne ende po pajtohemi.
Rushdie po hartonte këtë terren të ri, duke kapur ndjenjën e zhvendosjes dhe dislokimit, të cilën e gjeti emocionuese. Vargjet Satanike ishin, – shkroi ai duke u fshehur, – “një këngë dashurie për veten tonë të përzier”, një vepër që “feston hibriditetin, papastërtinë, përzierjen, transformimin që vjen nga kombinimet e reja dhe të papritura të qenieve njerëzore, kulturave, ideve, politikë, filma, këngë”.
Shumë kritikë të Vargjeve Satanike besonin se “përzierja me një kulturë tjetër në mënyrë të pashmangshme do të dobësojë dhe shkatërrojë kulturën e tyre. Unë jam i mendimit të kundërt.”
Aty ku Rushdie festoi zbërthimin e kufijve tradicionalë, të tjerët kërkonin siguri të reja. Islami fondamentalist më parë kishte pasur pak prani brenda komuniteteve myslimane perëndimore. Tani ajo fitoi një bazë, duke siguruar sigurinë dhe pastërtinë që shumë njerëz filluan të dëshironin.
Fushata anti-Rushdie ishte ndoshta shpërthimi i parë i madh i zemërimit për njollosjen e simboleve të identitetit në një kohë kur simbole të tilla po merrnin një rëndësi të re. Britanikët me prejardhje myslimane që u rritën në vitet 1970 dhe në fillim të viteve 80 rrallë e shihnin “myslimanin” si identitetin e tyre kryesor. Çështja Rushdie dha njoftimin për një ndryshim në perceptimin e vetvetes dhe për fillimet e një identiteti të veçantë mysliman.
Beteja mbi romanin e Rushdie pati një ndikim të thellë edhe te liberalët, shumë prej të cilëve ishin po aq të çorientuar nga zbërthimi i sigurisë së vjetër. Disa e panë në aferën Rushdie një “përplasje qytetërimesh” dhe vetë filluan të kërkonin gjuhën e identitetit, duke vënë në pikëpyetje vetë praninë e myslimanëve si të papajtueshme me vlerat e perëndimit, një ndjenjë që është bërë më e fortë gjatë tre dekadave të fundit.
Për të tjerët, çështja Rushdie zbuloi nevojën për një kontroll më të madh të fjalës. Vlen të kujtohet se sa e jashtëzakonshme, në terma bashkëkohorë, ishte përgjigja ndaj fetvasë. Jo vetëm që Rushdie u detyrua të fshihej, por libraritë u sulmuan me zjarr, përkthyesit dhe botuesit u vranë.
Megjithatë Penguin, botuesi, nuk u lëkund kurrë në angazhimin e tij ndaj Vargjeve Satanike. Ai pranoi, CEO i Penguin, Peter Mayer, kujtoi më vonë, se ajo që ishte në rrezik ishte “shumë më shumë sesa thjesht fati i këtij libri”. Mënyra se si u përgjigj Penguin “do të ndikonte në të ardhmen e hetimit të lirë, pa të cilin nuk do të kishte asnjë botim siç e dinim”.
Është një qëndrim që duket se i përket një moshe tjetër. Sot, shumë besojnë se shoqëritë plurale mund të funksionojnë siç duhet vetëm nëse njerëzit vetëcensurojnë duke kufizuar, sipas fjalëve të sociologut Tariq Modood, “shkallën në të cilën ata i nënshtrojnë kritikës besimet themelore të njëri-tjetrit”.
Unë kam qëndrim të kundërt. Është në një shoqëri plurale që liria e fjalës bëhet veçanërisht e rëndësishme. Në shoqëri të tilla, është e pashmangshme dhe, nganjëherë, e rëndësishme që njerëzit të ofendojnë ndjeshmëritë e të tjerëve. E pashmangshme, sepse aty ku besimet e ndryshme mbahen thellë, përplasjet janë të pashmangshme. Ato zgjidhen më mirë hapur sesa shtypen në emër të “respektit”.
Dhe e rëndësishme, sepse çdo lloj përparimi shoqëror do të thotë të ofendosh disa ndjeshmëri të thella. “Nuk mund ta thuash këtë!” është shumë shpesh përgjigja e atyre në pushtet ndaj sfidimit të pushtetit të tyre. Të pranosh se disa gjëra nuk mund të thuhen do të thotë të pranosh se disa forma të pushtetit nuk mund të sfidohen.
Ajo që konsiderohet “fyerje ndaj një komuniteti” është më shpesh një debat brenda komuniteteve. Kjo është arsyeja pse kaq shumë pika ndezjeje mbi ofendueshmërinë përfshijnë artistë të pakicës – jo vetëm Rushdie, por Hanif Kureishi, Monica Ali, Gurpreet Kaur Bhatti, Sooreh Hera, MF Husain dhe shumë të tjerë.
Kritikët e Rushdie nuk folën më shumë për komunitetin mysliman sesa Rushdie. Të dy përfaqësonin pikëpamje të ndryshme brenda komuniteteve muslimane. Rushdie i dha zë një ndjenje radikale, laike që në vitet 1980 ishte shumë e dukshme. Kritikët e Rushdie folën për disa nga pikat më konservatore. Janë zërat përparimtarë që konservatorë të tillë kërkojnë të heshtin ata që tradhtohen më së shumti nga kufizimet në dhënien e fyerjes. Është sfida e tyre ndaj normave tradicionale që shpesh konsiderohen “fyese”.
Qeniet njerëzore, vërejti Rushdie në esenë e tij të vitit 1990, In Good Faith, “i japin formë të ardhmes së tyre duke debatuar dhe sfiduar, duke vënë në dyshim dhe duke thënë të pathënën; jo duke u gjunjëzuar para perëndive apo njerëzve”.
Mund të shpresojmë vetëm për rikuperimin e Salman Rushdie nga sulmi i tij i tmerrshëm. Ajo që ne mund të këmbëngulim, megjithatë, është të vazhdojmë të “thomë të pathënën”, të vëmë në dyshim kufijtë e vendosur si nga racistët ashtu edhe nga fanatikët fetarë. Çdo gjë më pak do të ishte një tradhti.
*Kenan Malik është një kolumnist i Observer dhe autor i “Nga Fetva në Xhihad: Çështja Rushdie dhe pasojat e saj”
Burimi: theguarduan,com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
