Gabriele D’Annunzio ëndërronte si fëmijë të jetonte si një princ i Rilindjes, por përfundoi i kufizuar në mërgimin luksoz të Vittoriale.
Gabriele D’Annunzio lindi 160 vjet më parë, një ikonë e gjallë dhe protagonist i bëmave të luftës sa joreale aq edhe sensacionale, i cili i mbylli ditët e tij të kufizuar në mërgimin luksoz të Vittoriale. Le të rigjurmojmë historinë e saj, nga “pika e vëmendjes” tek izolimi i Gardone Riviera, përmes artikullit “Në kafazin e artë” të Lidia Di Simone, marrë nga Focus Storia.
KRONIKA E NJË RËNIM. Në nëntor 1921, “Noturno” e Gabriele D’Annunzio u botua nga Treves. Vepra, një ditar intim, ishte shkruar në vitin 1916, pas aksidentit të fluturimit që e kishte bërë atë pothuajse të verbër. Humbja e syrit i kishte mprehur shqisat e tjera, siç shkruante poeti nga Abruzzo, duke i rritur prekjen dhe dëgjimin, gjë që e bënte të ndihej si një “shikues i verbër”. Kështu ai firmosi veten në mesazhe për botuesin e tij dhe për Benito Musolinin. Viti 1921, një vit vendimtar për poetin, ishte hapur me hyrjen në Vittoriale, rezidencën në liqenin Garda ku ai do të mbyllte ditët e tij.
HEROI I PAKOHË. Ai vend do të bëhej streha e heroit të luftës tashmë të pakëndshme për regjimin që po ndërtonte Duçe, por edhe arkivoli i kulturës së pakufishme të D’Annunzios dhe muzeu që do të lartësonte bëmat e tij. Vila në Gardone Riviera do të ishte shndërruar, falë një mali parash nga kontratat e botimit dhe financimi i qeverisë, në monumentin e poetit. Por ishte një burg i praruar nga i cili shkrimtari nuk donte dhe ndoshta nuk duhej të dilte.
MARSHIMI NË ROMË. Një vit më pas, më 28 tetor 1922, çetat fashiste marshuan drejt Romës. Musolini priste në Milano përfundimin e ngjarjeve dhe D’Annunzio nuk ishte as aty. Megjithatë, gjatë pushtimit të qytetit të Fiume, ishte ai që planifikoi një marshim në kryeqytet. Çfarë kishte ndryshuar ndërkohë?
FITORJA E GJYMTUAR. Më 12 shtator 1919, duke përfunduar aksionin për aneksimin e qytetit dalmat, D’Annunzio u kishte dhënë zë zhgënjimeve të Luftës së Madhe. Italia kishte sakrifikuar mbi 600 mijë burra, duke dërguar në llogore edhe rekrutët më të rinj të të gjithë konfliktit, “djemtë e ’99-ës”. Por tani ai e gjeti veten me borxhin publik në rritje, veteranët të papunë dhe të tallur në rrugë dhe grevat e mëdha që agjituan qytetet, me punëtorët që pushtonin fabrikat dhe ëndërronin për revolucionin, duke frikësuar ata që i trembeshin bajakut “të kuq” të komunizmit.
NJE FITORJE E HESHTUR. Vendi ishte ulur në tryezën e fituesve, por pa marrë gjithçka që ishte premtuar në prag të luftës nga Pakti i Londrës. Ajo italiane ishte një “fitore e gjymtuar”, sipas shprehjes së sajuar nga vetë D’Annunzio. Ndër pretendimet ishte një pjesë e Dalmacisë me qytetin Fiume, por presidenti amerikan Woodrow Wilson kishte menduar për të heshtur ambiciet e vendit tonë: qyteti ishte porti natyror i kroatëve dhe do të shkonte në Jugosllavinë e sapolindur.
ANEKSIMI. Duke shpërfillur arsyet e politikës, D’Annunzio planifikoi aneksimin e Fiume në Mbretërinë e Italisë, duke i vënë të gjithë para një fakti të kryer. Ai e paralajmëroi Musolinin me një shënim: “I dashur shoku im, vdekja u hodh. Unë po iki tani. Nesër në mëngjes do ta marr Fiumen me armë. Zoti i Italisë na ndihmoftë. Unë dal nga shtrati i ethshëm. Por është nuk është e mundur të vonohet. Edhe një herë unë shpirt do të zbut mishin e mjerë”. Marshoi në krye të një legjioni dhe pushtoi Fiumen e Zaran. Dhe duke qenë se ishte ai që ne sot e quajmë “shkatërrues”, premtoi më shumë se një plaçkë lufte: një revolucion.
QYTETI I JETËS DHE ARTIT. Ndërsa në Dalmaci D’Annunzio ndezi shpirtrat me oratorinë e tij, në Romë kryeministri Francesco Saverio Nitti u përpoq të shfrytëzonte jehonën e kompanisë. Për ndjekësit e rinj të poetit nuk kishte rëndësi, ata jetonin një utopi. Pushtimi i legjionarëve të D’Annunzio zgjati 16 muaj, gjatë të cilit u shpall Regjenca italiane e Carnaro (krahu i detit përballë Fiume), i cili prezantoi një kushtetutë libertariane të bazuar në barazinë, socializmin revolucionar, shpërndarjen e mallrave dhe në parësia e bukurisë: novatore, sipas historiografisë moderne. Porti dalmat pothuajse u shndërrua në një komunë, një “qytet i jetës, qytet i artit”, një lloj pritjeje e vitit 1968.
MOSBINDJA CIVILE. Historiani Giordano Bruno Guerri, i cili e rindërtoi atë përvojë në librin Disobbedisco. Pesëqind ditë revolucion. Fiume 1919-1920 (Mondadori), shkruan se “ishte mbi të gjitha një “kundër-shoqëri” eksperimentale në kontrast si me idetë dhe vlerat e kohës ashtu edhe me ato të fashizmit”. Në nëntor 1920, kreu i ri i qeverisë Giovanni Giolitti nënshkroi Traktatin e Rapallo, i cili vendosi kufijtë e mbretërisë italiane dhe jugosllave. Më pas ai u dha legjionarëve një ultimatum, të padëgjuar. Kishte provuar edhe Wilson, të cilin D’Annunzio e kishte tallur si njeriun “me buzëqeshjen e 32 dhëmbëve të rremë”. Kështu, Giolitti dërgoi ushtrinë për të liruar Fiume, dhe ishte një “Krishtlindje e përgjakshme”. D’Annunzio dhe njerëzit e tij u bombarduan nga toka dhe deti, nga topat e Andrea Doria. Shkruhej se ishte rasti i parë në histori që një vend “vetëdëbohej”.
JOSHËSE. Gjatë viteve të trazuara Gabriele D’Annunzio kishte qenë një protagonist, italiani më i njohur jashtë vendit, njeriu që kishte pushtuar faqet e para të gazetave me fluturimin mbi Vjenë dhe ndërmarrje të tjera ushtarake, duke fituar medalje për trimëri dhe kryqe për meritë. Shkrimtarja më e vlerësuar dhe e përkthyer, frekuentuesja e salloneve dhe gazetarja, dramaturgu dhe dashnorja e një dive botërore si Eleonora Duse, joshëse dhe zvarritëse e rinisë rebele, e dashur e nacionalistëve dhe idhull i revolucionarëve. Madje shpikësi i parullave reklamuese dhe mburojës trengjyrësh – që debutoi në Fiume – të qepet në fanellat e futbollistëve italianë në vend të stemës së Savojës. Me pak fjalë, një gjilpërë me sharm të pakrahasueshëm, pavarësisht nga koka tulle e shtati i shkurtër. Aq i aftë në kultivimin e kultit të jetës së tij, i ngritur në një vepër arti, sa kishte organizuar një zyrë shtypi në qytetin dalmat për t’ia komunikuar botës arritjen e tij. Ai kishte qenë të gjitha këto, por jo një fashist.
MIK APO ARMIQ? Pas Fiumes, poeti ndryshoi, duke u kufizuar në vëzhgim, në dërgimin e biletave të zjarrta të Musolinit, më pas i ëmbëlsuar nga një dorë e vogël censuruese. Ai dhe Musolini ishin takuar disa herë. Në vitin 1919, vit në të cilin D’Annunzio i mjaftoi një telefonatë që të pritej nga mbreti, poeti dhe drejtori i ri i Popolo d’Italia ishin takuar në Grand Hotel në Romë. Poeti e konsideronte Musolinin me paternalizëm.
RËNIA. Më pas marrëdhënia u përkeqësua. Gjatë kapjes së Fiumes, poeti i drejtoi një letër shumë të ashpër kreut të fashizmit duke i kërkuar të dërgonte njerëz dhe para: “Jam i habitur me ty… dridhu nga frika… qëndro aty duke muhabet ndërsa luftojmë… Po premtimet e tua?Te pakten shpoje barkun qe te shtyp dhe shfryje”. Abonimi për legjionarët e D’Annunzio-s ishte hapur në të vërtetë, për t’u devijuar më pas në lëvizjen fashiste. Prandaj, kur në prill 1921 Musolini – i cili ishte në vështirësi – u takua me D’Annunzio për t’i kërkuar që të dilte si kandidat në zgjedhjet politike të 15 majit, poeti e shpërfilli ofertën.
FLUTURIMI I KRYENGJËLLIT. Më 15 gusht 1922 D’Annunzio, Nitti (të cilin poeti e quajti “Cagoia”) dhe Musolini do të takoheshin për një pajtim publik dhe për të vlerësuar hipotezën e një qeverie me ndikim të gjerë. Por dy ditë më parë poeti ra nga ballkoni i dhomës së muzikës në Vittoriale. Ai shpëtoi me vështirësi, duke mbetur disa ditë mes jetës dhe vdekjes. Misteri zbriti në “fluturimin e kryeengjëllit”, siç e përcaktoi ai vetë. Cfare ndodhi? Ndoshta një tentativë vetëvrasjeje, ndoshta një sulm i krijuar nga Musolini? Një rindërtim i mundshëm, i kohëve të fundit, sjell në lojë pasionin e madh të poetit, gratë: duket se D’Annunzio po dëgjonte muzikën e luajtur nga partnerja e tij, Luisa Baccara, ndërsa argëtohej në ballkon me motrën e saj, Jolanda. Ndoshta një qasje e tepërt shkaktoi një reagim të tepruar.
PËRJASHTIMI. Cilado qoftë e vërteta, kur Musolini mbërriti në Gardone më 11 tetor, ai nuk u prit. Më 29 tetor, pak orë pas marshimit të bluzave të zeza në kryeqytet, mbreti i dha Duçes detyrën e formimit të qeverisë së re. D’Annunzio ishte jashtë loje. Në dhjetor, Musolini botoi programin e Partisë Nacional Fashiste. Brenda ishin idetë e D’Annunzio: Italia si mburojë qytetërimi, korporata, mobilizimi i të rinjve.
MBIKËQYRA. Poeti u izolua mes veprave të artit dhe librave, me lodrat pranë, nga Isotta Fraschini deri te motobarka Mas. Një izolim i artë. Dhe e mbikëqyrur. Siç shkruan Raffaella Canovi në esenë D’Annunzio dhe fashizmi. Eutanazia e një ikone (Bibliotheka), rreth pallatit kishte një kordon të jashtëzakonshëm vëzhgimi, i përbërë nga policë dhe karabinierë. Sipas historianit Giordano Bruno Guerri, poeti ishte ende një rrezik për regjimin. Nga ana tjetër, shkrimtari Ernest Hemingway, në vitin 1923, në një korrespondencë për një gazetë amerikane, shkruante: “Në Itali do të lindë një opozitë e re, në të vërtetë ajo tashmë po formohet dhe do të udhëhiqet nga ai rodomonte i vjetër dhe tullac, ndoshta pak i çmendur, por thellësisht i sinqertë e hyjnor i guximshëm, ky është Gabriele D’Annunzio”. Nuk është çudi që gjenerali Emilio De Bono, shefi i policisë, në dhjetor 1922 i ftoi prefektët “të kontrollonin dhe shtypnin të gjitha organizatat që lidhen me emrin e tij, duke filluar nga Federata e Legjionarëve”. Në prill 1923, guximi dhe skajet e D’Annunzio lëvizën fuqishëm me qëllimin për t’i rezistuar fashizmit në emër të kartës Carnaro. Por arrestimet e shpejta e shkatërruan projektin.
