Valeria Saggese, gazetare dhe shkrimtare, shkroi një libër për të folur për parlesia, gjuha sekrete e përdorur nga muzikantët napolitan për të mos u kuptuar.
Nga Francesco Raiola
“Kjo proshutë s’të jep asgjë, ja ku jemi të çmendur, lutemi gjithmonë, sa proshutë e bukur dhe si di ta bëjë ai” këndoi Pino Daniele në Tarumbò, një këngë e përfshirë në albumin “Bella Mbriana”. Vargje që përmbajnë fjalë që mund të duken napolitane për ata që nuk e dinë gjuhën, por përkundrazi i përkasin një kodi tjetër, të “parlesisë”. Nëse flisni me ndonjë muzikant napolitan mbi 50 vjeç, nuk është e vështirë të hasni fjalë si bagaria, jammone dhe jammona, bagone, bane ose fjalë që i përkasin një zhargoni që përdorej nga muzikantët për të shmangur të kuptuarit e tyre jashtë një rrethi të caktuar. Përdorej për t’u mbrojtur nga jammone d’e bbane, ose nga ai që paguante, ku “jammone” do të thotë një njeri që ka pushtet dhe bane është para. Shkrimtarja dhe gazetarja Valeria Saggese mendoi të tregonte se si lindi dhe u zhvillua në librin “Parlesia. Gjuha sekrete e muzikës napolitane” (minimumfax), i cili tregon, edhe falë një numri të madh intervistash, se si ka evoluar kjo gjuhë, si është pasuruar dhe në çfarë kushtesh ndodhet vitet e fundit. Të dish se çfarë është parlesia, të humbasësh në fjalët e saj, në nuancat e kuptimit, do të thotë të hysh në një botë magjepsëse, e cila, shpjegon Saggese për Fanpage, duhet rikuperuar dhe ruajtur.
Çfarë është parlesia?
Parlesia është një zhargon, gjuha e koduar e muzikantëve napolitan. Ai lindi si zhargon i rrugës dhe më pas bëhet zhargon profesional, i pakuptueshëm për jo-ekspertët. E përdornin mes tyre muzikantët endacakë, të ashtuquajturit “parker”. Ata jashtë ‘komunitetit të tyre karbonara’ nuk mund të kuptonin se çfarë po thoshin. Ky zhargon pastrohet, ose më mirë “legjitimohet” nga muzikantë që nga vitet 70 e këtej kanë futur disa fjalë më të zakonshme në këngë. U bë zhargon i atyre që nuk bënin muzikë akademike, megjithëse në një fazë të dytë parlesia u fut edhe në konservatorë nga studentët që ranë në kontakt me të jashtë.
Pse vendosët të shkruani një libër për parlesinë?
Unë e njoh parlesinë prej 20 vitesh. E kam mësuar nga muzikantët e orkestrës kur kam punuar në anije dhe nuk e kam braktisur kurrë. Duke gravituar në botën e muzikës, e kam dëgjuar gjithmonë dhe prandaj kam folur edhe për të. Një mbrëmje në darkë me disa miq dolën disa fjalë dhe disa anekdota. Gazetari Gino Castaldo, i cili ishte i pranishëm, fjalë për fjalë më shtyu të shkruaj këtë libër. Më tha: “Është një libër që mungon, çdo njeri ka një detyrë në jetë, kjo është e jotja”. Duhet të them se ai duhej të insistonte për nja dy muaj përpara se të më bindte, sot i jam mirënjohës.
Sa ka mbetur sot nga kjo gjuhë sekrete?
Sot funksioni i tij ka ndryshuar dhe nuk përdoren shumë fjalë, përveç atyre më të zakonshmet. Mes muzikantëve napolitan mbi 50 vjeç dhe profesionistëve, disa fjalë dalin automatikisht, mund të përdoren edhe për të luajtur, vetëm më rrallë për të mos u kuptuar. Le të themi se kur e përdorin mes tyre është një mënyrë për të njohur njëri-tjetrin dhe për t’u ndjerë pjesë e një eksperience, e një bote të papërsëritshme historike dhe muzikore.
Libri juaj është gjithashtu një libër për zhargonet, në përgjithësi, dhe mbi të gjitha se si gjuha ndryshon dhe mund të rinovohet, apo jo?
Çdo gjuhë është në lëvizje dhe po ashtu edhe gjuhët, zhargonet, etj. Nuk do të kishte kuptim të shkruhej një libër me anekdota pa kërkime gjuhësore dhe filologjike. Çdo mënyrë e të folurit përfaqëson një mënyrë të menduari, të jetuari dhe në rastin konkret edhe të lojës. Vizioni i botës ndryshon, përvojat ndryshojnë, vetë bota transformohet. U përpoqa, në ekuilibër me linjën editoriale, ta bëj esenë një histori informuese, të aksesueshme për të gjithë.
Një gjë që vura re ishte acarimi i muzikantëve kur e kuptuan se pothuajse po bëhej trend. Çfarë eksperience keni pasur?
Po, disa u ndjenë “të grabitur”, siç më tha fjalë për fjalë Toni Esposito, për shembull, por hera e parë që parlesia hyri në një album ishte i tij, “Rosso napoletano”. Në fillim m’u duk kundërintuitive, më pas kuptova ndjenjat e tij. Dëshira për të bërë të njohur dhe për të treguar identitetin e asaj kulture ishte aq e fortë sa që instinktivisht u nguli edhe në një disk. Kjo vlen edhe për të tjerët. Megjithatë, Enzo Gragnaniello, si dhe Peppe Barra, më thanë se që nga momenti kur parlesia u bë modë ata ndaluan përdorimin e saj.
Përveç Tony Espositos ishte edhe dikush si Pino Daniele që përdorte parlesia në këngët e tij…
Pino Daniele ishte një nga ata muzikantë që e përdori më shumë në këngët e tij. Ai gjithashtu kishte themeluar një shtëpi diskografike së bashku me Willy David të quajtur “bagaria” (një fjalë tipike parlesiane). Në vitin 1999, kur u publikua kënga “Të mirët dhe të këqijtë”, me shumë fjalë zhargone, shumë njerëz e ngritën hundën, e disa e quajtën “doganë”. Sot me qetësi mund të themi se ai, me gjithë lëvizjen e drejtuar nga Franco Del Prete dhe James Senese, duke legjitimuar parlesinë, kontribuoi në shpëtimin e një pjese të rëndësishme të kulturës sonë që do të kishte humbur.
Çfarë qëndrimi keni marrë nga muzikantët që keni intervistuar lidhur me mundësinë e zbulimit të kësaj gjuhe sekrete edhe më tej?
Para se të filloja punën i telefonova disa prej tyre për të mësuar se çfarë mendonin. Më dukej e nevojshme. Të parët që thirra ishin kitaristi Mauro Di Domenico i cili është një nga njohësit më të mëdhenj të parlesisë dhe më pas muzikologu Pasquale Scialò, Rosario Jermano, Enzo Gragnaniello, Ernesto Vitolo, Tony Cercola dhe Fausta Vetere të NCCP. Nuk i ka telefonuar gazetari, por shoku… më pas kam thirrur të tjerët. Më duhet të them se propozimi u pranua me entuziazëm sepse e kuptuan menjëherë kuptimin e librit. Nga ana tjetër, disa fjalorë të parlesisë ishin prezent në internet prej disa vitesh. Libri Parlesia nuk është një operacion zbulimi, por rikuperimi dhe konservimi: historia e asaj që ndodhi në Napoli nga një këndvështrim tjetër.
Përveç muzikantëve historikë të valës napolitane, ju keni intervistuar edhe Clementinon dhe Gnut. A mund t’ju pyes pse nuk iu afruat as reperëve të rinj? A keni ndonjë ide se çfarë mendojnë ata, nëse mendojnë diçka për parlesinë?
Në fakt kam dëgjuar edhe disa reperë të rinj, por nuk i kam përfshirë në libër, por do të jenë në një tjetër projekt në vazhdim. Reperët, megjithatë, kanë zhargonin e tyre, shumica e atyre që bëjnë rap dhe trap nuk e dinë parlesia, shpesh nuk e dinë as se çfarë është.
Cila është e ardhmja e parlesisë, për të cituar kapitullin e fundit të librit?
Nuk mund t’ju them saktësisht se çfarë do të ndodhë sepse nuk kam një top kristal, por mund t’ju them se çfarë do të doja dhe çfarë kuptoj pas gjithë hetimeve dhe dëshmive të mbledhura. Siç ka ndodhur me shumë zhargone, disa fjalë mund të përdoren në letërsi dhe teatër si pasurim gjuhësor, si dhe në kinema (siç ka ndodhur tashmë në filmin “Dashuri me shikim të parë” të Vincenzo Salemme për shembull) dhe pse jo, edhe në poezi. . Tashmë po vërej disa grupe të reja që përdorin emrin e tyre ose prodhojnë disqe të frymëzuara nga parlesia. Duke marrë parasysh që prej disa kohësh ka humbur funksionin ekskluziv të karbonarës, përdorimi i tij si pasurim i gjuhës muzikore është interesant sepse në të njëjtën kohë do të zbatohej një rikuperim i mëtejshëm i traditës.
Në fund të librit ka një përmbledhje termash: cilat janë fjalët që doni/përdorni më shumë?
Sigurisht, bacon, bagaria dhe addovà janë terma që i kam përdorur vazhdimisht që nga lundrimi. Edhe miqtë e mi më kuptojnë. Pastaj, kur jam me dikë nga mjedisi, p.sh. me shokun tim Mauro di Domenico, përdor fjalë më pak të njohura që nuk mund t’ju them ndryshe, atëherë nuk mund t’i përdor më për të mos e bërë veten. e kuptove… mendon keshtu?
Burimi:fanpage.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
