Nga Mitro Çela
Kur isha i ri, kisha komshi Robert Ndrenikën. Më tha një ditë:
-Po vjen me mua sot në teatër?
Rrallë i bie fati njeriut, të shohë edhe një kryevepër si “Pamje nga ura”; edhe të luajtur nga një artist i madh, si Piro Mani.
1.
Zura vend në lozhë. U fikën dritat. Edi Karbone -personaxhi-dukej sikur ishte “gatuar” nga autori, Artur Miler për Piro Manin.
Pushim mes akteve. Në llozhën qëndrore ishte ulur kryeministri: Mehmet Shehu. Nuk lëvizte as qerpikët…
Në vesh dikush më peshpëriti. Ishte profesori im i letërsisë, shkrimtari Filip Ndocaj:
-Sot po shohim një kryevepër. Por nuk ka rëndësi si luan Piro Mani.
Vlerë kanë duartrokitjet e kryeministrit.
Ra sipari. Dolën aktorët në skenë.
Spektatorët të ngrirë.
Prisnin sinjal nga llozha.
Me bisht të syrit shihja shokun Mehmet.
Dyllë i verdhë.
U ngrit në këmbë. Vështroi sallën.
Zgjati duart…
U mendua…
Pastaj i rrahu dy -tre herë.
Si në komandë salla shpërtheu.
2.
Falë Ndrenikës zura miqësi me Kadri Roshin, Timo Fllokon, Ndriçim Xhepën, Vangjush Furxhi, Piro Mani etj.
Në vjeshtën e vitit 1969 mora “dy gisht leter” nga Vangjush Furxhi:
-Mitro! Kemi festival në Tiranë.
Të pres!
Brenda zarfit një fletë palosje.
Dramë :”Njolla të murrme”. Autor:
Minush Jero.
Regjizor
Mihal Luarasi.
Në role Edi Luarasi, Vangjel Furxhi etj.
U futa në teatër. Në llozhë Mehmet Shehu me Ramiz Alinë. Ra sipari. Kryeministri i bëri duart “gjak”. Ishte çudi për një kryeministër nursës. Pas shfaqes, mblodhi aktorët. I përqafoi dhe tha një metaforë:
-Gol i artë, në minutën e 90-të.
Me këtë metaforë, juria i dha çmimin e parë dramës. Regjizorit. Aktores.
3.
Pas disa ditësh u dha përsëri drama.
Në llozhë u ul shoku Enver. I ftuar nga kryeministri.
Ra sipari.
Shoku Enver përplasi duart.
Ftohtë.
U largua.
Pa takuar njeri…
Në shtëpi lexoi dramën. Rrudhi buzët dhe tha vetëm një frazë:
-Vepër desidente!
…Mbledhje e Byrosë Politike.
Drama dhe autori ne “gijotinë”.
Për aktorët: goditje me pambuk…
Në vitet ‘70-të në skenë doli Todi Lubonja. Liberal.
Mik i Ramiz Alisë.
Ftoi në Korçë Minush Jeron. Folën. Thurën plane; këshilla dhe Mirushi shkroi një dramë të re.
“Të pamposhturit”.
As mish e as peshk.
Drama u vu në skenë.
Nuk bleu njeri bileta.
Salla u mbush me konviktorë. Dhe autori u rehabilitua.
4.
Todi Lubonja, Fadil Paçrami dhe Ramiz Alia shkuan më tej. E kthyen teatrin në “ring” mes regjizorëve.
Lanë te zhvillohen dy shkolla:
Mihallaq Luarasi, i shkolles Breht. Normale. Student në Hungari.
Kujtim Spahivogli i shkollës Stanisllavski.
Normale. Student në Bashkimin Sovjetik.
-Le të lulëzojnë 100 lule,- thoshte Ramiz Alia me humor.-Duke bëre ironi me një nga teoritë e Mao Ce Dunit.
…Dy vjet në von. Festivali i 11-të në RTSH. ???
Kaq u desh :
Todi Lubonja,
Fadil Paçrami,
Mihal Luarasi,
Minush Jero,
Sherif Merdani etj- në burg.
Kujtim Spahivogli në fshat.
Sheri Mita në Berat.
Xhevahir Spahiu,
Moikom Zeqo në edukim…
Vetëm Ramiz Alisë nuk i “hyri gjëmb në këmbë.”
5.
Po më von? U shkruan disa drama. Pa vlerë. Bajate. Spektatorët braktisëm teatrin.
Po unë?
Rreth viteve ‘75-së, u vu në skenë drama “Furnalta”.
Në shtyp shkruhej: Kryevepër!
-E po shyqyr!-Mendova duke blerë biletën-Ja vlen t’i kthehem teatrit.-
Rrugës takova Robert Ndrenikën.
-Nuk e kam parë. Shko ti dhe më thuaj…
…Buzëqeshi…
E pashë.
Nuk ishte art.
Propogandë.
Nga ajo natë, për 20 vjet nuk shkela në teatër!
Shënimi i parë.
EDI LUARASI
Lindi në Tiranë, në vitin 1940.
Në vitet ‘50-73 ishte një nga femrat më të famshme në Shqipëri. Seksi. Rebele. Moderne. Estravagante.
E nisi karierën si kengëtare. Në skenën e estradës këndoi me motrën. Dhe “Motrat Mirdita”- në Tiranë – si “Motrat Kesler” në Gjermani e Itali.
La këngën për teatrin.
Një ditë u fut në hollin e hotel “Dajti”. Pa një djalë.
E tërhoqi bukuria? Jo. Mënyra si kishte lidhur shallin.
Ishte Mihallaq Luarasi. Sa ishte kthyer nga Budapesti. Ishte regjizor.
Kur Edi e kishte harruar, Mihallaqi shkoi ne estradë. E ftoi Edin të luante në skenë?…Disa herë…Ai e nxiti të vazhdoi shkollë për aktore.
Një ditë ajo e ftoi në shtëpi. E ëma e pyeti:
-Je i zoti ta bësh zap Edin?!
Martesa. Dy fëmijë: djalë e vajzë.
Dhe erdhi lumturia në qiellin e 7-të. Viti 1969.
Festival i teatrove kombëtar në Tiranë.
Kujton Edi:
-Kryeministri, Mehmet Shehu e pëlqeu dramën “Njolkat e murme”. Shtroi një darkë për trupën e teatrit në Shtëpinë e Oficerëve. Vendi im? Në krah të Mehmet Sheut! Më zunë ethet.
-Çfarë ke?-Më pyeti ministri i Shëndetësisë Llambi Ziçishti.-Ishte aty. Ruante nga helmimi kryeministrin?!
-Nuk mund të rri pa pirë cingare?
-Mos! Po të pa shoku Mehmet duke pirë, ta shuan cingaren në lule të ballit?!
Zgurdullova sytë…
Pas 4 viteve burri im u dënua me 8 vite burg. Pas 12 viteve: kryeministri vrau veten. Ministri Llambi Ziçishti u pushkatua?!
Ironi e fatit?!
…Burri në burg. Edi në shtëpi. Me dy fëmijë. Punonte në rrobaqepsinë ushtarake. Pak para.
(Herë pas here i vinte një zarf. Pa adresë. Brenda asnjë shënim. Vetëm lekë. Enigmë. Në vitin 2000 krejt rastësisht më thotë Bebi Kristidhi:
-Zarfet i dërgoja unë! Me frikë, zarfin e hidhja në një kuti poste larg shtëpisë. )
Gjeti një makinë. Qepte me “lepurin në bark” në shtëpi. Puna private ishte herezi.
Nga puna “makina u lodh”. Ju këput një vegël. Gjeti një usta. E rregulloi.
-Sa lekë?
-Nuk dua para. Kur të luash në teatër dua dy bileta falas.
Profecia e ustait u bë realitet.
Në vitin 1992 Edi Luarasi u kthye në teatër…
Shënimi i dytë.
Regjizori: Mihallaq Luarasi.
U godit si me “pambuk” nga partia si regjizor.
Por lideri luante. Priste që regjizori të gabonte. Ishte i sigurtë. Dhe i erdhi dita.
Dhjetor 1971. Festivali i 11 në RTSH.
Festival ndryshe. Këngë pa parti. Këngëtarë që imitonin në skenë Adriano Çelentanon. Bitellsat. Rafaela Kara.
Rinia në sallë: në delir!
Shoku Enver me Nexhminë në Pogradec. Pushime dimërore.
Në telefon Pranvera, vajza e Enverit:
-Babi! Në Tiranë po bëhet nami!
Partia bëri strategjinë. Populli thuri letra kundër festivalit. E para u shkrua nga kooperative bujqësore e Krutjes. Pastaj nga e gjithë Shqipëria.
Mihallaqi u arretua. Në dhjetor 1973 gjyqi. Pas burgut –
bojaxhi.
Viti 1992. Përsëri regjizor. Mik me Presidentin e Hungarisë-A. Goncz ( 1990-2000). Në vitin 1997, kur në Shqipëri mbretëronte kallashi, Presidenti e ftoi regjizorin të jetonte në Budapest. Familjarisht ndënjën shumë muaj.
Vdiq në vitin 2017.
Shënimi i tretë.
Autori.
Minush Jero.
Punonte aktor në Durrës. Shkëlqeu dhe u rrëzua në Korçë.
Në vitin 1973 dramaturgu u dënua me 8 vjet burg. Nga burgu punëtor në fabrikën e gomës-Durrës.
Në vitin 1993 takohet në Durrës me regjizorin francez Domenic Dolenie. Ai vuri në skenë, në Paris, dramën e tij.
Vdes në vitin 2006. …
I harruar…
