Reduktimi i shpejtë i djegies së karburanteve fosile është urgjentisht i nevojshëm për të ruajtur kushtet e jetesës, thonë shkencëtarët, ndërsa dëmtimi i klimës thellohet
Nga Damian Carrington
2023 “shpërmoi” rekordin për vitin më të nxehtë me një diferencë të madhe, duke dhënë “dëshmi dramatike” se sa më e ngrohtë dhe më e rrezikshme është klima e sotme nga ajo më e ftohtë në të cilën u zhvillua qytetërimi njerëzor.
Planeti ishte 1.48C më i nxehtë në vitin 2023 krahasuar me periudhën përpara se djegia masive e lëndëve djegëse fosile të ndezë krizën klimatike. Shifra është shumë afër objektivit të temperaturës 1.5 C të vendosur nga vendet në Paris në 2015, megjithëse temperatura globale do të duhet të jetë vazhdimisht mbi 1.5 C që objektivi të konsiderohet i thyer.
Shkencëtarët në Shërbimin e Ndryshimeve Klimatike të BE-së Copernicus (CCCS) thanë se ka të ngjarë që vlera 1.5C të kalohet për herë të parë në 12 muajt e ardhshëm.
Temperatura mesatare në vitin 2023 ishte 0,17 gradë Celsius më e lartë se në vitin 2016, viti rekord i mëparshëm, duke shënuar një rritje shumë të madhe në aspektin klimatik. Shkaku kryesor i kësaj rritjeje të ngrohjes globale ishin emetimet e vazhdueshme rekord të dioksidit të karbonit, të ndihmuara nga rikthimi i fenomenit klimatik natyror El Niño.
Temperaturat e larta shkaktuan valë të nxehti, përmbytje dhe zjarre, duke dëmtuar jetët dhe mjetet e jetesës në mbarë botën. Analiza tregoi se disa mot ekstrem, si valët e të nxehtit në Evropë dhe SHBA, do të ishin praktikisht të pamundura pa ngrohjen globale të shkaktuar nga njeriu.
Të dhënat e CCCS treguan gjithashtu se viti 2023 ishte viti i parë i regjistruar kur çdo ditë ishte të paktën 1C më e ngrohtë se rekordi paraindustrial i viteve 1850-1900. Pothuajse gjysma e ditëve ishin 1.5C më të nxehta dhe, për herë të parë, dy ditë ishin më shumë se 2C më të nxehta. Temperaturat më të larta u rritën nga qershori, me nxehtësinë e shtatorit deri tani mbi mesataret e mëparshme, saqë një shkencëtar e quajti atë “banane çuditëse”.
Carlo Buontempo, një drejtor i CCCS, tha: “Ekstremet që kemi vëzhguar gjatë muajve të fundit japin një dëshmi dramatike se sa larg jemi tani nga klima në të cilën u zhvillua qytetërimi ynë.
“Kjo ka pasoja të thella për marrëveshjen e Parisit dhe të gjitha përpjekjet njerëzore. Nëse duam të menaxhojmë me sukses rrezikun tonë klimatik, duhet të dekarbonizojmë urgjentisht ekonominë tonë duke përdorur të dhënat dhe njohuritë klimatike për t’u përgatitur për të ardhmen.
Shkencëtarët thanë kohët e fundit se sistemet e mbështetjes së jetës së Tokës janë dëmtuar aq shumë sa planeti ishte “jashtë hapësirës së sigurt të funksionimit për njerëzimin”.
Samantha Burgess, zëvendësdrejtoresha e CCCS, tha: “2023 ishte një vit i jashtëzakonshëm, me rekordet klimatike që bien si domino. Temperaturat gjatë vitit 2023 ka të ngjarë të kalojnë ato të çdo periudhe në të paktën 100,000 vitet e fundit.
Prof Bill Collins, në Universitetin e Reading, në Mbretërinë e Bashkuar, tha: “Është një tronditje që viti 2023 theu në mënyrë të paarsyeshme rekordin global të temperaturës. Më shumë ngrohje globale pritet të shkaktojë dimër edhe më të lagësht në MB dhe akoma më shumë përmbytje.”
CCCS theksoi një numër ngjarjesh “të jashtëzakonshme” në vitin 2023, duke përfshirë flakët e mëdha në Kanada që ndihmuan në rritjen e emetimeve globale të karbonit nga zjarret me 30%, dhe temperaturat e paprecedentë të oqeanit që shkaktuan valë të nxehta detare të godasin shumë rajone. Akulli i detit Antarktik gjithashtu u rrëzua në nivele rekord, pasi më parë kishte pasur pak ndikim të dukshëm nga ngrohja globale.
Prof Brian Hoskins, në Imperial College London, tha: “2023 na ka dhënë një shije të ekstremeve klimatike që ndodhin pranë objektivave të Parisit. Ajo duhet të tronditë vetëkënaqësinë e shfaqur në veprimet e shumicës së qeverive në mbarë botën.”
Profesoresha Daniela Schmidt, në Universitetin e Bristolit, tha: “Pyetja është a do të çojë ky [rekord] në veprime dhe ndryshime në shkallë të gjerë në sjellje? Çdo ndryshim i vogël tani, duke reduktuar çdo rritje të ngrohjes, është i rëndësishëm, ndërkohë që shumë shpesh ambicjet e ndryshimit premtohen deri në vitin 2050, në një brez tjetër.”
Prof John Marsham, në Universitetin e Leeds, tha: “Ne kemi nevojë të dëshpëruar për të reduktuar me shpejtësi përdorimin e karburanteve fosile dhe për të arritur zero neto për të ruajtur klimën e jetueshme nga e cila ne të gjithë varemi.”
Qindra studime shkencore kanë treguar se kriza klimatike po shkakton mot ekstrem më ekstrem dhe më të shpeshtë. Ndërsa viti 2023 u perceptua nga shumë njerëz si një vit në të cilin ngrohja globale u përshpejtua, shkencëtarët thanë se temperaturat më të larta ishin në përputhje me rezultatin e parashikuar të rritjes së emetimeve të karbonit. Megjithatë, shpejtësia dhe intensiteti i ndikimeve të rënda të motit alarmuan shumë ekspertë.
Një analizë e veçantë nga Agjencia Meteorologjike e Japonisë prodhoi rezultate shumë të ngjashme me Copernicus, me 2023 një rekord 1.43C mbi nivelet para-industriale dhe duke mposhtur rekordin e mëparshëm me 0.14C.
Prof Andrew Dessler, në Universitetin A&M të Teksasit në SHBA, tha se rekordi i vendosur në vitin 2023 nuk ishte befasues: “Çdo vit për pjesën tjetër të jetës suaj do të jetë një nga rekordet më të nxehta. Kjo nga ana tjetër do të thotë se viti 2023 do të përfundojë të jetë një nga vitet më të ftohta të këtij shekulli. Shijojeni sa të zgjasë.”
