Studiuesi turko-amerikan zbërthen klishetë. Ai argumenton se kapitalizmi bazohet në idenë e gabuar që qeniet njerëzore duhet të konsumojnë, kur ajo që ata vërtet kanë nevojë është të marrin pjesë.
Mar Padilla
Daron Acemoglu është një ekonomist i paanshëm me një prirje për të çmontuar klishetë e të menduarit të zakonshëm. Kjo rrugë e egër, pothuajse kundër grupit, nuk është e re për të. Ai është me rigjinë armene, një minoritet me një histori të gjatë lufte për mbijetesë në Turqi, në vendin e tij të lindjes. Pasioni i tij për të vëzhguar lidhjet midis ekonomisë dhe politikës vjen nga adoleshenca e tij, kur grushti i shtetit nga junta ushtarake e Kenan Evren solli dhunën në rrugë dhe varfërinë në familjet turke. Ai donte të thellohej në pasojat e diktaturës në ekonomi, por duhej ta studionte nga larg këtë marrëdhënie. Acemoglu u bë gjithnjë e më kritik ndaj situatës në Turqi dhe babai i tij, nga frika për sigurinë e tij, e këshilloi të largohej nga vendi.
Disa vite më parë, Mark Zuckerberg, një djalë me më shumë pushtet se Aleksandri i Madh, zbuloi se një nga leximet e tij të preferuara ishte libri “Pse Kombet dështojnë: Origjina e Fuqisë, Prosperitetit dhe Varfërisë”. I shkruar nga Acemoglu dhe James A. Robinson, libri zbulon se prosperiteti nuk është një funksion i kulturës apo gjeografisë, por i politikave të diktuara nga institucionet e një kombi.
Kështu, fakt për fakt, Acemoglu dhe Robinson demonstruan shkencërisht se vetërregullimi i tregut – i famshmi laisser faire – është me të vërtetë një mendim magjik, se ajo që drejton ekonominë është politika dhe se ajo që çon në prosperitet të përbashkët është sistemi demokratik. Ishte një bestseller planetar.
Ka të ngjarë që muajt e fundit Zuckerberg të jetë zhytur në librin “Fuqinë dhe Përparimin, Lufta jonë mijëravjeçare mbi teknologjinë dhe prosperitetin”, libri i Acemoglu me Simon Johnson. Pas kërkimeve të thelluara ekonomike, historike dhe sociale, dy autorët tregojnë se inovacioni teknologjik në vetvete nuk nxit prosperitet. Sot jetojmë më mirë se paraardhësit tanë, por kjo nuk është për shkak të shpikjeve të njëpasnjëshme teknologjike; përkundrazi, kjo është për shkak se shoqëria civile sfidoi zgjedhjet e bëra nga elitat dhe pasuria u krijua duke shpërndarë dhe duke i bërë këto teknologji pjesëmarrëse.
Acemoglu, 56 vjeç, e ka të qartë faktin se është e nevojshme t’u kthehet veprimeve të tilla tani. Nëse ato do të ishin të realizueshme gjatë viteve shumë të vështira të Revolucionit Industrial – kur teknikat e reja të prodhimit pasuruan pronarët e fabrikave dhe varfëruan punëtorët, deri në shkurtimin e jetëgjatësisë së tyre, derisa u organizuan dhe kërkuan përmirësime në kushtet e tyre të punës – ato janë gjithashtu të realizueshme tani. . “Duhet të ushtrosh kontroll demokratik mbi drejtimin e teknologjisë”, thotë Acemoglu. “Duket qartë se herët a vonë atij do t’i jepet një çmim Nobel. Daron prek shumë tema dhe të gjitha ato në një mënyrë shumë të shkëlqyer” deklaron Mónica Martínez Bravo, një ekonomiste e studiuar në MIT që e drejtuar nga Acemoglu.
Kur u largua nga Turqia, Acemoglu shkoi në Britaninë e Madhe, u regjistrua në ekonomi në Universitetin e York-ut dhe zbuloi se asnjë nga subjektet e tij nuk merrej me çështje politike. Më pas ai vendosi të bënte kërkimin e tij, duke aplikuar mjete empirike, matematikore dhe konceptuale në analizën e tij të çështjeve njerëzore.
Në moshën 25-vjeçare, ai mori doktoraturën në Shkollën Ekonomike të Londrës dhe shpejt më pas u emërua asistent profesor në Institutin e Teknologjisë në Massachusetts (MIT), ku u paralajmërua se përzierja e ekonomisë me politikën ishte një heterodoksi e padëshiruar. Pothuajse në mënyrë të fshehtë, ai vazhdoi studimet e tij në këto lidhje. Ai tani është profesor atje dhe mund të thuhet me siguri se ekonomia politike është aktualisht në rrjedhën kryesore në MIT.
Tezat e Acemoglu janë dëgjuar prej kohësh me shumë interes në mbarë botën. Verën e kaluar, Gita Gopinath e Fondit Monetar Ndërkombëtar citoi ekonomistin që të nxiste rregullimin e IA në një mënyrë përfituese për shoqërinë. Paul Romer, një laureat i Nobelit 2018 për kërkimin e tij mbi rëndësinë e inovacionit në rritjen ekonomike, ka rrëfyer se kërkimi i Acemoglu e bëri atë të rimendonte idetë e tij dhe zyrtarë të lartë në laboratorët kryesorë të IA diskutojnë librat e tij mes tyre.
Kapaciteti i tij për punë dhe analizë janë legjendare. “Duket e qartë se herët a vonë atij do t’i jepet çmimi Nobel, por mes ish-studentëve të tij ndonjëherë me shaka themi se pyetja në Stokholm do të jetë të vendoset zona në të cilën do ta marrë, sepse Daron prek shumë tema dhe të gjitha në një mënyrë të shkëlqyeshme,” shpjegon Mónica Martínez Bravo, sekretarja aktuale e përgjithshme për përfshirjen në Ministrinë Spanjolle të Përfshirjes, Sigurimeve Shoqërore dhe Migracionit.
Kundër të menduarit automatik
Jo gjithçka që thuhet duhet të merret si ungjill. Përkundër atmosferës më ortodokse të akademisë amerikane, Acemoglu sjell një deklaratë të thjeshtë në leksionet e tij: në zemër të kapitalizmit më të egër ka një gabim të pakapërcyeshëm, që është se njeriu nuk ka nevojë të konsumojë; ajo që ai dëshiron, më shumë se çdo gjë tjetër në botë, është të marrë pjesë.
Ai e ka vërtetuar një mijë herë në studimet e tij. Gjithçka është e lidhur. Duke eksploruar marrëdhëniet e pafundme midis punës, mënyrave të jetesës dhe sistemeve politike, Acemoglu ka studiuar mafien siciliane si shkak dhe pasojë e një strukture shtetërore që mungon, inovacionin e orientuar drejt zbutjes së ndryshimeve klimatike në tranzicionin energjetik, lidhjet ndërmjet kulturës, demokracisë, institucionet dhe ekuilibri social, dhe midis rritjes së fashizmit dhe luftës, rrezikut të shumë të dhënave, ndikimit të IA në tregun e punës, fuqisë civile në rastin e Pranverës Arabe në Egjipt dhe rritjes dhe rënies së përgjithshme, ligjet e kapitalizmit, ndër shumë çështje të tjera. “Ai është një vizionar. Përpara se një temë të fillojë të gjenerojë literaturë akademike, ai tashmë e ka studiuar atë prej disa kohësh,” thotë Martínez Bravo.
Ata që e njohin mirë thonë se ai është një mësues i madh, se njohuritë e tij janë enciklopedike dhe se ai është jashtëzakonisht produktiv. “Çdo vit ai boton rreth pesëmbëdhjetë punime kërkimore në revistat më të njohura të ekonomisë, duke gjeneruar rreth 20,000 citime në vit. Numrat e tij janë jashtë kësaj bote,” thekson Pascual Restrepo, ish-student i Acemoglu dhe tani kolegu i tij në kërkimet lidhur me ardhjen e robotëve në tregun e punës.
Dy vjet më parë, në një debat me guruun e ekonomisë, Martin Wolf, teza e Acemoglu i bëri të parët të rrëfenin se studimet ekonomike të ndara nga politika dhe shkenca shoqërore – praktika ekonomike e ndjekur me rigorozitet për dekada – janë në fakt “të turpshme dhe ekstremisht të thjeshta”. Dhe Wolf pastaj hyn në thelbin e një problemi madhor : “Ne nuk kemi një model të mirë për të studiuar shoqërinë,” thotë ai. Kjo është ajo që bën Acemoglu : ai ju detyron të rimendoni atë që merrni si të mirëqenë bazuar në kërkime të pakundërshtueshme.
Kjo është arsyeja pse, në këto kohë automatizimi dhe programimi, Acemoglu paralajmëron kundër të menduarit jokritik dhe këmbëngul të reflektojë dhe të vendosë për përdorimet njerëzore që duam të na ofrojë teknologjia. Ai argumenton se nuk ka asgjë të keqe me automatizimin, se ai ka ekzistuar që nga mesi i shekullit të 18-të dhe se, natyrisht, do të vazhdojë, por se ai duhet t’i drejtojë fuqitë e tij drejt përmirësimit të jetës njerëzore.
