Nga Mitro Çela
Tre vjet në Berat. 1979-‘82. Gazetar i “ZP”. Një ditë më mori në telefon Dritëro Agolli:
-Allo!…Do vimë
nesër në Berat me Niko Nikollën. Kemi ca punë. Ti ke një detyrë të lartë shumë:
-Duam të shohim një fshat të Beratit.
Mora në telefon Vasil Kustën, kryetar i kooperativës në Lapardha.
-Ngjarje e madhe! -, tha kryetari.-Do shkojmë në Balibardhë! Fshat i bukur, siç e do Dritërojë. Do bëjmë konak tek mësuesi i letërsisë. Ai bën edhe vjersha.
Me Dritëronë kishim punuar së bashku dy vjet në gazetë. Me Niko Nikollën ishim komshinj.
Të dy miqtë mbritën në Berat. Nga pasditja u nisëm. Në Lapardha na priste kryetari. Mbritëm në fshat. Mësuesi sa ishte martuar. Kishte një shtëpi mes pemëve.
Zumë vend rreth tavolinës. Në mes një gjel deti i pjekur për merak në furrë. Raki. Turshi. Gjizë. Djathë. Qep. Hudhra.
-Një shëndet për zotin e shtëpisë,-tha Niko.-Rakinë e paske ballë kazani.
Nisi humori. I hollë. Tha Dritëroi:
-Poeti duhet të ketë një drasë mangut…
-Dy drasa, – tha Niko.- Me një drasë mangut bën bejte. Si “Ky kanal i Myzeqesë”?!Poeti i vërtetë duhet të jetë në prag të marrëzisë. Të pijë. Të bëhet thumb…Kështu i vjen muza?!
Dritëroi nisi të recitoi :
Trandafila kam parë plotë\
Po veç një unë njoh mbi dhe\
S’krahësohet gjë në botë\
Me të shtrenjtën\ Shagane.
-E ka bërë Esenini. Poeti lirik më i madh i Rusisë. Dy vitet e fundit pinte drogë. Vodka pa doganë. Kishte stres. Makthe. Pikërisht në këto kohë shkroi poezitë më të bukura!-Tha-Dritëroi.Kemi edhe ne Esenin tonë: Lasgush Poradeci!
-Më erdhi një ditë Lasgushi në zyrë.-Tha Dritëroi.- Dua një sahat tavoline.
-Pse?
-E kisha një. Më humbi! E mbaja në xhep. Vija zilen dhe shihja orën.
-Pas një viti shkuam në Pogradec me Sadien. Në mbrëmje u ulëm tek turizmi i vjetër. Para nesh kaloi një burrë i vjetër. Për dore- një kone. U dëgjua një zile. Burri ndaloi. Nxorri sahatin nga xhepi dhe tha:
-Pusho moj e flamosur?!
-Është Lasgush Poradeci, i thashë Sadies!
-Sillej si i marrë. Por si Lasgushi, kombet, lindin një herë në 100 vjet!-Tha Niko Nikolla.-
Fletëm në shtëpi e mësuesit. Në mëngjes, duke pirë kafe turke, Dritëroi nisi të tregoi për Eseninin:
-Lindi në katund. Si unë në Devoll. E edukoi gjyshi. 9 vjeç botoi poezinë e parë. I varfër, 15 vjeç shkoi në Shën Petërsburg. Punonte korektor në gazetë. Në vitin 1913, u regjistrua si i jashtëm në universitet. Po atë vit u martua. Bëri një djalë. Baba-fëmijë: -17 vjeç!
-Në vitin 1916 botoi librin e parë me poezi. Brënda javës u bë poeti më i famshëm i Rusisë.
-Po atë vit u bë dishepull i Leninit. Por një vit më vonë bëri një panflet:”Tetori i ashpër-më zhgënjeu?!”
-Esenini u martua me pesë gra. Bëri katër fëmijë. Por isht bioseks: kishte edhe një djalë të dashur.
-Nga gratë më e famëshme ishte: Isadora Dunkan.
-Kishte lindur në Amerikë. Kishte dy fëmijë. U bë balerinë. U bë aqë e njohur sa quhet:”Nëna e baletit modern”.
Kërceu në San Fransisko. Në Berlin. Në Londër. Shkoi në Paris në vitin 1917. Bashkë me fëmijët. Një aksident me makinë dhe fëmijët u mbytën në Senë?!
-Tragjedi. U marros. U sëmur. U trishtua. Harroi baletin?!
-Në atë mot, vëllai i balerinës jetonte në Korfuz. E ftoi Isadorën. Ajo pranoi.
-Në një reportazh, ajo shkruan:”Kam jetuar dy muaj edhe në Santa Quaranta(Sarandë). Plazhe të virgjëra. Njerëzit të dashur. “
-Ishte “dashuruar” me Leninin. Në vitin 1921 shkoi në Moskë. Hapi një shkollë baleti.
-U njoh me Eseninin. U dashurua. U martuan. Shkuan bashkë në Amerikë. Ajo kërcente. Ai recitonte poezitë e tij. Shtype amerikan e akuzoi: “Isadora! Ti je revolucionare”. Ajo u përgjigj:”Të gjithë artistët janë me Leninin!”
-Qeveria amerikane e përzuri. E ndaloi të kthehej për gjithmonë në Amerikë.
-U kthyen në Moskë. Pas një viti u nda me Eseninin.
-Isabela pati një fund tragjik. La Moskën dhe shkoi në Paris. Njohu një djalë. Ai kishte një makinë sportive: Bugati. E hapur.
-Një ditë hipi në makinë. Qëndroi në këmbë. Rreth qafës mbante një shall mëndafshi. U nis makina. Shalli u kap tek një nga rrotat e makinës…Dhe Isabela u mbyt! Pas vdekjes së fëmijëve, ajo e kërkonte vdekjen?!
-Mitro! Na zuri dreka! Një herë tjetër flasim për Eseninin!
U ktheva në zyrë. Hodha në bllok tregimin e Dritëroit. Vjershën e gjeta: ishte përkthyer në shqip!
Në shkurt të vitit 1992, shkuam në Paris. Do bënim marveshje mes “Lë Figaro” dhe gazetës “RD” . Në delegacion ishte Berisha kryetar i Partisë Demokratike. Unë si kryeredaktor. Zëvëndësi im Filip Çakuli etj.
Sipas programit, kishim mëngjes pune me Ismail Kadarenë.
U ulëm në një restorant të njohur. Në një moment. Klientët u ngritën në këmbë duke thënë:
-Erdhi Mishel Platini!
-Sot Platinia adhurohet më shumë se artistët e kinemasë,-tha kamarieri.-
Pasi folëm për politikën dhe u largua Doktori, Kadareja më pyeti:
-Jam marrë me një esse për Lasgush Poradecin. E ke takuar?
-Disa vite më parë isha në Pogradec me Teodor Kekon. E përshëndetë kur shëtiste me konen! Kaq!
-Unë me Helenën i shkonim në shtëpi. Veç Helenës, në shtëpi hynte një femër tjetër: Ana Luka. Shkodrane. Martuar në Pogradec. Femër e rrallë. Shumër zgjuar. I vdiq burri. Para se të shkonte në Shkodër ka marrë “thesare” nga bisedat me poetin?!
-Një pasdite Lasgushi më tha se po përkthente disa poezi nga Esenini. Të pëlqen? -Më pyeti poeti?
-E adhuroj! Po ti Mitro e lexon Eseninin?
-Pak. Më ka folur Dritëroi.
-Esenini lindi në vitin 1895. Kur mbushi 21 vjeç botoi librin e parë. Vdiq në vitin 1925. Për 9 vjet, ka botuar 23 libra.
-Librat e tij, në fillim i ndaloi Buharini. Pastaj Stalini. Nuk u dha “jetë” as Hrushovi.
-Por poezia nuk “burgoset”. Unë isha student në Moskë. Nuk gjeje libra të Eseninit. Por njerëzit i kopjonin me dorë. I shtypnin ne shaptillograf. Benin tekse këngësh. Poezija e Eseninit është përkthyer në shumë gjuhë të botës.
-Po vdekja e Eseninit? 20 dhjetor 1925. Esenini ishte në Shën Petërsburg. Fjeti në hotel. Në mëngjes e gjetën të vdekur. Kishte prerë damarë. Me gjak shkroi një nga poezitë e tij më të bukura:
“Lamtumirë mik u im, lamtumirë \pa fjalë e lot!
Vetullat t’i ngrysesh, s’ke përse.\
Vdekja s’është gjë e re në botë.\
As të rrosh nuk është gjë e re.
-Në ato vite, mes studentëve, thuhej: Esenin e ka vrarë policia sekrete!
Shënim:
Në karantinë “gërmova” në internet.
Gruaja e dytë Zinaida Reich. Me Esenin u martua në vitin 1917. Bënë dy fëmijë.
Tatjana -shkrimtare e njohur.( 1918-92)
Djali-Kostandini gazetar .(1920-92)
Çifti i nda në vitin 1921.
Zinaida u martua me Mayerhord. Aktor. Drejtor teatri. Reformator. Babai i smbolizmit.
Zinaida u bë aktore simbol. Por në vitin 1939 ajo tha në publik:”Në se Stalini nuk e njeh artin, le të pyesi burrin tim?!”
Për ta “pyetur” Berja-shef i policisë sekrete-e arrestoi. E torturoi. E pushkatoi ne vitin 1940.
Zinaida kishte një apartament në Moskë. Një natë çoi fëmijët tek tezja. U kthye. Hyri në shtëpi.
Pas saj dy burra. E goditën me 17 thika. Kudo. Edhe në sy. Vdiq.
E varrosën në krah të Eseninit.
Shtëpinë ja mori shoferi i Berjas.
Një nga të dashurat e Eseninit, ishte Galina Belishadovskaja.
Vrau veten mbi varrin e Eseninit. Një vit pas vdekjes së tij.
I dashuri Anatoli Marvien një vit pas vdekjes se poetit, shkroi një panflet: “Dyshoj për vetëvrasje. Besoj në vrasje?!” U zhduk…Normale?!
Me poeten Volpin, lindën një djalë :Aleks Esenin. U arratis në amerikë. Desident. U bë fizikant i njohur. Hrushovi nuk e qasi në Moskë. Më von u kthye në Bashkimin Sovjetik. Vdiq në Moskë 1986
