Zakonet e çrregullta e zhbalancojnë ndërsa ndjekja e ritmeve të tyre është garanci për shëndetin psikofizik afatshkurtër dhe afatgjatë. Ja çfarë duhet të dini për orën biologjike.
Kemi kohë për gjithçka. Të hamë, të flemë, të bëjmë aktivitet fizik ose të përqendroheni në punë dhe studime, kur temperatura rritet ose bie. Jemi të pajisur me një orë biologjike, ritmi i së cilës rregullohet nga alternimi dritë-errësirë, të cilën duhet ta respektojmë për të ruajtur një ekuilibër të mirë fizik dhe psikologjik. Le të marrim një shembull. Ora biologjike thotë se trupi nuk është i strukturuar për të ngrënë natën, kur në vend të tij pritet pushimi. Pra, nëse hamë të njëjtën pjatë ose makarona në mesnatë që mund të kishim ngrënë në mesditë, metabolizmi do të jetë shumë i ndryshëm dhe i ngadalshëm. Dhe rezultati do të jetë, do të vëmë më shumë peshë.
Ora Biologjike
Ora biologjike rregullon proceset metabolike të trupit, duke kontrolluar ritmin cirkadian. Ndodhet në hipotalamus, ku një grup qelizash të quajtura bërthama suprakiazmatike (SCN), falë një mekanizmi shumë kompleks, janë në gjendje të sinkronizojnë të gjitha aktivitetet biologjike të organizmit. Kjo bërthamë punon në një cikël 24 orësh duke përshtatur ritmet biologjike të organizmit me ato të jashtme të alternimit të ditës-natës. Ora biologjike në fakt rregullohet nga drita dhe errësira: drita bllokon melatoninën, hormonin që rregullon gjumin, duke na bërë të qëndrojmë zgjuar. Anasjelltas kjo ndodh në errësirë.
Por a është ora biologjike e njëjtë për të gjithë?
Përgjigja është jo, sepse paraqet ndryshime sipas karakteristikave personale. Nuk është rastësi që ka nga ata që janë më aktivë në mëngjes dhe që, përkundrazi, gjatë natës. Sidoqoftë, pavarësisht nga ndryshimet, respektimi i ritmeve cirkadike të shënuara nga ora biologjike është i mirë për shëndetin. Dhe për këtë arsye është e rëndësishme të privilegjoni, varësisht nga koha e ditës, aktivitete të caktuara në vend të të tjerave.
Si funksionon ora biologjike?
Ora jonë biologjike rregullohet nga bërthama e qelizës suprakiazmatike, e cila merr informacion në lidhje me dritën që vjen nga jashtë, dhe që përshtat ritmet e brendshme biologjike me ato të jashtme të alternimit të ditës-natës. Informacion që ndikon në orët e organeve të ndryshme dhe që, për këtë arsye, duhet të merren shumë në konsideratë. Në fakt, ka aktivitete, në varësi të kohës së ditës, që janë të përshtatshme për orare të caktuara dhe të tjera që duhen shmangur duke ndjekur orën.
Në mëngjes, për shembull, kur rritet kortizoli dhe melatonina pushon, trupi ka nevojë të zgjohet ngadalë sepse në këtë fazë nuk është akoma plotësisht aktiv. Nga 9 në 12, kortizoli rritet përsëri dhe trupi aktivizohet plotësisht, duke na lejuar të kryejmë aktivitetet më kërkuese të ditës. Pas drekës (veçanërisht nëse është e rëndë), ndodh pak përgjumje për shkak të tretjes. Pasdite deri në ora 6 pasdite zemra dhe mushkëritë bëhen veçanërisht efikase, temperatura e trupit rritet dhe muskujt janë më të bonifikuar. Kjo është faza e rekomanduar për t’u marrë me sport.
Me ardhjen e orëve të mbrëmjes, është më mirë të shmangni darkat shumë të rënda, sepse zorrët dhe mëlçia kanë tendencë të tretin më keq si yndyrnat, ashtu edhe sheqernat. Me natën vjen melatonina për të promovuar gjumin, kjo nuk është koha e duhur për të bërë sporte dhe aktivitete që kërkojnë përqendrim, apo edhe për të ngrënë. Melatonina rritet progresivisht gjatë natës duke na bërë të arrijmë një gjendje relaksimi total. Në të njëjtën kohë temperatura bie gjithnjë e më shumë sepse energjitë e trupit përdoren diku tjetër, për shembull për të rigjeneruar disa qeliza.
Ritmet cirkadiane
Ritmi cirkadian është sistemi që shënon ndryshimet e brendshme në trup për 24 orë. Varet si nga stimujt e jashtëm, siç është alternimi i errësirës-dritës, ashtu edhe nga karakteristikat gjenetike. Me sa duket ne në fakt jemi të vendosur gjenetikisht sipas një ritmi të caktuar cirkadian që ndryshon nga personi në person. 60% prej nesh kanë një alternim gjumë-zgjim që përkon pak a shumë me alternimin e jashtëm të dritës-errësirës, 30% kanë një ritëm cirkadian të zhvendosur përpara, 10% e parashikon atë.
Orë biologjike e zhbalancuar: çfarë ndodh?
Ora biologjike shkon lart kur ritmi juaj cirkadian nuk respektohet ose nëse keni ritme dhe zakone tepër të çrregullta. Ndodh shpesh, për shembull, tek ata që udhëtojnë për në punë duke lëvizur disa zona kohore në një kohë të shkurtër. Sidoqoftë, kjo e fundit mund të ndodhë edhe në jetën e përditshme, veçanërisht në kalimin nga fundjava në të hënë. Në fakt, në fundjavë flemë më gjatë se të hënën, ditën kur kthehemi në punë dhe ndryshimi në orë mund të prishë orën biologjike, veçanërisht nëse zgjimi javor është në një kohë të errët. Zhvendosje e fazës që rrit rrezikun e mbipeshës dhe prirjen për të pirë duhan.
Ora biologjike gjithashtu mund të ndikohet dhe nga rrethana të tjera. Për shembull, ata që janë në mesin e 30% të njerëzve me një ritëm cirkadian të zhvendosur përpara, duhet të preferojnë punën që respekton kronotipin e tyre, dhe që për këtë arsye fillon vonë në mëngjes dhe përfundon vonë në mbrëmje. Por ne shpesh e gjejmë veten të detyruar të përshtatim ritmet tona gjenetike me ato profesionale sesa e kundërta.
Një tjetër gjë që zhbalancon orën biologjike është privimi i gjumit, i lidhur ngushtë me rreziqet më të larta të hipertensionit arterial (më i zakonshëm në fakt tek ata që punojnë me ndërrime nate), kanceri i gjirit, mbipesha, goditja në tru, diabeti tip 2, sulmet në zemër. As respektimi i ritmit personal cirkadian mund të rrisë rrezikun e disa llojeve të kancerit dhe nuk është rastësi që disa ilaçe antikancerogjene administrohen në kohë të caktuara sipas orës biologjike të personit, në mënyrë që t’i bëjë ato më efektive.
Si ta rregullojmë?
Thjesht duke ruajtur ritmet dhe zakonet e rregullta, për shembull duke fjetur gjithmonë në të njëjtën kohë dhe për një numër të mjaftueshëm orësh. Dhe bërja e aktiviteteve të përshtatshme për periudha të ndryshme të ditës.
Testet për orën biologjike
Ekzistojnë teste të ndryshme për orën biologjike, nga ajo që, bazuar në zakonet tona, zbulon nëse jemi “bufë” apo “laureshë”, tek testi i gjakut që përcakton nëse ora biologjike është jashtë fazës. Testi në fjalë, i quajtur “TimeSignature”, është rezultat i studimeve nga biologët e Shkollës së Mjekësisë Feinberg të Universitetit Northëestern të Çikagos, botuar në “Procedurat e Akademisë Kombëtare të Shkencave”.
Testi krahason profilin e gjenit të 40 shënjuesve biologjikë, të identifikuar nga studiuesit përmes një algoritmi të mësimit automatik, përmes dy mostrave dhe mund të kryhet në çdo kohë.
Testi i bufëve dhe laureshave u përdor në vend të kësaj nga disa shkencëtarë rusë për të identifikuar kronotipet më të zakonshme midis njerëzve. Duke analizuar rezultatet, ata identifikuan një grup “bufësh”, njerëz me një cikël cirkadian të zhvendosur përpara, një grup “laureshash”, njerëz me një cikël të hershëm cirkadian dhe dy kronotipë të tjerë që korrespondojnë me një grup njerëzish shumë aktivë në mëngjes sesa në mbrëmje, dhe në një grup të lodhur gjatë gjithë ditës.
Burim: nonsprecare.it Përktheu: Fjala.al
