Nga La Vanguardia
I burgosur nga dogmat dhe obsesionet e tij, ai i nënshtroi shqiptarëve 40 vjet izolim, varfëri dhe frikë. Dyshimi për mosmarrëveshje mund të çonte në tortura, burgosje ose vdekje
Kur më në fund, në vitet 1990, pas mbylljes së kaq shumë viteve, të huajt filluan të hynin në Shqipëri, habiteshin për shkak se nuk dinin kufijtë. Ata u gjendën në një vend të varfër dhe të frikësuar dhe me një peizazh të zbukuruar me kërpudha gjigande që binin në deje të tokës, në plazhe dhe madje edhe sipër panteoneve të varrezave. Natyrisht, ato nuk ishin kërpudha, por rrjeti mbresëlënës i bunkerëve të komanduar për tu ngritur nga enigmatiku dhe paranojaku Enver Hoxha.
Më shumë se gjysmë milioni ndërtime mbrojtëse prej betoni dhe çeliku, rezultat i makthit nga pushtimi, që karakterizonte jetën e udhëheqësit komunist më të egër, të vetmuar dhe mizor, të kohës së Luftës së Ftohtë. Në mesin e Spanjollëve, me përjashtim të një duzine militantësh FRAP (Anti-Fashist dhe Patriot Revolucionar) që gjetën strehë dhe një zë radio atje kundër diktaturës së Gjeneralit Franko, Shqipëria u kujtua vetëm për udhëheqjen e listës së vendeve, vizitat e të cilave në pasaporta ishte rreptësisht e ndaluar.
Megjithëse ai ndalim i mprehtë dhe i përsëritur ngjalli një sëmundshmëri të caktuar, pakkush e dinte që një diktator tjetër sundonte Shqipërinë, ky me një ideologji marksiste dhe, si të gjitha llojet e tij, pa kurrfarë aftësie për largimin e kujtdo që e shqetësonte. Gjatë dyzet viteve të gjata që ai ushtronte pushtetin mbi pak më shumë se tre milion shqiptarë, Hoxha mbeti besnik ndaj postulateve më të rrepta të ortodoksisë komuniste.
Ai nuk kishte as aleatë dhe as shokë të njohur: ai u prish me gjithë aleatët e tij, nga Tito Jugosllav, në Kinë me Mao Zedong, duke kaluar te Nikita Hrushov, të cilën e dalloi me një urrejtje viscerale dhe që i përgjigjej me përçmim atij duke e quajtur “qen endacak”. Nga qëndrimi i saj i padurueshëm dogmatik, Hoxha vazhdoi të mbante të paprekur disiplinën e partisë, si në ide ashtu edhe në praktikë, gjithmonë me frikën patologjike të qenit objekt i një okupimi, një sulmi të jashtëm ose një sulmi.
Policia çmontoi të paktën dy komplote për ta vrarë atë, gjë që rriti frikën e tij.
Për dallim nga diktatorët e tjerë, ekstremi i djathtë apo ekstremi i majtë, Hoxha nuk ofroi asnjë pamje tipike në pamje të parë. Ai ishte i kulturuar, ai shkroi shumë libra të tij tij, të cilët nuk vinin vetëm nga Tirana, por u përkthyen dhe u shtypën në disa gjuhë, duke përfshirë spanjishten – dhe ai mbajti një ekzistencë pa u dukur, por me siguri të madhe. Policia çmontoi të paktën dy komplote për ta vrarë atë, gjë që rriti frikën e tij.
Nga Hoxha te “hoxhism”
Ai kishte lindur në vitin 1908 në qytetin e vogël të Gjirokastrës, asokohe pjesë e Perandorisë Osmane, ku babai i tij ishte një tregtar i rrobave. Ai nuk i përkiste një familje të pasur, por ishte i prosperuar dhe i pasur për kohën. Enveri ishte një student i mirë. Mori një bursë të vogël që i lejoi të shkonte për të studiuar në Francë, së pari në Universitetin e Montpellier, ku për një kohë studioi Shkencat e Natyrës, dhe më pas në Paris, ku filloi Filozofinë dhe ku menjëherë bëri kontakt me organizatat Marksiste.
Më 1936 u bashkua me Partinë Komuniste Franceze dhe filloi të marrë pjesë në nismat e saj revolucionare. Këto ishin vite të tensionit të madh politik. Disa historianë sigurojnë se në ato muaj ai ishte pjesë e Brigadave Ndërkombëtare në Luftën Civile Spanjolle, por nuk ka të dhëna të sakta për ta konfirmuar këtë. Ai me siguri e kaloi frontin republikan në ndonjë vizitë, por jo si luftëtar, përveç nëse e bëri këtë me një identitet tjetër.
Kthehet në Shqipëri, punoi për ca kohë si mësues dhe më 1941 themeloi Partinë e Punës (PPSH). Ai po e bënte atë në një vend ku Marksizmi ishte i çorganizuar, dhe së shpejti, duke pasur parasysh bagazhet e tij, u hap një hendek në skenën politike. Ai drejtoi menjëherë ushtrinë revolucionare që luftoi kundër italianëve gjatë okupimit të Shqipërisë dhe së bashku me partizanët e Ballkanit që mposhtën gjermanët në Jugosllavinë fqinje. Ai nuk do të hiqte më dorë nga udhëheqja apo pushteti.
Më 1944 ai hoqi monarkinë e Zogut I – i cili duhej të shkonte në mërgim në Francë – shpalli Republikën Popullore dhe u bë me sukses kryeministër dhe president, përveç ruajtjes së kontrollit të të gjitha institucioneve nga Sekretariati i Përgjithshëm i PPSH, partia e vetme : Të gjithë të tjerët ishin ndaluar dhe po përndiqeshin. Si shumica e bashkatdhetarëve të tij, edhe Enver Hoxha ishte me origjinë myslimane, por një nga masat e tij të para ishte ndalimi i praktikave fetare.
Kur një katolik u kap nga një nënshkrues nga Sigurimi, policia politike, duke kaluar vetë në një kishë, u burgos dhe u torturua. Ushqimi hallall ishte i ndaluar, që burrat të mos rritnin mjekër dhe të mbanin medalje ose simbole të ndonjë besimi. Mijëra tempuj, xhami, sinagogë, kisha (katolike dhe ortodokse) dhe manastire u shkatërruan.
Filloi duke detyruar familjet të jetojnë në shtëpinë e caktuar për ta, më mirë ose më keq sipas sjelljes së tyre politike
Këmbësorët ndërruan trotuaret për të mos ngjallur dyshime pasi i kaluan ata që ishin akoma në këmbë. Si në jetën publike ashtu edhe në arsim, shteti promovoi ateizëm. Kushtetuta, e krijuar në masën e asaj që do të quhej “Hoxhizëm”, parashikonte atë në një nga artikujt e tij: “Shteti nuk njeh asnjë fe dhe do të jetë përgjegjës për promovimin e ateizmit”. Nuk ishte gjëja e vetme te ndërhyrjet në intimitetin e njerëzve.
Ai kontrollonte edhe martesat. “Martesa dhe familja do të jenë nën kujdesin dhe mbrojtjen e Shtetit.” Për ta bërë këtë, ajo filloi duke detyruar familjet të jetojnë në shtëpinë e caktuar atyre, të pajisur më mirë ose më keq, në varësi të sjelljes së tyre politike. Vendosja e parimeve Marksiste ishte e madhe që në fillim të shkollës fillore. “Shteti do të kryejë një veprimtari të gjerë kulturore dhe ideologjike për arsimin komunist.” Në vendet e tjera komuniste, ortodoksia shqiptare u admirua dhe u bë një përpjekje për ta imituar.
Për më tepër, Hoxha po jepte prova të vazhdueshme vigjilence ndaj çdo devijimi, duke iu drejtuar të gjitha metodave për ta parandaluar dhe ndëshkuar atë. Ai argumentoi: “Duhet të godasësh armiqtë, jo vetëm me fjalë; gjithashtu, nëse është e nevojshme, me një plumb në kokë ”. Dhe ai e bëri atë. Shumë shqiptarë gjatë katër dekadave paguanin me jetën ose lirinë e tyre për çdo mospërputhje, dyshim ose denoncim të largimit nga doktrina zyrtare.
Armiqtë nën gurë
Në ditët e para, politika e Hoxhës u bazua në dy modele: atë të Presidentit Tito në Jugosllavi dhe, mbi të gjitha, asaj të Stalinit në Bashkimin Sovjetik. Shqipëria futi në vend ekonominë e planifikuar dhe të centralizuar Staliniste në vitin 1946, me vetë-mjaftueshmërinë që do të karakterizonte regjimin e tij si objektiv. Sa i përket Titos, gjithçka filloi të ndryshojë në vitin 1948, kur ai u dënua në Kominform për tradhti dhe ndërpreu lidhjet e tij me Bashkimin Sovjetik.
Hoxha riafirmoi besnikërinë e tij ndaj ortodoksisë marksiste-leniniste duke shkëputur marrëdhëniet politike dhe diplomatike me Jugosllavinë fqinje. Vëllazëria e mëparshme komuniste me Titon u shndërrua në armiqësi të vërtetë. Hoxha gjithmonë bënte kauzë të përbashkët me Stalinin, i cili besonte besimin absolut deri në vdekjen e saj dhe të cilin e nderonte dhe imitonte në egërsinë e saj deri në fund. Ai ishte komunist i pagabueshëm, sundimtari i paturpshëm, marksist-leninist i përsosur. Dhe konsiderata ishte reciproke.
Për Moskën, Hoxha ishte shembulli jashtë sferës së BRSS, bartësi i esencave kundër devijimitistëve, siç janë Tito apo udhëheqës të tjerë, të cilët kishin filluar të shfaqeshin me ide si ato që më vonë shkuan drejt Eurokomunizmit. Për propagandën zyrtare dhe mediat, presidenti jugosllav ishte një depërtues i kapitalizmit, revizionisti më i keq.
Kur Stalin vdiq, Nikita Hrushovi përfitoi nga Kongresi i 20-të i CPSU në 1956 për të nisur kritikat dhe akuzat e para kundër regjimit shtypës të paraardhësit të tij. Dhe Hoxha u bë mbrojtësi kryesor dhe pothuajse i vetmi i kujtesës së tij. Që nga ai moment, ai u bë një kundërshtar i përhershëm i politikës Sovjetike.
Durimi i tij i dobët u përmbush përballë negociatave midis Hrushovit dhe Kenedit për t’i dhënë fund krizës së raketave Kubane dhe në vitin 1966 ai braktisi Paktin e Varshavës, duke u copëtuar me Bashkimin Sovjetik dhe vendet satelitore. Në shenjë hakmarrjeje, ai iu drejtua Kinës, e cila gjithashtu kishte fërkimin e saj me Moskën. Hoxha vizitoi Pekinin dhe intervistoi Mao, i cili mori ofertën e tij të miqësisë vëllazërore me krahë të hapur.
Për të shmangur lehtësimin e pushtuesve të mundshëm, vështirë se u hartua ndonjë rrugë e re
Marrëdhënia me Kinën ishte gjithashtu jetëshkurtër. Vizita e Richard Nixon në Pekin në 1972 dhe shkrirja që do të çonte në vendosjen e marrëdhënieve midis Kinës dhe Shteteve të Bashkuara gjithashtu zemëroi Hoxhën. Ai akuzoi Mao-n se nuk ishte komunist dhe ndërpreu lidhjet me Partinë Komuniste Kineze. Me dështimin e lidhjes së fundit që ajo mbajti me pjesën tjetër të vendeve komuniste, regjimi i tij, i cili e konsideroi i vetmi me të vërtetë marksist-leninist, ra në izolimin më absolut.
Me të, Shqipëria do të hynte në një fazë të autarkisë totale, të varfërimit të shfrenuar dhe të mbizotëruar nga një paranojë e vërtetë, zyrtare por ngjitëse, me një qëllim të vetëm: të përgatiste vetëmbrojtje. Përveç ndërtimit të një bunkeri për çdo katër banorë dhe çdo gjashtë kilometra katrorë, kufijtë u fortifikuan dhe u vendosën barrikada në shumë pjesë të territorit. Nga ana tjetër, për të shmangur lehtësimin e pushtuesve të mundshëm, vështirë se u hartuan ndonjë rrugë të re ose bëheshin punime konservimi në të tjerët.
Hoxha kishte frikë nga një okupim jugosllav, një pushtim sovjetik i ngjashëm me atë të Çekosllovakisë në 1968, një sulm të NATO-s dhe, natyrisht, një komplot të brendshëm, mundësinë e të cilit e mbajti atë në pezull gjatë mandatit të tij të gjatë. Sidoqoftë, përpjekjet e tij për ta mbajtur Shqipërinë të izoluar nga bota tjetër nuk e penguan atë që të përpiqej të ndërhynte në situatën në vendet e tjera.
Ashtu si Spanja, duke mbështetur luftëtarët kundër regjimit Franco ose si Federata Jugosllave, e cila shpresonte të destabilizohej duke inkurajuar kosovarët të bëhen të pavarur nga Serbia. Qëllimi i saj kryesor ishte ta bënte Shqipërinë qendrën e Shtetit Komunist Botëror. Shumë kritikë, përfshirë liderët dhe mendimtarët marksistë, e shikuan politikën e tij si dobësim të lëvizjes komuniste.
Spastrim historik
Të gjitha këto ngritje dhe kryengritje në marrëdhëniet ndërkombëtare çuan në spastrim brenda partisë dhe qeverisë. Rastet që nuk përfunduan me ekzekutime për tradhti apo mosmarrëveshje, u vulosën me burg dhe jetë të dënuara me indiferentizëm: as të poshtëruarit dhe as të afërmit e tyre nuk do të merrnin një punë në një sistem që mburrej me barazi, edhe pse klasat nuk u zhdukën kurrë. Shtresuar midis elitës politike dhe qytetarëve të thjeshtë.
Hoxha dhe njerëzit e saj të besuar po qëndronin në Blloku, një zonë qendrore e Tiranës e mbyllur për trafik dhe me masa të forta sigurie. Ai jetoi me gruan e tij, Nexhmije dhe fëmijët e tyre, Ilir dhe Pranvera, në një shtëpi dykatëshe me një kopsht të njohur si “Shtëpia e Gjetheve”. Sot, pas vitesh të pabanuar dhe përkeqësuar, ajo strehon një muze mbi veprimtarinë e Sigurimit. Kjo në një lagje, atmosfera e relaksuar e së cilës pasqyron më mirë ndryshimin që ndodhi pas zhdukjes së diktaturës.
Në fotografi, Hoxha gjithmonë shfaqej i qeshur, megjithëse edhe në familje ai kishte frikë. Ndër hakmarrësit e tij është emri i kunatit të tij Bahri Omari, ish-ministër i Jashtëm, i dënuar me vdekje, si shumë të tjerë. Legjenda në Tiranë është se ndonjëherë në publik Hoxha shoqërohej nga një dyshe, në rast se do të ndodhte një sulm.
Policia politike ishte e pamëshirshme dhe rrjeti i bashkëpunëtorëve dhe informatorëve u përhap në të gjithë vendin
Nuk ka të dhëna të sakta për numrin e viktimave të mbetura nga regjimi. Disa vlerësime vendosin numrin e ekzekutimeve zyrtare në 5,000 – duke mos përfshirë vetëvrasje të induktuar ose të detyruar – përveç 12,000 të burgosur dhe rreth 21,000 të internuar në kampe pune. Policia politike ishte e pamëshirshme dhe rrjeti i bashkëpunëtorëve dhe informatorëve që ishte përhapur në të gjithë vendin.
Midis shumë ekzekutimeve të kryera, Koçi Xoxe, një udhëheqës revolucionar, bashkëpunëtor dhe mik i ngushtë i Hoxhës që nga kohërat më të hershme, mori një domethënie të veçantë. Ai kishte qenë një nga figurat më të spikatura të diktaturës, deri sa ra nga favori. Xoxe u spastrua me akuzën e mbrojtjes së njësisë së Ballkanit, dhe u vra menjëherë. Një tjetër rast i dukshëm ishte ai i Beqir Balluku, një tjetër themelues i partisë, një anëtar i Byrosë Politike dhe një ministër i mbrojtjes. Ai u ekzekutua në 1974 me akuzën se ishte një agjent në shërbim të Kinës.
Mehmet Shehu, një ish brigadë dhe komunist historik, ish-kreu i Sigurimit dhe për një kohë president i Këshillit të Ministrave, u spastrua në vitin 1981. Pas akuzave për spiunazh për KGB, Jugosllavi dhe Kinë në të njëjtën kohë, ai u vra në shtëpinë e tij. Lista e emrave të rëndësishëm viktima të vetë regjimit është e pafund.
Disa ishin më me fat dhe u dërguan në kampe pune ose riedukimi si armiq të popullit: Sejfulla Malëshova, Ministër i Kulturës dhe Propagandës, u spastrua në 1946; Abedin Shehu, Ministër i Industrisë, në 1950; Niazi Islami, zv / ministër i komunikimeve, në të njëjtin vit; Tuk Jakova, zv / kryeministër, në mes të dekadës … Dokumentet e policisë dhe dëshmitë pasuese zbulojnë se nga të tre shqiptarët, një jetonte nën hetim dhe mbikëqyrje të përhershme.
Në ditët e para të regjimit, përndjekja bëhej mbi bashkëpunëtorët e fashizmit italian dhe monarkistët që nuk kishin arritur të iknin, por shumë shpejt u shtrinë për të gjithë ata që nuk shfaqnin entuziazëm të veçantë komunist. Asnjëherë në kohët moderne një vend nuk ka pësuar një izolim kaq drastik.
Mungesa e marrëdhënieve ndërkombëtare – në praktikë, ato u mbajtën vetëm me një vend të pavarur afrikan – së bashku, me frikën e përhershme të pushtimit ose të njerëzve të kontaminuar nga rrymat e huaja moderniste, bëri që Enver Hoxha të mbyllte edhe kufijtë për çdo të huaj ndikimi kulturor dhe shkëmbimet ekonomike. Drejtori i Përgjithshëm i Televizionit, një njeri me aderim të dëshmuar në sistem, u pushua nga puna kur u shfaq në ekran një shfaqje muzikore moderne.
E gjithë prona ishte e shtetëzuar. Politikat ekonomike dhe konstruktive të regjimit fshinë burimet dhe burimet kryesore të prodhimit. Pamundësia e importimit të makinerive dhe pjesëve të këmbimit po dobësonte industrinë. Qeveria po merrte pjesë aktive në autarkinë e vendit më të varfër në Evropë, e cila mund të mirëmbahej vetëm me zgjerimin e bujqësisë primitive dhe bagëtive të kufizuara që lejonte toka.
Pavarësisht miljeve të bregdetit dhe plazheve, as turizmi dhe as peshkimi nuk ishin zhvilluar, për frikën e Hoxhës se Mesdheu do të hapte horizonte të reja për njerëzit. Varfëria, e cila gjithnjë kishte pllakosur Shqipërinë, herë pas here ishte në rritje. Mungesa e perspektivave për popullsinë u pengua në natyrën hermetike të kufijve për të emigruar. Vetëm arsimi mbante gjatë gjithë atyre viteve të hekurt një nivel të pranueshëm.
Ndërkohë, obsesioni për të mbrojtur territorin i detyroi të gjithë shqiptarët nën moshën shtatëdhjetë vjeç, përfshirë adoleshentët, të ndjekin kurse mësimi në përdorimin e armëve artizanale ose gjithnjë e më të vjetruara. Në një vend me 28.700 kilometra katrorë dhe pak më shumë se tre milion banorë, Forcat e Armatosura kishin më shumë se 100,000 trupa dhe 700,000 rezervistë.
Ortodoksia Staliniste e trashëguar nuk u desh shumë për t’i dhënë rrugë, së pari ekonomisë private dhe më pas demokracisë.
I sëmurë nga diabeti, por ende i vendosur në parimet e tij, në vitin 1981 Hoxha transferoi kreun e qeverisë tek delfini i tij, Ramiz Alia, por jo fuqinë: nga Sekretariati i Përgjithshëm i Partisë Komuniste ai vazhdoi të kontrollonte jetën politike deri në detajet më të vogla, dhe pa e ulur rojen në ngurtësinë me të cilën mbajti ortodoksinë e sistemit. Ai vdiq nga ishemia cerebrale në 11 Prill 1985.
Ai u varros me të gjitha nderimet në Varrezat e Dëshmorëve dhe më vonë, në 1992, u transferua në një panteon të matur në Sharra. Menjëherë pas vdekjes së tij, qeveria Alia, e cila kishte premtuar se do të ishte një përmbushje besnike e trashëgimisë hoxhista, promovoi ngritjen në qendër të Tiranës të një piramide gjigande që do të përjetësonte kujtesën e diktatorit. Ndërtimi, në të cilin u investua një shumë e barabartë me tre milion dollarë të kohës, u bashkë-drejtua nga vajza e Hoxhës, Pranvera, një arkitekte.
Alia zvarriti regjimin komunist disa vjet më shumë përballë protestave të shpeshta dhe serioze. Ortodoksia Staliniste e trashëguar nuk u desh shumë për t’i dhënë rrugë, së pari ekonomisë private dhe më pas demokracisë. Në vitin 1991, kur shqiptarët rifituan lirinë e tyre, urrejtja ndaj Hoxhës shpërtheu në rrugë. Gjëja e parë që ata bënë ishte rrëzimi i statujës së Enver Hoxhës në Sheshin Skënderbej. Alia fitoi zgjedhjet e para të lira, por reagimi popullor e detyroi atë të jepte dorëheqjen disa muaj më vonë.
Piramida e faraonike dhe e varur e Tiranës nuk mbërriti me kohë për të strehuar muzeun e diktatorit. Qeveritë demokratike që kanë pasur sukses njëri-tjetrin nuk e dinë se çfarë të bëjnë me të. Paradoksalisht, mezi shërbeu për të përqendruar për disa ditë shenjat entuziaste të mirëseardhjes që shqiptarët i paguanin vite më vonë, në vitin 2007, te presidenti amerikan George W. Bush për vizitën e tij në vend. Deri sot, i braktisur, i shkatërruar dhe pa burime për ta mirëmbajtur atë, ka qenë pasqyrimi më i mirë i harresës së atij regjimi dhe i varfërisë së ashpër që la si trashëgimi për njerëzit e saj.
Burimi: La Vanguardia / Përkthehu: Enrik Braho/Fjala.al
