A do rritet cilësia e deputetëve në parlamentin që do të dalë pas zgjedhjeve të 25 prillit 2021? Flet për gazetën “Fjala” analisti Plator Nesturi.
Nga Fernada Cenko
Tre muaj para zgjedhjeve kemi nga njëra anë Partinë Socialiste që po përzgjedh kandidatët nëpërmjet një platforme “Deputeti që Duam” dhe nga ana tjetër Partia Demokratike, që nëpërmjet komisionit bëri një “pastrim” të PD? E shihni si realitet, apo si një mekanizëm që në dukje të intrigon?
Secili subjekt politik ka mënyrat e veta të përzgjedhjes së kandidatëve për deputetë. Është e drejta e gjithësecilit që si familje politike të përcaktojë kushtet e format se si dhe në çfarë menyrë mund të përzgjidhen emrat që do e përfaqësojnë në këtë betejë elektorale. Deri në zgjedhjet e kaluara përzgjedhja ka qenë gati e njëjtë tek dy partitë kryesore.
Ishte vetë kryetari që përcaktonte një listë të emrave për kandidatë dhe ishte ai që dhe vendoste pozicionin e tyre në listë. Këtë vit kemi ndryshime të mënyrës së përzgjedhjes dhe pavarësisht formës së gjetur, gjithësesi duhet përshendetur fakti se kemi një vendim më kolegjial dhe, të paktën në dukje, nuk vendos në formë direkte dhe autoritare kryetari i partisë për listën e kandidatëve.
Nuk besoj se është forma më optimale dhe shprehëse e demokratizimit të plotë të përcaktimit të figurave përfaqësuese, por sidoqoftë është një përmirësim krahasuar me mënyrën e vjetër. Nëse marrim parasysh mënyrën se si përzgjidhen në partitë politike evropiane, atëhere kemi ende rrugë për të bërë. Në këto vende funksionon një sistem i konsoliduar i votës direkte të anëtarësisë, dhe vendimi i votës është i pa kontestueshëm nga asnjë organ tjetër drejtues.
Kundër këtij vendimi është i pafuqishëm edhe vetë kryetari partisë dhe nuk mund të ekzistojnë forma të tjera, si deux ex machina, për të katapultuar emrat në listë, kur ato janë hedhur poshtë nga vota e anëtarësisë. Pra nuk ekziston asnjë mbivendosje e drejtuesve në përcaktimine listave dhe kjo gjë bën që të funksionojë më qartë sistemi i karrierës politike, e cila fillon që në strukturat e brendshme politike të partisë.
Duhet të kesh siguruar përkrahjen e votës së anëtarësisë për të bërë përpara, dhe është ky rezultat vote, së bashku me evidentimin në betejat politike që përcakton dhe karrierën e mëtejshmë të përfaqësuesve jo vetëm si deputëtë por edhe në funksionet shtetërore që mund të marrin.
Vetë drejtuesit e partisë, në politikën e tyre për përzgjedhjen e kabinetit qeveritar, janë të vëmendshmëm dhe për statusin e besimit që gëzojnë këto figura në strukturat partiake. Është ky element që politikanët e partive evropiane, sado lart të ngrihen në karrierë, mbeten të lidhur me strukturat e partisë së tyre dhe luajnë për interesat e familjes së tyre politike. Shkëputja e kësaj hallke lidhjeje i humbet peshën organike të anëtarësisë dhe fuqizon drejtuesin, shpesh në dëm të demokracisë së brendshme.
Ndryshimet Kushtetuese të vitit 2008 i dhanë atribute të plota për të zgjedhur deputetët liderëve politik apo kryetarëve. Kësaj rradhe nga kush do të zgjidhen deputetët?
Ndryshimet e ndodhura në vitin 2008 janë marrë prej kohësh në analizë dhe janë kritikuar për formën, jo thjesht si u bënë, por dhe për atë çfarë prodhuan. Në thelb ato përforcuan rolin e drejtuesve politikë që u bënë të plotfuqishëm në hartimin e listave të deputetëve dhe renditjen e tyre në listë.
Pra vendosjen e tyre në listë si fitues apo mbushës të tyre. Nuk duhet të harrojmë se kjo ndodhi kur u vendos të kalohej nga forma maxhoritare e të votuarit dhe që kish një korrektim proporcional, në një formë të re votimi, që është kjo e deritanishmja. Pra kur kalojmë nga ballafaqimet direkte në zona dhe që kërkonin figura të forta, e shpesh kush kish me vete të fortë, për të berë betejë politike, në formën e re të tyre. Pra në formën kur nuk kemi zona të pafund të copëzuara, (100 gjithsej), në pak zona të cilat prodhonin një numër të caktuar deputetësh.
Përplasjet tashmë nuk ishin kokë më kokë mes kundështarëve direktë, por me grupe e lista deputetësh, dhe fitoret e qarqeve përcaktohen se kush arrin të nxjerrë më shumë deputetë nga lista e tyre. Kjo formë e re kish të mirat e saj, pasi shmangte në këtë mënyrë konfrontimet e të fortëve, dhe kjo fillimisht u mendua se do të sillte dhe shmangien e tyre si përfaqësues në Kuvend.
Beteja në këtë rast ishte më politike dhe varej nga ato çfarë i ofrohej elektoratit si dhe nga cilësia e listës për deputetë që paraqitej. E vetmja gjë e cila iu la në dorë liderëve ishte thjesht përcaktimi i listës. Siç duket, për interesa apo për vetë shpejtësinë me të cilën u ndërmor si iniciativë, kjo çështje duket se u kthye në problemin me të cilat janë marrë analizat mbi sistemin zgjedhor.
Për mua kjo formë nuk ishte e keqe, por ndoshta duheshin gjetur mekanizmat për ta demokratizuar përzgjedhjen e kandidatëve si dhe një vendimarrje më direkte të anëtarësise. Pasi duke përcaktuar vetë anëtarësia listën sipas qarqeve, atëherë do të kish më kuptim dhe karriera politike e gjithësecilit, por njëkohësisht do të sigurohej dhe pëlqyeshmëria e figurave sipas qarqeve dhe lidhja më direkte e tyre me zonën. E parë në këtë sy, kjo do të shmangte vendosjen e figurave që vijnë nga lart, por që nuk i njeh askush në qark, dhe që gjithësesi janë në renditjen fituese të listës zgjedhore.
Duke analizuar nivelin politik, artikulimin, nismat dhe sjelljen e deputetëve në Parlamentin aktual, janë konstatuar mangësi të theksuara në të gjithë pikat. Si mendoni, në zgjedhjet e 25 prillit 2021 Parlamenti do të jetë më dinjitoz, apo si ky që do të lemë?
Unë besoj se format e tanishme për të ndryshuar sado pak diçka nga mënyra e vjetër, mund të sjellin diçka më pozitive. Nuk mund të thuhet se këto inisiativa kanë rregulluar gjithshka, pasi jemi ende larg formave evropiane të demokratizimit të partive, por të paktën është thyer akulli i vendosur.
Pra që partitë shqiptare e ndjejnë se duhet të ndryshojnë shumë nga mënyra e strukturimit të brendshëm dhe të pjesëmarrjes active të anërtarësisë. Vetë debate që ka hapur procesi se si për bëhen përzgjedhjet është shenjë e mirë. Më parë as që diskutohej kjo çështje as mediatikisht, pasi quhej si pjesë organike e drejtuesit të partissë të caktonte vullnetin e tij në listë.
Në të dyja rastet, si me mënyrën e votimit të brendshëm por që do të korrektohet, që zhvilloi PD, ashtu dhe mënyra nëpërmjet platformës “Deputeti që duam” që zhvilloi PS, janë mënyra për të joshur anëtarësisnë, për të bërë më aktive dhe më të drejtpërdrejtë në dhënien e pëlqimit ose jo mbi kandidaturat e paraqitura.
Kjo është dhe një mënyrë për ta bërë dhe më active në zgjedhjet parlamentare e për ta mobilizuar në betejë, pasi po vërehej një zbehje të interesimit dhe të pjesëmarrjes në zgjedhje dhe nga anëtarësitë. Përderisa mendimet dhe pëlqyeshmëritë e tyre ishin të pandjeshmë nga vullnetet që përcaktonin listat e përfaqësuesve të tyre, atëhere kjo kish sjell dhe zbehjen e interesimit të tyre për betejat elektorale.
Gjithësesi, këto zgjedhje, duke qenë shumë të rëndësishmë për të dyja palët, dhe për vetë intensitetin që kanë, do të ish e kuptueshme që të gjenin forma joshëse për anëtarësinë e thjeshtë e për ta bërë më aktive si në fushatë ashtu dhe në procesin e votimit. Mbi këtë bazë uroj që format e nisura të mos mbeten për vetëm kaq, por të jetë fillimi i një procesi që do të hapë dhe do të demokratizojë më tej partitë politike shqiptare.
