Nga Gilda Scardaccione
Vrasjet e adoleshentëve shqyrtohen duke iu referuar psikologjisë dinamike, psikologjisë së zhvillimit, teorive të të mësuarit social dhe psikologjisë sociale, duke marrë parasysh gjithashtu dimensionin e vetes dhe strategjitë e mosangazhimit moral nga një perspektivë socio-njohëse. Pas ekzaminimit të modeleve të ndryshme të ndërhyrjes, propozohet të kapërcehet një perspektivë ekskluzivisht diagnostikuese dhe trajtuese dhe, duke marrë parasysh efektivitetin dhe praktikueshmërinë më të madhe të një qasjeje njohëse-sjellëse, favorizohet një paradigmë që përmes rrëfimit promovon rimëkëmbjen e historisë së vet dhe një rrugë drejt ristrukturimit të Vetes në një kuptim të ndërgjegjshëm dhe fuqizues. Një ndërhyrje klinike më efektive dhe konstante nuk duhet të përjashtohet duke marrë parasysh komponentin depresiv, edhe nëse shoqërohet ndaj shqetësime të tjera. Një kontribut për të kuptuarin tonë vjen nga një libër interesant nga Fil Chalmers (2009).
Autori shprehet në këtë mënyrë:
Është pothuajse e pamundur të përshkruhet një profil i adoleshentit vrasës. Mund të jetë i bardhë, i zi, amerikan vendas, aziatik, hispanik. Të jetosh në periferi si në qendër të qytetit. Vijnë nga familje të larta, të mesme ose të varfra. Nga familje të pasura ose të prishura, fetare ose agnostike. Disa janë inteligjentë, të tjerë me IQ të ulët. Në realitet mund të jetë një fqinj apo edhe të pjesë e familjes tuaj. Ende e mundoj veten kur konstatoj se një adoleshent që lufton me çështjet e vetëvlerësimit dhe depresionit – karakteristikat tipike të shumë adoleshentëve – mund të shndërrohet në një vrasës të dhunshëm, ndërsa një adoleshent që lufton me problemet dhe shqetësimet familjare rrallë arrin krimin.
- Vrasjet dhe adoleshentët vrasës
Në përputhje me këto deklarata, të cilat nxjerrin në pah të gjithë kompleksitetin e vrasjeve të kryera nga të miturit, është e përshtatshme të merret parasysh analiza e përvojave të adoleshentit vrasës si një pikënisje. Por çfarë kuptojmë me përvoja të jetuara? Realitetet e brendshme, vetë-reflektimi, vetë-imazhi i projektuar në marrëdhënie me të tjerët, të cilat në kontekste institucionale janë operatorë dhe të burgosur të tjerë, duke u përballur me veprimin e kryer? Dy nivele mund të merren parasysh: të jetuarit kundrejt krimit, të jetuarit kundrejt dënimit. Por në realitet të dy nivelet janë të pandashëm. Përvojat e krimit në mënyrë të pashmangshme nënkuptojnë një klasifikim të llojeve të vrasjeve që kryhen nga adoleshentët: aspektet psikologjike në fakt përcaktohen nga mënyra e ekzekutimit të krimit, nga motivimet, nga marrëdhënia me viktimën, nga ndikimi i të tjerëve, pavarësisht nëse janë bashkëmoshatarë, apo të rritur, të përfshirë në krim. Ne mund të identifikojmë llojet e mëposhtme:
– Vrasjet brenda familjes (të cilat presupozojnë vrasjen kryesisht të prindit);
– vrasje jashtë familjes të kryera në dëm të bashkëmoshatarëve të tjerë. Këto janë vrasje të shkaktuara nga precipitimi i ngjarjeve në vendet e grumbullimit ose gjatë rrethanave të lojës;
– vrasje të kryera kundër bashkëmoshatarëve me të cilët ekziston një lidhje njohjeje apo edhe dashurie;
– vrasje pa dallim që ndodhin si veprime të papritura ndaj njerëzve të panjohur ose në vende që në çdo rast kanë një kuptim simbolik për autorët;
– vrasjet e kryera në kuadrin e aktiviteteve të krimit të organizuar;
– vrasje të kryera me mbështetjen e grupit të bashkëmoshatarëve.
Chalmers (2009) propozon 6 lloje të të miturve vrasës. Ky klasifikim duhet të marrë qartë parasysh realitete të ndryshme:
– Vrasës i familjes: kur vrasjet kryhen brenda familjes, shpesh të shumta;
– Vrasës / Gjuajtësi i Shkollës: kur vrasjet kryhen në një mjedis shkollor;
– Gang / Vrasës Kult: vrasje që kanë karakteristika të ndryshme nëse ato kryhen në një mjedis urban ose rural;
– Vrasësi krimesh: vrasjet e kryera në lidhje me krimet e tjera me aderim më të madh ndaj aktiviteteve kriminale;
– Baby Vrasës: kur bëhet fjalë për të miturit që vrasin foshnjat;
– Vrasës triller: vrasje të kryera me qëllim sensacioni duke kërkuar ndikim të fortë nga Media.
- Përse vrasin?
Duke përdorur teoritë e përmendura më lart, vrasja e kryer nga adoleshentët mund të përshtatet brenda disa interpretimeve: – Shpesh vrasjet e kryera nga të rinjtë lidhen me një akt impulsiv që përfshin marrëdhëniet e tyre ndërpersonale dhe emocionale; vrasjet e kryera nga adoleshentët ndikojnë në sferën private të marrëdhënieve prindërore, miqësore dhe dashurore. Ato përfaqësojnë humbjen e kontrollit (e humba mendjen, nuk doja ta bëja, në një moment të caktuar nuk e pashë më). Përvoja e lidhur me krimin kalon në këtë pikë për t’u përballur me humbjen e kontrollit të dikujt, me impulset shkatërruese që kanë mbizotëruar dhe me frikën se ky reagim mund të përsëritet; – Mund të ketë një ndarje midis Vetes dhe aktit të përfunduar; mbrojtja e egos dhe mosangazhimi moral (Bandura, 1999), me synimin e mos marrjes së përgjegjësisë; – Largimi nga veprimi i dikujt në mënyrë të pashmangshme përfshin humbjen e identitetit; – adoleshenti përjeton një mungesë të vetë-efikasitetit (Bandura, 1997) ose të pafuqisë së mësuar (Seligman, 1975) 5 me fillimin e gjendjeve depresive që mund të kompensohen me sjellje jopërshtatëse edhe gjatë burgimit. Identifikimet me modele devijuese dhe / ose identifikimi i bazuar në qëndrimet kundërshtuese mund të përcaktojnë identitetin negativ me kundërshtimin ndaj rregullave shoqërore. Narcizizmi patologjik, të menduarit konkret që mbizotëron mbi atë abstrakt, aftësia e papërshtatshme për të planifikim dhe vendimmarrje çojnë në sjellje impulsive.
Pse vrasin adoleshentët?
Duke vazhduar në një perspektivë dinamike dhe jo socio-njohëse, ata i binden presioneve të brendshme që janë pjesë e botës psikike të adoleshentëve. Këto presione dalin me dobësimin e gjyqtarit të brendshëm, të caktuar për të kontrolluar impulset shkatërruese hetero të drejtpërdrejta dhe të drejtuara nga vetja (Grimoldi, 2008). Dobësia e gjyqtarit të brendshëm lejon kalimin në aktin e fantazive shkatërruese dhe vdekjeprurëse. Bindja është në lidhje me një gjykatës të brendshëm i cili është i brendësuar shoqërisht në një grup; është grupi i bashkëmoshatarëve që vepron si një rregullator i brendshëm proaktiv i aftë për të thyer çdo rezistencë.
Ne po përballemi me një avari evolucionare, një krizë evolucionare të karakterizuar nga një superego e brishtë dhe një identitet i pasigurt (Laufer & Laufer, 1986).
Ndikimi i shpeshtë dhe shpesh pa dallim i internetit (Wolak, Finkelor & Mitchell, 2004), video lojërat e dhunshme, të cilat renditen gjithashtu si një shkak i rëndësishëm i sjelljes së dhunshme tek të rinjtë, në të vërtetë nuk mund të konsiderohen në vetvete si përcaktues të rrezikut, nëse të rinjtë e tillë nuk janë abuzuar fizikisht, janë ngacmuar në shkollë, kanë abuzuar me drogën. Në këtë rast, luani një videolojë ose shikimi një filmi të dhunshëm mund të jetë një katalizator që çon në tejkalimin e kufirit (Chalmers, 2009). Prandaj autori propozon 10 faktorë shkakësorë që mund të ndikojnë në sjelljen e dhunshme dhe vrasëse tek të rinjtë:
– Familje abuzive dhe episode ngacmimi;
– Lojëra të dhunshme dhe pornografi;
– Frika, depresioni, tendencat e vetëvrasjeve;
– Abuzimi me drogën dhe alkoolin;
– Pjesëmarrja në sekte ose grupe;
– Qasje e lehtë dhe tërheqje ndaj armëve;
– Presioni i bashkëmoshatarëve;
– Varfëria dhe mënyra e jetesës kriminale;
– Mungesa e udhëzimit shpirtëror dhe disiplinës së duhur;
– Sëmundjet mendore dhe dëmtimet e trurit.
- Perspektivat teorike dhe modelet e ndërhyrjes. Çfarë duhet bërë?
A është e mundur të pajtohet kompleksiteti i dimensionit psikologjik të një akti të tillë si vrasja brenda “ngushtësisë” së ekzekutimit kriminal duke pranuar karakterin e tij edukativ? Në këtë kontekst, autorët favorizojnë zhvillimin e faktorëve mbrojtës të aktivizuar brenda kontekstit të tyre shoqëror; kjo perspektivë nuk pajtohet gjithmonë me operatorët e sektorit të cilët konstatojnë se subjektet në moshë të hershme nuk kanë aftësi njohëse adekuate për të qenë në gjendje të zhvillojnë strategji të vetëmbrojtjes.
Perspektiva e trajtimit e ankoruar në një model mjekësor-diagnostikues është ende një referencë e fortë në programet e ndërhyrjes edhe në nivel ndërkombëtar pavarësisht përshtatjeve të pashmangshme për shkak të njohurive dhe eksperimentimit më të madh në këtë fushë. Për shembull, suksesi i një programi nuk lidhet gjithmonë pozitivisht me praninë ose mungesën e faktorëve të dukshëm të rrezikut; variabla të tjerë ndikojnë në suksesin e një programi, variabla që mund t’i atribuohen natyrës së programit dhe përgjigjes së subjektit. Kjo përfshin një reflektim kritik mbi vetë programet (Polaschek, 2010). Ndërhyrjet parandaluese kundër agresionit tek adoleshentët, veçanërisht në mjedisin shkollor, janë të orientuara kryesisht drejt mbështetjes së familjes dhe zhvillimit të aftësive përballuese (Luber & Vetter, 2006); mjedisi pozitiv i familjes tregohet si një faktor mbrojtës në sjelljen agresive te vajzat dhe në përshtatjen në klasë tek djemtë (Lopez, Murgui Perez, Ochoa & Moreno Ruiz, 2008; Petralunga, Salvioli & Galliani, 2010). Në identifikimin e shkaqeve që shkaktojnë sjellje të dhunshme tek të rinjtë, të dhënat nga Byroja Federale e Hetimeve në SHBA raportojnë faktorë të tillë si varfëria, kohezioni i ulët social, institucionet sociale joefektive në komunitete në një perspektivë më të duhur sociologjike (Short & Hughes, 2008). Qasja njohëse-sjellëse është më e vlerësuar kur bëhet fjalë për devijimin; bazohet në burimet dhe veçanërisht aftësitë njohëse të subjekteve dhe në zhvillimin e aftësive.
Gjithashtu në lidhje me stabilizimin e ndryshimit pas përfundimit të masës penale, modeli i propozuar propozon ruajtjen e motivimit si dhe menaxhimin e faktorëve të rrezikut (Day & Casey, 2010). Në realitet, propozohet një perspektivë e cila, ndërsa ka si objektiv modifikimin e sjelljes, shkon përtej perspektivës bihevioriste duke kaluar përmes përpunimit njohës nga personi. Gjithashtu në perspektivën e rehabilitimit, faktorët njohës dhe shtrembërimet që mund të ndikojnë dhe pengojnë procesin e rehabilitimit dhe mbi të cilat është e nevojshme të ndërhyhet ndoshta me intervista motivuese duhet të merren parasysh (Chambers, Eccleston, Day, Ward & Howells, 2008). Shtrembërimet kryesore njohëse që ndikojnë në qëndrimet e të dënuarve gjatë ekzekutimit të dënimit mund të përmblidhen në qëndrime dhe besime egoiste me pakujdesi lidhur me veprimin dhe pasojat e tij, një tendencë për të fajësuar të tjerët duke zhvendosur vendndodhjen e shkakësisë, për të mos marrë parasysh të tjerët dhe për të minimizuar dhe dehumanizuar viktimën, si dhe për t’iu atribuar qëllime armiqësore të tjerëve, veçanërisht në rastin e çrregullimeve të personalitetit. Intervista motivuese “[…] është një metodë menaxhimi e përqendruar tek klienti për të rritur motivimin për ndryshim përmes eksplorimit dhe zgjidhjes së ambivalencës”. (Miller & Rollnick, 2002); zbatimi i tij bën të mundur zhvillimin e kapaciteteve autonome për pranimin e ndryshimit.
Burimi: fanpage.it/ panorama.it/
Përgatiti për botim: L Veizi
