Ne kemi mjetet për t’u përgatitur, por lodhja pas Covid dhe mungesa e vullnetit politik do të thotë se ato nuk po përdoren
Nga Devi Sridhar*
Muajin e kaluar një qen i përkëdhelur në Kanada vdiq nga H5N1, i njohur gjithashtu si gripi i shpendëve, pasi hëngri një patë të egër. Është shqetësuese kjo ndjek një model, me një numër në rritje të rasteve të gripit të shpendëve që shfaqen te gjitarët që bien në kontakt me një zog të infektuar, të ngordhur apo të gjallë.
Kur shihni një zog të egër si rosë ose pulëbardhë, mendoni për gripin e shpendëve. Sepse në të vërtetë ka më shumë gjasa se jo ata të jenë të infektuar me virus. Dhe shumë lloje të shpendëve të egër janë asimptomatikë, që do të thotë se ata nuk shfaqin asnjë simptomë. Rreziku i transmetimit te kafshët shtëpiake është i ulët, por ato mund të sëmuren nga përtypja ose ngrënia e një zogu të infektuar, qoftë i ngordhur apo i gjallë.
Për herë të parë shkrova për gripin e shpendëve në nëntor, kur zogjtë shtëpiak në Britani u vendosën në një bllokim të brendshëm. Virusi ishte bërë endemik në shumicën e popullatave të shpendëve të egër. Është tepër infektive, ku një zog mund të infektojë deri në 100 të tjerë. Kur zogjtë e egër të infektuar ndeshën me zogj shtëpiak (si p.sh. duke fluturuar mbi to dhe duke defekuar poshtë tyre), u shfaqën probleme të mëdha. Gripi i shpendëve ka një shkallë vdekshmërie gati 100% në shumicën e shpendëve, gjë që çoi në mungesë jo vetëm të gjelit të detit për Krishtlindje, por edhe vezëve, pasi ferma pas ferme u shkatërrua nga sëmundja.
Që nga nëntori, sinjalet që dalin në mbarë botën vazhdojnë të jenë shqetësuese. Në janar dhe shkurt të këtij viti, më shumë se 3,000 luanë të detit ngordhën nga gripi i shpendëve në Peru (ku numri i vdekjeve të shpendëve të egër arriti në rreth 50,000). Në Rusi ngordhën 700 foka të Kaspikut. Pastaj disa delfinë në Britani dhe SHBA vdiqën nga H5N1. Normalisht, edhe nëse një kafshë kap H5N1 nga një zog, ajo nuk mund ta kalojë atë te gjitarët e tjerë. Kjo kufizon përhapjen e saj. Por numri i madh i rasteve në këto shpërthime sugjeron mundësinë e transmetimit nga gjitari te gjitari, megjithëse kjo nuk është konfirmuar ende nga sekuenca gjenetike. Një hipotezë më e mundshme është se këto shpërthime janë grupe kafshësh që ushqehen me zogj të infektuar. Nuk është ende 100% e qartë se çfarë po ndodh.
Por rreziku i përhapjes midis gjitarëve është gjithmonë i pranishëm. Një studim i ri para-printuar nga Kanada tregoi se mostrat H5N1 mund të përhapeshin në mënyrë efikase midis ferretëve me rezultate fatale. Për t’u përhapur me efikasitet te njerëzit, H5 do të kishte nevojë për tre kategori të mëdha ndryshimesh gjenetike, sipas ekspertit të gripit të shpendëve, Prof Richard Webby. Deri më tani, virusi ka mundur të bëjë një nga këto ndryshime, por jo dy të tjerat. Pra, tani, H5N1 është një rrezik teorik për pandeminë e ardhshme njerëzore, në vend që të kërkojë urgjencë si përgjigje sot. Dhe një kryeministër ose sekretar shëndetësor mund të thotë: “Pse të përgatitemi për diçka që mund të mos ndodhë kurrë?”
Për ata prej nesh shkencëtarëve që punojnë në shëndetin global, ka mjaft sinjale shqetësuese që veprimet duhet të ndodhin tashmë. Kështu që nëse ndodh një grup i caktuar mutacionesh dhe ne shohim një shpërthim te njerëzit në Peru, Kinë ose Britani, dëmi që mund të shkaktojë është minimal. Kjo është një sëmundje me një shkallë vdekshmërie të vlerësuar në 50-60% te njerëzit, përfshirë fëmijët.
Themeli i gatishmërisë për sëmundje infektive është në: mbikëqyrjen (për të ditur se çfarë lloji po përhapet dhe ku tek zogjtë); testimi (për të identifikuar shpejt sëmundjen tek njerëzit); vaksinat (për mbrojtjen nga sëmundjet dhe vdekjet); dhe antivirale (për të përmirësuar rezultatet klinike). Qeveria amerikane tashmë po ecën në këtë drejtim. Rebecca Katz, profesore në Qendrën Mjekësore të Universitetit Georgetown, ka vënë në dukje se një virus i vaksinës kandidate H5 i prodhuar së fundmi nga Qendrat e SHBA për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve ka të ngjarë të sigurojë mbrojtje të mirë kundër viruseve H5N1 që qarkullojnë.
Informacioni është ndarë me prodhuesit e vaksinave për të filluar procesin e grumbullimit të dozave adekuate. Por kjo është një sfidë sepse shumica e vaksinave të gripit krijohen nga inkubimi i dozave në vezët e pulës (i quajtur prodhimi me bazë vezësh). Nëse gripi i shpendëve ka vrarë shumë prej pulave, atëherë ka të ngjarë që të ketë mungesë vezësh. Ekziston një vaksinë tjetër për H5N1 e cila nuk ka bazë vezësh, por ato mund të kenë gati maksimumi 150 milion doza brenda gjashtë muajve. Popullsia e botës është pothuajse 8 miliardë.
Përveç kësaj, trajtimet antivirale të miratuara nga FDA për gripin sezonal mund të funksionojnë edhe kundër gripit të shpendëve. Por përsëri, marrja e dozave në të gjitha pjesët e botës është një sfidë duke pasur parasysh mungesat. Përgatitja duhet të përfshijë gjithashtu PPE të përshtatshme për punonjësit e kujdesit shëndetësor për t’u mbrojtur nga një sëmundje respiratore (grip) dhe diagnostikim për të identifikuar shpejt nëse dikush është infektues në spitale.
Të gjitha këto çështje janë të zgjidhshme me planifikim të saktë, bashkëpunim ndërmjet vendeve, zgjuarsi shkencore dhe udhëheqje të mirë. Me lodhjen pas Covid-19, problemi më i madh është sjellja e publikut dhe komunikimi i fakteve në mënyrë që të besohen dhe besohen. Me kaq shumë – shpesh të kuptueshme – mosbesim në udhëheqjen tonë aktuale politike, autoritetet si shefat e mjekësisë dhe këshilltarët e pavarur të qeverisë bëhen vendimtare.
Për momentin, shumica e qeverive nuk po i kushtojnë vëmendje gripit të shpendëve: ato janë më të interesuara për një tjetër AI (inteligjencë artificiale) sesa për këtë AI (gripi i shpendëve), por kërcënimi i gripit të shpendëve është real dhe ka nevojë për vëmendje shumë më të menjëhershme dhe përgatitjen.
*Devi Sridhar është kryetare e shëndetit publik global në Universitetin e Edinburgut
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim. L.Veizi
