Mbi koleksionin “Skandal”
Vëllimi me tregime “Kafshët” është i pari që çel siparin e një koleksioni të ri për Botimet Pegi, mbështetur nga Europa Krijuese.
Koleksioni me emrin “Skandal” do të mbledhë tetë autorë të ndryshëm europianë, të cilët përmes veprave të tyre, skandaloze për kohën e botimit, kanë sjellë një revolucion në mënyrën e të menduarit. Po në këtë projekt, në bashkëpunim me shtëpinë botuese gjermane Schenk Verlag GmbH, do të botohen në Gjermani edhe dy autorë shqiptarë: Tom Kuka me “Gurët e vetmisë” dhe Ndriçim Ademaj me “Pa heronj, pa bujë”. Veprat e shkrimtarëve shqiptarë që do të botohen në Gjermani pritet të cekin disa taste të ndjeshme dhe të shkaktojnë njëfarë zhurme, për shkak të tematikës së tyre dhe plagëve që nxjerrin në pah.
Të gjitha veprat trajtojnë tema delikate, shfaqin subjekte të ndjeshme, e kanë një stil dhe gjuhë shpeshherë provokues. Veprat që do të botohen në gjuhën shqipe, në shumicën e rasteve janë futur në listat e zeza të vendeve përkatëse, janë censuruar ose kanë shkaktuar trazira në vendin e origjinës, në kohën që janë botuar ose dhe më vonë. Autorë si: Camilo J. Cela, Barbey d’Aurevilly, Alberto Moravia, Edna O’Brien, Frank O’Conner, M. Caragatsis dhe Christiane F. kanë shkruar vepra, që kanë rrëzuar barrierat e perceptimit publik mbi të mirën dhe të keqen. Ato kanë shërbyer si katalizatorë të frikës dhe zemërimit të njerëzit dhe e kanë përballur shoqërinë me vetveten.
***
“Kafshët” e Miguel Torga-s është një univers i skicuar në 14 tregime, ku njerëz e kafshë bashkëndajnë karakteristikat, si edhe peripecitë e jetës, duke ngritur pyetje thelbësore mbi shoqërinë dhe vetë ekzistencën. Ky klasik i letërsisë portugeze, u botua për herë të parë më 1940-n. Secili nga 14 tregimet ka një personazh: një kafshë të humanizuar apo një njeri që është thuajse kafshë dhe të gjithë jetojnë në luftë me natyrën, Zotin apo me veten.
Të ndryshëm mes veti në veçantitë e tyre, këto “bishëza”, kafshë e njerëz, janë të gjithë në të njëjtën “Barkë të Noes”, toka amë, të vëllazëruar në një luftë të njëllojtë për jetën e për lirinë. Historitë e tyre përfaqësojnë dilema shumë njerëzore. Në këtë libër, njeriu është një kafshëz më shumë mes të tjerëve e nuk zë një vend të privilegjuar në krijim. Për Miguel Torga-n, evolucioni e largoi Njeriun nga natyra, duke e dënuar me humbje dhe udhëton me “kafshëzat” në kërkim të thelbit të tij të pazbutur, të pastërtisë së instinktit, duke vendosur në pikëpyetje Zotin, lirinë, shoqërinë dhe marrëdhënien e individit me to.
“Barka e Noes” e Torga-s, në secilën histori, sjell si personazh kryesor, një kafshë në luftë me elementet e natyrës, Zotit apo Njeriut. 14 tregimet e librit janë: Neroni, një qen i vjetër gjuetie; Magoja, macja e dënuar me dashurinë e Dona Saneias; Madalena, kushtet e rezistencës së një gruaje; Morgadoja, mushka të cilit i bën padrejtësi i zoti; Bamboja, bretk që njihte shkencën e jetës; Tenorio, një gjel i torturuar nga dilemat; Jezui, i Biri i Zotit në çdo mrekulli jete; Çiçikallja, një gjinkallë në formimin e vetes; Ladino, harabeli tinëzar; Ramiro, natyrshmëria e dhunës; Zioshi (Farrusko), mëllenja gazmore; Miura, demi me madhështi morale; zoti Nikolau, njeriu-insekt mes insekteve dhe Visente, korbi në përballje me Krijuesin.
I shënjuar thellë nga mjedisi i fëmijërisë dhe adoleshencës, autori shkon të kërkojnë personazhet dhe veprimet e veprës së tij narrative në gjirin e natyrës, duke pasur parasysh virtytet dhe veset e Njeriut.
Kritika
Fakti që është vetë kafsha, e cila pikas sjelljen frikacake të njeriut dhe habitet, i jep një peshë të veçantë akuzës dhe tezës së mizorisë së qenies njerëzore. Njerëzit, në fund, sado që i atribuojnë vetes krenarinë e “epërsisë” së
njerëzimit, shpesh sillen si kafshë, siç edhe janë: madje në shumicën e rasteve, sillen në mënyrë shumë më pak “humane” sesa kafshët, aq sa edhe vetë këto të fundit ndiejnë neveri. Prof. Joao Camilo dos Santos, Universiteti i Kalifornisë
“Vështirë të thuhet se janë thjesht fabula: në fakt, prania e kafshëve është në vetvete e pamjaftueshme, nga njëra anë, për të përkufizuar ekzistencën e fabulës; nga ana tjetër, marrëdhëniet në fjalë përkufizohen më herët, nga struktura dhe ekonomia e brendshme, si tregime. C. Reis dhe Ana C. M. Lopes, 1996.
Ky humanizëm i Migel Torga-s, me themel logjik dhe emocional, nuk është humanizëm i huazuar në teori. Racionalizmi i tij sui generis është racionalizëm human, që ka bazat në arsyet e dhembshurisë, të butësisë, të njerëzimit, arsye që shumë herë, njerëzisht, komandojnë më shumë sesa logjika. Jose Melo, kritik portugez, në librin e tij “Miguel Torga, Vepra dhe Njeriu”, kapitulli “Humanizmi i Miguel Torga”
Është domethënëse që, në 14 tregimet e librit “Kafshët”, nëntë përfundojnë me vdekje: Neroni, Madalena, Morgado, Bambo, Tenorio, Çiçikallja, Ramiro, Miura, Zoti Nikolau. Nga pesë të tjerat, katër janë himn për jetën: Visente, Farrusko, Ladino, Jezui dhe Mago. Aty është historia tipike e një zvetënimi, e një të dëbuari, që këmben lirinë me rehatinë. Teresa Rita Lopes, shkrimtare portugeze
Bëhen njëzetepesë vjet që kur Miguel Torga botoi “Kafshët”. Kafshët u rritën, arritën pjekurinë, veshën rasën priftërore të njerëzimit që vetëm koha është në gjendje ta japë. Tregimet e kafshëve dhe tregimet e njerëzve përzihen, duke u bërë njësh në të njëjtën kohë. Gërshetimi është aty, nën lëkurë, vishet çuditshëm për t’iu shfaqur botës, në shëtitjet e Magos, në shëmbëlltyrën e Tenorios. Kafshët janë njerëz dhe njerëzit janë kafshë. Përmbajtja e këtyre tregimeve e dërrmon një vdekatar… Ruben A. Diario Popular për 25 vjetorin e librit “Kafshët”.
Autori
Miguel Torga (1907-1995), pseudonim i Adolfo Correia da Rocha-s, është shkrimtar dhe poet portugez. Në poezitë dhe romanet e tij ngre në kult fisnikërinë e gjendjes njerëzore, pavarësisht nga fuqia e Zotit, të cilin e sheh si një krijues shpërfillës, krejt të munguar në jetën e individit. Ai është fitues i çmimit Camões, më 1989, çmimi më i rëndësishëm letrar në Portugali. Gjithashtu, ka qenë disa herë kandidat për çmimin Nobel.
