Gëzhoja të lyera dhe të nxjerra në ankand, libra rusë të pulpur për të mbledhur para, institucione të riemërtuara: rezistenca ka shumë maska
Nga Andrey Kurkov
Festivali i Shën Trifonit – shenjt mbrojtës i prodhuesve të verës – nuk tërhoqi turistë këtë vit. Ky shenjtor është shumë i dashur në Bessarabia, zona kryesisht etnike-bullgare e rajonit të Odesës të Ukrainës, ku festa e shkurtit është gjithmonë një ngjarje e shumëpritur. Këtë vit fshatarët krasitën hardhitë e tyre dhe festuan të qetë vetë.
Duke pasur parasysh tragjedinë e luftës në Ukrainë, kjo traditë mund të ishte braktisur fare, sepse një numër i burrave vendas kanë vdekur në front, dhe në varrezat e fshatit, varret e tyre janë ende të freskëta. Por të heqësh dorë nga tradita do të ishte një formë kapitullimi dhe askush nuk është i përgatitur ta bëjë dhe as të mendojë për këtë.
Festa e Shën Trifonit është gjithashtu fillimi i pranverës, kur fshatarët pastrojnë kopshtet dhe oborret e tyre nga mbeturinat e dimrit, por do të duheshin më shumë se disa karroca me kuaj për t’u marrë me hekurishtet që rrëmojnë tokën bujqësore të Ukrainës. Po flasim për qindra mijëra, nëse jo miliona, ton pajisje ushtarake të shpërndara nëpër zonat ku janë parë armiqësi.
Që nga 24 shkurti, ushtria ukrainase ka shkatërruar 3,363 tanke ruse dhe më shumë se 6,600 automjete të rënda të blinduara të këmbësorisë. Është e qartë se Ukraina ka humbur gjithashtu shumë pajisje të të njëjtit lloj. Çdo tank peshon të paktën 45 ton.
Hekurishtet ushtarake në shkallë të gjerë mbeten të shtrira në tokë, por skrapët ushtarakë në shkallë të vogël – fishekë predha – tani po riciklohen në projekte që janë më shumë artistike sesa industriale apo ushtarake. Dhjetra artistë – profesionistë dhe amatorë – krijojnë imazhe me këto fishekë dhe veprat e artit që rezultojnë shiten me ankand online. Të ardhurat i jepen ushtrisë ose përdoren për qëllime humanitare.
Pjesa më e madhe e artit të fishekëve shitet në Ukrainë, por veprat më të mira dërgohen për eksport në ankande bamirësie në Evropë. Një projekt i tillë u krijua nga Victoria Matvienkiv, një studente e artit dhe dizajnit në Ivano-Frankivsk, babai i së cilës po lufton në rajonin e Zaporizhzhia. Victoria i kërkoi atij të sillte kuti fishekësh në mënyrë që ajo dhe miqtë e saj t’i lyenin ato dhe të mblidhnin para për ushtrinë. Universiteti i saj ka rënë dakord të organizojë ankandin e artit në faqen e tij të internetit. Çmimet fillojnë nga 8 euro, por shumë prej tyre arrijnë 10 herë më shumë.
Ndërkohë, artistët e Kharkivit po ekspozojnë fishekë dhe helmeta të pikturuara në Ternopil, në Ukrainën perëndimore, një projekt për të mbledhur para për një apartament për familjen e Nazar Myalikguliev, një ushtar i vrarë në front, e veja dhe tre fëmijët e të cilit nuk mund të përballonin më qira në banesën e tyre.
Dhe ky riciklim artistik nuk kufizohet vetëm në mallra metalike si gëzhoja dhe helmeta. Prodhuesi i verës në rajonin e Odesës, Oleksandr Shushpanov, i cili me guxim hapi një bodrum për shijimin e verës në Odesa në tetor 2022, po përdor arka me guaskë prej druri për të paketuar grupe dhuratash të produkteve të tij. Shushpanov urdhëron gjithashtu tuba granatahedhës nga përpara. Pasi të pastrohet, një tub mund të mbajë një shishe verë dhe dy gota. Paratë shkojnë për gruan e tij, Olena, e cila drejton një projekt vullnetar që prodhon barela të lehta për transportimin e të plagosurve nga fusha e betejës.
Në Kiev, ekziston një projekt tjetër – kthimi i librave në gjuhën ruse në tul për të mbledhur para për projekte humanitare. Fushata drejtohet jo nga shteti, por nga shkrimtarë dhe figura kulturore në gjuhën ukrainase, të cilët besojnë se prania e shumë librave në gjuhën ruse në biblioteka – publike dhe private – është shkaku kryesor i agresionit rus.
Edhe muzetë po riciklohen. Në vitin 1990, muzeu i Pushkinit – i quajtur pas poetit rus – u hap në Kiev. Më 3 mars 2022, muzeu u riemërua si Muzeu i jetës së hershme të shekullit të 19-të në Kiev. Një muze tjetër që disa do të donin ta shihnin të “ricikluar” është ai që i kushtohet autorit rus Mikhail Bulgakov, i vendosur në Kiev, në ndërtesën ku ai jetoi gjatë ditëve të errëta të luftës civile, pas revolucionit bolshevik.
Është sugjeruar që këto ambiente t’i jepen një muzeu për nder të koristit dhe kompozitorit ukrainas Alexander Koshetz, i cili deri vonë ishte pak i njohur në atdheun e tij. Në vitin 1919, në emër të qeverisë së Republikës Popullore të Ukrainës, e cila sapo kishte shpallur pavarësinë nga perandoria ruse, Koshetz u largua nga Ukraina së bashku me korin e dhomës që krijoi në një turne në Evropë për të njohur publikun me kulturën e këngës ukrainase. Historia e tij është e denjë për një biografi tre-orëshe të Hollivudit.
Nuk është ende e qartë se si do të përfundojë historia e muzeut të Bulgakovit, por ka ndryshime në Parkun Mariinsky, në qendër të Kievit, ku historia e një monumenti të gjeneralit sovjetik Nikolai Vatutin përfundoi së fundmi me prishjen e tij. Vatutin ishte një figurë e pushtetit sovjetik dhe të Kremlinit, dhe heqja e monumentit dhe varrit të tij është kërkuar prej kohësh nga aktivistët ukrainas. Dëshira e tyre u plotësua.
Tani një fshat afër Kharkivit që mban emrin Vatutino, për nder të gjeneralit sovjetik, i ka bërë thirrje parlamentit ukrainas që emri i tij të ndryshohet. Ata duan ta quajnë Zaluzhnoye, që do të thotë “përtej livadhit”. Mbiemri Zaluzhny do të thotë të njëjtën gjë. Ndodh të jetë edhe emri i Valery Zaluzhny, komandantit të përgjithshëm të ushtrisë ukrainase.
*Andrey Kurkov është një romancier ukrainas dhe autor i “Vdekja dhe pinguini”.
